“Merhum Cabacı Ömer Koç ve Nuh Naci Öcal’a”
Kayseri Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları:14
Birinci Basım : Mayıs-2013 Kayseri
Kapak : Mustafa İbakorkmaz
Tashih : Mustafa Cabat
İsteme Adresi : Kayseri Eğitim ve Kültür Vakfı
İstasyon Mah. Depo Cad. No-3 Tel:0352-2225417
Kocasinan/KAYSERİ
e-posta : kekvakfi@gmail. com
Web : www. kekvakfi. gen. tr
Dizgi-Baskı : Orka Matbaa- Kayseri
KAYSERİ EĞİTİM ve KÜLTÜR VAKFI YAYINLARI
SİYASÎ BİR TAVIR OLARAK Büyük Doğu
MUSTAFA ÖZER

İÇİNDEKİLER
Takdim...................................................................................................9
Önsöz.................................................................................................. 11
BİRİNCİ BÖLÜM
İdeolocya Örgüsü’nü Anlamak
Giriş..................................................................................................... 21
Niyet.................................................................................................... 21
Yoldaki yanlış levhalar ..................................................................... 22
Milli ideal............................................................................................ 22
Yönler.................................................................................................. 23
Petrolden darağacına........................................................................ 24
Kocamak............................................................................................. 25

Aresin varisleri................................................................................... 26
Kaynağa doğru................................................................................... 26
Tekrarın tekrarı.................................................................................. 28
Aynalar................................................................................................ 29
Köprülerin altından akan sular....................................................... 30
Dikkat dikkat...................................................................................... 31
Tarih ve gereksinimler..................................................................... 31
At sineği.............................................................................................. 32
Sözün muhatabı................................................................................. 32
Müslümanın gür sesi......................................................................... 33
İdeolocya evi...................................................................................... 35
Ufuklar................................................................................................ 36
Zerre’nin gücü................................................................................... 38
O yoksa hiçlik bile olmazdı............................................................. 39
Levlake’nin ısrarı .............................................................................. 40
Realite ve aktüellik............................................................................ 41
Malda gizlenen yalan ..................................................................... 43
Yek katre hunest:.............................................................................. 44
Mukaddes yük.................................................................................... 45
Nurun kaynağı:.................................................................................. 46
O varsa her şey değerli..................................................................... 48
Arının not defteri:............................................................................. 50
Bereket ambarı................................................................................... 51
Güvercinin Nuh’a getirdiği zeytin dalı.......................................... 52
Barışın peteği..................................................................................... 53
İman ve aksiyon................................................................................. 57
İnancın gizli eli................................................................................... 61

Nefs ve Rıza........................................................................................ 64
Zorda kalanın sevdiği....................................................................... 66
Oksijen kimindir.............................................................................. 67
Sosyalizmin mezarı.......................................................................... 69
Güç ve sınır......................................................................................... 70
Şiddetin zarfı...................................................................................... 72
Alem ilimle vardır.............................................................................. 73
Kuram ve eylem................................................................................. 75
Kadın, Güzel koku ve Namaz......................................................... 76
Ah o renkler........................................................................................ 77
İffetin heykelleri............................................................................... 78
Sözün bittiği yer................................................................................ 80
Büyük doğu edep mektebi............................................................... 80
Elin karda gönlün yarda................................................................... 81
İKİNCİ BÖLÜM
İDEOLOCYANIN BÜYÜK DOĞU KAPSAMINDA GİRİŞİ
Ara rejimler......................................................................................... 85
İdeolocyanın perspektifleri............................................................. 86
İlkel topluluklar................................................................................. 89
İlk uygarlıklar..................................................................................... 89
İlk uygarlıklarda dini hayat.............................................................. 90
Ezoterik Mezhepler ve din taklitleri............................................ 91
Demokrasinin bileşenleri................................................................ 94
Demokrasinin aldığı yol.................................................................. 96
Ortaçağdan manzaralar.................................................................... 96
Mutlakiyete doğru............................................................................. 97
Sosyolojik ikame............................................................................... 99

Rönesanstan sonrası......................................................................... 99
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SİYASET SOSYOLOJİSİNE DAİR
Kurumlar...........................................................................................105
İktidarın kötüye kullanılması........................................................106
Bozulmanın ayakları.......................................................................106
Kötü örnekler...................................................................................108
İdeolocyanın kurumlara bakışı.....................................................108
Yüceler Kurultayı.............................................................................111
İdeolocyanın imbiği........................................................................124
Emperyal sarkıntılıklar...................................................................125
Sabit meclisler..................................................................................126
Kalemiye...........................................................................................127
Ak masa.............................................................................................127
Muhalafet ve özgürlük....................................................................128
Akadamik versiyon.........................................................................129
İdeal yapı...........................................................................................129
Yalancı dolma...................................................................................131
İlahi devlet........................................................................................131
Aslan prens.......................................................................................132
Kralın özeli........................................................................................133
Yağmaların mezhebi.......................................................................133
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YAPILAR
Yapılar ...............................................................................................147
İsyanlar..............................................................................................148
Arayönler..........................................................................................150

Doğu-Batı Muhasebesi...................................................................151
Zihniyetler........................................................................................170
Ucuz alışkanlıklar............................................................................170
Karton adamlar................................................................................171
Yeti ve yeterlilik................................................................................173
Kopyacılık.........................................................................................174
Yeti ve yetki.......................................................................................175
Ortaçağa dair bir zihniyet portre denemesi........................... 176
Bahar ve dirilişin anatomisi.................................................... 190
BEŞİNCİ BÖLÜM
DEVLET
Ortak anlayışlar............................................................................ 213
rejim................................................................................................ 214
ülke.................................................................................................. 214
bürokrat.......................................................................................... 215
Sisteme dair................................................................................... 215
Görenler......................................................................................... 217
Dünya vatandaşlığına doğru...................................................... 217
BM’in hak anlatışı....................................................................... 217
Koruyucu Devlet.......................................................................... 218
Dalgacı (Eğlendirici) Devlet...................................................... 220
Onaran Ve Onarılan Devlet....................................................... 222
Savaşan Devlet.............................................................................. 224
Savunma ve koruma.................................................................... 226
Reorganize Devlet........................................................................ 227
Akıllı Devlet.................................................................................. 228
Haklı Devlet.................................................................................. 230

Değişim ve eskimek..................................................................... 231
Siyasal bilinç arşivi....................................................................... 232
Tasnifteki zorunluluk ve doğallık............................................ 233
Siyasal Eylemin Yüklenicileri..................................................... 234
Tek Parti......................................................................................... 236
İttihat-Terakki Partisi.................................................................. 237
Kaynakça........................................................................................ 241
TAKDİM
Elinizde tutmuş olduğunuz bu kitapla, kütüphanelerinize
bir kitap daha eklemenin sevincini sizlerle paylaşmaktan
mutluyuz. Sayısal anlamda olduğu kadar, nitelik anlamda da,
özgün eserler yayınlayarak, “Büyükdoğu”nun estetik ve etiğinden
ödün vermemekliğimiz, sizlerden aldığımız desteklerden
beslenerek büyümektedir.
Üstadımız otuz yıl önce aramızdan ayrılarak hakka yürümüştü.
Bir önceki kıtabımız olan “mersiye” Onun sofrasından
nasiplenenlerin uğurlama töreniydi. “Mersiye” törenine katılan
ve katkılarını esirgemeyen gönüldaşlara müteşekkiriz. Takdir
edilmek,marifet çıtasını daha yükseğe taşıdığı için sorumluluğumuz
artmıştır. Bu nedenle “Büyükdoğu”ya gerek teorik ve gerekse
pratik anlamda katkı veren eserlerin yayınına devam edeceğiz.
Bu kez Üstadımızın hakka yürüyüşünün otuzuncu yıl armağanı
olarak, bu öncü kitabımızı yayınlıyoruz. Üç kitaptan
oluşan bu dizi “Ahlaki bir tavır olarak” ve “Fikrî bir tavır olarak”
Büyükdoğu hareketini değişik açılardan tanıtacaktır. Orta doğudaki
bu hercümerce bir açıklama getirebilirsek, Türkiye’nin
önündeki kullanacağı zamana katkımız olacaktır. Bir Müslüman

olarak “ümmete ve millete” olan borcumuzun hiç değilse bir
kısmını ödeyelim istedik. Umarız ki takdir görecektir. Zira hem
“Büyükdoğu’da ve hem de İslam’ da erimek hakikaten imkansıza
yakın bir akıl konforudur. Rabbin himmeti olarak kucağımızda
bulduğumuz değere sahip çıkmak, biraz da mülkiyet
alışkanlıkları gibi geliyor insana. Gerçekten Müslümanım diyebilmek
ne büyük saadettir. Hele bu yeni çağda,her yerin bubi
tuzaklarıyla ve öldürme oburluğuyla dolu olduğu bu zamanda.
. . . Uyan ! diyerek kaybedilecek zaman bile yok…Allah yar ve
yardımcımız olsun.
Kitap armağanımız hayırlı ve makbul olur inşallah.
KAYSERİ EĞİTİM VE KÜLTÜR VAKFI
BAŞKANI
Mustafa Fikri TEKELİOĞLU
11
Önsöz
Geniş bir zihniyet olarak Ortadoğu’da, prototip olarak bakılacak
olursa Anadolu coğrafyasında, en tanımlı haliyle Roma
İmparatorluğunun derli toplu ilk örneğini verdiği, gerek hukuk
ve gerekse modern dünyanın ölçeğindeki devlet, Osmanlı devleti
adıyla son ve mütekamil hale dönüştü. Anadolu’da site
devletlerindeki cumhuriyetlerden prensliklere, krallıklardan oligarşilere,
İmparatorluklardan sultanlık ve beyliklere kadar sistemler,
yanyana yaşadığı gibi,iç içe ve üst üste gelerek bir siyasal
kültür oluşturmuşlardır. Diğer yandan doktrinal olarak ideolojilerinin
değişik versiyonlarını da yaşadıklarını, mezhepler tarihi
notuna almış. . . Daha derinlerden yapılacak örneklemeler, rejimlerin

de birbirine zıt yapılanmalarını Anadolu coğrafyasında
bir arada yaşarken göstermektedir. Sudan bahanelerle ağır
sonuçları olan savaşlar ya da, kalkışmalara sahne olan gerek orta
doğu ve gerekse onun prototipi olan Anadolu coğrafyası, bir
çok medeniyet ve devlete iskelelik yapmıştır. Her şeye rağmen,
Hititlerden bu yana tarihini yazılı ele geçirebildiğimiz bu coğrafyanın
yaşayanları, çok dilli, çok dinli, çok mezhepli ve çok
etnisiteye sahip bir yapıyı korumuştur. Biraz hoşgörülü bakınca
bu bölgede tarih, bağrında yerleşen insanları korumuş ve geleceğe
de “bir arada” yaşamak üzere kaderlerini çizmiştir. Dönem
dönem kuruluş evrelerinde, mütecanis olmak adına, bir siyasal
tevhit’ten söz açılsa bile devlete dönüşürken bu “monist
12
yapı” kırılmakta, bölgenin realitesine dönülmektedir. Orta doğu
ve onun önemli temsilcisi Anadolu coğrafyası 21. yy da bile bu
dönüşümleri yaşamaktadır.
Dönüşerek büyümekte bu bölgenin diğer gelişme koefisyantlarından
en önemlisidir. Dönüşümler, güven çizgilerini genişleterek,
medeniyete ve büyük devlete doğru yol alırlar. Bölgesel
güç haline gelirler. Emekleri ve beyinleri farklı, özlem ve
idealleri değişik sosyal gruplar, bünyeyi çok canlı hale getirirler.
Diğer yandan ülkenin içindeki çoğul yapı, ülkenin sınırları dışındaki
ilişkileri, kısa sürelerde, çok yönlü hale getirebilir. Tarih
bunun örnekleriyle dopdoludur. İstanbul’un fethinde çok değişik
ulusa ait askerlerin savaştığı bugün artık sır değildir. Değişim
ise büyümenin getirdiği yeni rejim anlayışlarıdır ki, siyasal rejimler
kadar sistemlerine de etki eder. Ordu ve maliye ile eğitim

yeni konuma ayak uydurmakta gecikmez.
Büyük Doğu düşüncesindeki siyasal öneriler, insanın alıştığı
çerçevenin dışına taştığı ve belki de örneği olmayan bir teklif
olarak sunulduğu için kabulde zorluklar çıkarabilir. Burada bizim
alışkanlıklarımızın bir baskı ve çaresizlik içerisinde oluşup
oluşmadığına öncelikle bakmamız gerekiyor. İkinci olarak ucuza
aldığımız nice nakısalar zamanla daha pahalıya onarılamıyor.
Üçüncü olarak büyümenin, gelişmenin, ve değişmenin gereğini
unutmamalıyız. Bir teklif abeste gelse tartışmamıza konu olmakla
çok faydalar temin edecektir. . . Ortadoğuda olduğumuzu
unutmamalıyız. Ortadoğuda bir çok devlet Türkiye’yi izliyor.
İttihat Terakki partisinin kör mantığıyla ancak devlet yıkılır. Siyasi
hayatımız bizleri mutlaka ilgilendiriyor ve fakat en az bizim
kadar Ortadoğu coğrafyasını da ilgilendiriyor. İktisadi süreç içerisindeki
konjonktürel incelemeler, devletleri ve ekonomilerini
birbirine bağımlı kılmaktadır. Bu nedenle, geçen yüzyılın ırkçı
davranışlarının terki bizim orta doğuyu anlamamıza yardımcı
olacaktır. Küçük görmekle, kötülemekle Ortadoğu ilişkilerinden
diplomasi çıkarmak mümkün değildir. Oysa, Türkiye’nin eko13
nomisi ve nüfusu orta doğunun yapısalında varoluşunu tanımlamaktadır.
Ortadoğu denilince sadece coğrafi bir alanı kastetmediğimizi
herkesin bildiğini veri olarak kabul ediyoruz. Ortadoğu coğrafi
olarak ele alınsa bile; farklı ırk ve dinlerden oluşan ve kültürel
gelişimini milli dillerinde kemale erdirmiş, tarihin içerisinde
değişik görevler üslenmiş bir milletten söz açıldığını da herkesin
bildiğini varsaymamız doğaldır. Unutkanları ve gerçeklere
göz kapatanları Allaha havale etmekten başka yol görmüyoruz.

Dememiz o ki dış politikada bu güne dek “suya sabuna dokunmayan”
ucuz tavır etrafımıza ve hatta hinterlandımıza bir çok
uluslar arası pisliğin süpürülmesine ve başımıza dökülmesine
neden oldu. Hala buna göz yummak ve tedbir üretmemek politika
olarak ve barış sağlayacağı sanılıyorsa aldanılmanın ne olduğu
iyi araştırılmalı değil mi? Türkiye, Ortadoğu söz konusu olunca
“bana ne” diyemez, tarihi sorumluluğu bunu engeller. Batının
hatırına, aklını aldırmak ve kullanmamaksa, hiçbir akılla açıklanamaz.
Bu tavır ne savaşları durdurur ve ne de Türkiye’nin çöküşünü
durdurur. Orta doğudaki çözülme ve çöküntü Türkiye’yi
çözümsüz sorunların içerisine çeker. Onun için gerek dünyanın
diğer yerleriyle diplomatik ilişkide ve gerekse ortadoğuyla yakın
temasta büyük yararlar vardır. Ortadoğunun ihyası Anadolu’nun
ihyası demektir. Aliyev’in Azerbaycanla Türkiye ilişkisini tanımlarken
söylediği “Tek millet iki devlet” sözü bütün orta doğu
coğrafyasında Türkiye’nin kullanabileceği bir dış politika mastarıdır.
Yüzyıllık suskunluğun, millet adına, ümmet adına, bölgesel
güç olmak adına çığlığa dönüşmesi kaçınılmazdır.
Ekonomik dev olduğunu iddia eden Rusya’nın, Suriye’de küçücük
bir limanı elden kaçırmamak için, Esad’a arka vererek on
binlerce cenazenin kalkmasına göz yumması, Türkiye’ye büyük
dersler ve ibretler vermez mi? Stratejik derinlik ölçülerince ortadoğuda
verimli alanlar ve zamanlar tedarik edilebilir. Dış işlerine
gereğince akademik ve askeri desteklerin esirgenmeyeceğini
14
umarak verimli sonuçlar alınabileceğini de düşünüyoruz. Rusya
anılınca SSCB gündem dışında kalamaz. Dolayısıyla bilimsel

sosyalizm ve daha genel ifadeyle sosyalizm gündeme gelip oturur.
Bütün dünyanın gelmiş geçmiş en popüler ve bulaşıcı sorunu
olarak ta tarihteki nişine balmumundan bir heykel gibi kuruldu.
Bu olayı yaşayan birisi olarak üzerinde durmak, gelecek
nesiller için bize ödev olsa gerek. Marks’ın kitaplarından başka,
özellikle de hayallerinin ve isteklerinin kendine ait olduğunu,
en azından tarih “Rusya tarihi” bölümünde anacaktır. İktisat ilminin
gelişimine katkısından ötürü akademik olarak ta anılmayı
hak etmektedir. Çünkü emek üstüne çok emeği geçmiştir.
İktisat ilmi kehanetlerle meşgul bir ilim dalı değildir. Düşünce
ve felsefe tarihine verilecek kayıtlar ise herhalde Karl Marks’ın
hayalleri üzerine olmayacaktır. Burada Türkiye’nin dış politika
sorununu tayin eden unsurlardan biri olması hasebiyle, Rusya
ve sosyalizm üzerine dikkat çekmekle yetinelim.
Bu eseri planlarken “Büyük Doğu” hareketini, siyasi, ahlaki,
düşünce hareketi olarak ele almak istemiştik. Üstadın bütün
eserleri birlikte değerlendirildiği zaman, Necip Fazıl Kısakürek
imzasının bu iç cephede mücadele içerisinde olduğu tebellür
eder. Bizde öncelikle mücadele alanlarının tanıtılmasını gündeme
aldık. Onun edebi çalışmalarını dahi bu cephelerin yorumu
ve anlaşılma gayreti olarak değerlendirebiliriz. Üstadın
“Yeniçeri” isimli eserde ele aldığı tefessüh eden bir yapının
çığlıklarından; Babıali isimli eserde ele aldığı oluşamamış bir
devrin bocalamalarını dile getirmesi,diğer yandan “Son Devrin
Din Mazlumları”nın tarihen son devirde olsa da, “Büyük
Mazlumlar”ın tarihin derinliklerinden fıskıyelenmesi olduğunu
anlatmaktadır. Sadeleştirmeleri ve tasavvufa ilişkin eserleri ise

bir ahlak örneklemesi ve önermesidir. Ömrümüz ve sıhhatimiz
elinde olan Rabbim izin verirse, bu üç cephenin eserleşmesine
gayret edeceğiz.
Okuyucuları tembelliğe alıştıracağını düşündük ve fakat,
15
onların üşengeçlikleri nedeniyle “İdeolocya Örgüsü”nü yanlarında
taşıyamayacaklarına da hak vermekliğimiz, alıntıların
uzun olmasını gerekli kıldı. Bunun için Büyük Doğu yayınlarına
şimdiden müteşekkiriz.
Kaldı ki Necip Fazıl en güzel örneklerini topladığı teklifler
bütününü İdeolocya Örgüsü kitabında toplayarak siyasi kültürümüze
ve siyasal tavrımıza yol göstermiştir. İnsan bakışı ile devlet
bakışını birbirinden ayırarak, insanın haklarını insana ve cemiyetin
hakkını kamusal dengeye bağlayarak siyasal mantığımıza
da şeffaflık sağlamıştır. Tekasür suresindeki sıralamada öncelikle
“ilmel yakin” ele alınmıştır. İslamın kültürümüze ve mantığımıza
verdiği ilhamla “eşya ve hadiseleri” “ilmel yakin” ele almak,
hiçbir ilme ters düşmeyen bir mantığı içerir ki, Üstadımızın usul
çerçevesinde sunduğu da budur. İkinci merhalede insanın “aynel
yakin” mertebesinde göreceği ve bileceği bir mantık düzlemidir
ki, Üstad o ulvi atmosferi de, yarım asır siyasetin içinde yaşayarak
teneffüs etmiştir.
Günümüzde siyasal düşünce diye kamusal alana bırakılan
görevin, Müslümana faiz ye(dir)menin absürtlüğünü anlamayacak
bir mantık alanı bırakması diğer alanlardaki tartışmaları
menfi etkilemektedir. Bu sadece bir örnektir. (Her şeyi sadece
devlet bilir) mantığının doğal sonuçları bu tür absürtlüklerin

kaynağıdır. Aslında “her şeyi devlet bilir” mantığının açıklamasında,
arkasına gizlenenleri korumak için kendilerini ve
gerçekleri perdeleyen bir sır var. Bu sırrın propaganda cümlesi
olduğu ise biraz irdelenince anlaşılacaktır. Gerçekte ise; devleti
ele geçirenlerin bencilliklerini gizlemek için kullandıkları bu
yolun sonu, emperyalistlerle “randevu” noktasına açılacaktır.
Küreselleşme ve konjönktür gereği ileri sürülerek yerel ve bölgesel
uyanışlar tırpanlanmaktadır. Küreselleşme ve sömürünün,
bölgesel ve üniversal ekonomiye yükü ise ekonomi ilmi çerçevesinde
ölçülebilir bir şeydir. Devlet vatandaşına zarar vermeyecek
ve başka ulusların da vatandaşına zarar vermesini önleyecekse,
16
demokrasinin bir anlamı olacaktır. Değilse 21. yy’da ABD’nin
Irak’a getirdiğini iddia ettiği demokrasinin hiçbir insana yararı
yoktur, böylesi bir getiriyi de kimse istememektedir. Verdiği zararı
da hem demokrasi getirdiğini sandığı insanlara ve hem de
getirmek isteyen (ABD)nin kendi vatandaşlarına ağır bedeller
ödetmesi anlamına gelmektedir ki; demokrasinin ruhuna ters
bir davranışla karşı karşıyayız.
Demokrasi ve özgürlüklerin gerek yapısı itibariyle ve gerekse
halkın kullanımı itibariyle siyasal sistemdeki yeri çok önemlidir.
Eğer yasama ve yürütme kendini “mutlak” olarak görüyorsa neyi
ve niçin tartışacağız. Aklımızdan zorumuz mu var ki tartışalım.
Devleti aklına, aklını nefsine uydurmuş dokunulmazlara, ne bir
aklın ne bir tedbirin faydası olacaktır. Onlar doğal yollardan iktidardan
çekilseler bile, onun ardılları fanatikleşecekler ve onun
mirasını kutsayacaklardır. Onun yaptıkları ve buyrukları da,

mutlak ve tartışmasız “naslar” olarak sürüp gidecektir. Bu siyasal
tavır elbette ki askeri bir instikt’tir. Kurucunun ardındaki plansızlığı
anlatır. Ve fakat koruma içgüdüsü değişimi reddeder. O
nedenle de mevcudu mukaddesleştirerek koruyacağını zannederler.
Cumhuriyet tarihi bu koruma içgüdüsünün partiler tarihine
denk olduğunu kanıtlar niteliktedir.
Necip Fazıl Üstadın bütün ihtimam ve inceliğiyle gündeme
getirdiği siyasal yapı, hayal olmaktan çok düşünce ve iman
üzerine inşa edilmiştir. İslam’a gösterilecek saygı ve içtenlik insanlığa
medeniyet ve barış olarak yansıyacaktır. Üstad bunun
mücadelesini yarım asra yakın yaparak, Büyük Doğu düşüncesini
oluşturdu. Orta doğuda kurulu bulunan yarı sömürge İslam
ülkelerindeki cumhuriyetlerin diktatörlüğe dönüşmesi, halkın
siyasal kültürü olmadığından ziyade, emperyalistlerin, yerli yönetim
uzantıları olarak ele alınmalıdır. Hele de cumhuriyet olarak
tavsifi, oradaki kurulu devletin güçlerinin dağıtılarak, güç
ifade edememesini angaje etmektedir. Yaşadıkları siyasal hayat
buna denk düşmektedir. Başta da söylediğimiz gibi, burası Orta
17
Doğu, özel bir bölgedir, plüralist bir yapı vardır, Büyük Doğu siyasi
tavrını da bu bağlamda değerlendirmeliyiz.
Üstadımı saygıyla anarken, hatalarımın hoş görülmesini ve
Büyükdoğu düşüncesini anlamaya ilk adım olarak ve elbette ki
ancak (benim anladığım kadarıyla ) diye algılanmasını temenni
ederim. Galip Boztoprak’ın takipleri ve Mustafa Cabat’ın rahatsızlığına
rağmen beni yüreklendirmesi olmasaydı elinizdeki
kitap, evrak-ı perişan olarak nisyana yenilecekti. Diğer yandan

Mehmet Kasap’ın mimarlığını ve ona paralel teknolojisini kullanarak
oluşturduğu şemalar, kitabı daha da sevimlileştirmiştir
umarım. Hele Bekir Yıldız’ın arkamızda kale gibi durması bizi
daha çok sevindirmektedir. O dervişlere neşe verecekse biz de
devam edeceğimiz sözünün arkasındayız.
22. Mart 2013, 4. Levent/İstanbul
Mustafa ÖZER
18
19
Olan, vücudun aksedişinden ve varlığın
hayali zuhurundan başka şey değildir.
Esseyyid Abdülhakim Arvasi
Tasavvuf Bahçeleri /sh. 142
BİRİNCİ BÖLÜM
İDEOLOCYA ÖRGÜSÜ’NÜ
ANLAMAK
20
21
GİRİŞ
Niyet
Siyasal düşüncenin seyrini tarihsel yapı içerisinde ele almadan
“İdeolocya Örgüsü”nü anlayabilmek büyük zorluklar arz
edecek, İdeolocya Örgüsü okuyucusuna bir yandan bıkkınlık verecek
diğer yandan da boşa zaman harcama hissi uyandıracaktır.
Yapay bir düzeyde kalarak bu cesametteki ve bu güne dek halktan
uzakta tutulmuş devleti ve devlete ait bilgileri, üstelik teorik
ve halk için yeni sayılacak fikirleri sunmak, bir anda beğeni

getirmeyebilir. Bunu, sebeplerini de açıklayarak, halka ve onun
ileride yetiştireceği nesillere takdimi için, biz bir girişim başlatalım
istedik. İdeolocya Örgüsünün konusundan planlamasına,
içeriğinden tarihselliğine, hem yüzeysel ve hem de derinliğine
açıklamalar getirelim dedik. İdeolocya Örgüsü gibi kendi düşünürümüz
tarafından tasarlanmış ve yazılmış, tamamen milli bir
ideal teminine matuf (İslam’ı siyasete kaynak göstermesi bakımından)
ilk kitap olması nedeniyle, onun değerlendirilerek gündemi
belirlemesi açısından, çalışmamız gereğine inanıyorum.
İdeolocya Örgüsü, Necip Fazıl’ın ve onun olduğu kadar Büyük
Doğu dergilerinde yayınlanarak kamuoyunun malı olmuş, milli
bir kaynaktan beslenen bilgilerden öncelikle Türkiye’nin, daha
22
sonra İslam bloğunun ve sonra da isteyen ulusların istifadesine
açmak için, değil bu çalışma, birkaç enstitünün kurulmasına ihtiyaç
vardır. Biz, karıncanın hac yolculuğuna başlarken, akıllıların
aklına gelen sorulara, olanca hüsn-i niyetimizle cevap yerine geçmek
üzere; “ halisane niyetimiz” budur diyoruz.
Yoldaki yanlış levhalar
Bu nedenle siyasal düşünce tarihine genel olarak insanın
düşünme eğilimlerini ve düşünme eğilimlerinin ne kadarının
siyasete yönelik olduğu meselelerine bir göz atalım. Global olarak
insanı, düşüncesi ve eylemleri açısından değerlendirerek
eğilimlerini görelim ve bu eğilimlerin kurumlara nasıl dönüştüğüne
bakalım. Kurumların sosyolojik gelişim ve dönüşümlerini
izleyerek devletin halka yüklediklerini gözden geçirelim.
Kurumların yöneticilerinin oluşturduğu kitlenin temininde ve

bürokrat dediğimiz bu sınıfın ayrıcalıkları ve kurumlarına getirdikleri
yüklere de değinmemiz gerekecektir. Sitelerde, krallıklarda,
cumhuriyetlerde bürokratların eğitimlerinin yanında halkın
üretime katılabilmesi ve devletin bilgi deposu olarak halkından
istifadesinin kuralları da incelenmeğe muhtaçtır. Burada şunu
söylemek gerekiyor Üstad Necip Fazıl Kısakürek’in, Türkiye’nin
kuruluş aşamasından günümüze dek, cumhuriyetin ve yönetim
kadrolarının ne yaptıklarını, ne yapmak istediklerini, ne yapamadıklarını
gözleyen bir düşünür olarak, bize devlet ve zihniyetinin
İdeolocya Örgüsü olarak takdim etmesini kendi lehimize büyük
bir şans olarak görüyorum. Elbette ki bulunmaz bir hazinedir.
Onun her söylediğinin altının iyice araştırılması gerekmektedir.
Beşerin zihnine terk edilenler beşer gibi fani oluyor.
Milli ideal
Bizim devlete, dolayısıyla bize ait olan siyasi kültürümüzün
nasıl şekillendiğini de merak ediyoruz. Necip Fazıl’ı izleyerek ba23
tıcılığımız, milliliğimiz, insanlığımız ve Müslümanlığımız devlet
zemininde yerine oturacaktır… Burada şunu kabul etmek gerekir.
Biz bu girişimimizle Necip Fazıl’ın siyasal düşünce tarihine
getirdikleri ve farklarıyla da ilgiliyiz. Doğrudan düşünce tarihine
onu amaçlayarak dalacak değiliz. Dahası düşünce tarihinin bir
dalı olan siyasi düşünceler tarihinin dokümantasyonu da bütünüyle
ilgi alanımızda olmamalı, zira biz üstadımız Necip Fazıl’ın
Büyük Doğu edep mektebinin Türkiye’de ve cumhuriyetle taydaş
bir zaman çerçevesinde, Büyük Doğu düşüncesini ele almalıyız.
Ana hedef budur. Bunun yanında eksikliğini duyduğumuz
ve açılımların kolaylığını kullanarak daha fazla ‘ne yapabiliriz’e

cevap olmak üzere girişimlerde bulunacağız. Doğu ve Batı düşüncesi
siyasal ve felsefi anlamıyla da olsa bu çalışmada Büyük
Doğu düşüncesinin verileriyle sınırlı kalarak girişimimizi tamamlayacaktır.
Üniversal bir değerlendirmede kalarak akademik
bir çalışma yapmak istemiyoruz. Böylesi amacı belirsiz girişim,
arzumuzu çok çok aşan bir konudur. Ama yazımızın konusunu
aşması ilgi alanımızın dışında olduğu anlamına gelmemeli. Biz
Büyük Doğudan nasibini alan birçok beynin, kütüphane doyuracak
kapasitede olduğunu yakinen biliyoruz. Bu nedenle yazımızın
konu sınırlarından söz ederken Büyük Doğunun ve onun
mensuplarının sınırlarından söz etmiyoruz.
Yönler
Bugün siyasal kültürde kullanılan Doğu kültüründen muradın;
sosyalizm, batı siyasal kültüründen kastedilenin de cumhuriyetten
evirilen bir demokrasinin parlamenter yapıyla özdeşleştiğidir.
Eksik olan bu anlayış, 1990 yılında perestroyka
ile varlığına son verilen SSCB nin dağılışıyla doğu teriminin de
anlamı değişmişti. Doğu diye kabul ettiği Rus çarlığı dini ve ırki
bakımdan batı medeniyeti fenomeni iken, yapay olarak Batı laboratuarlarında
üretilen sosyalizme teslim edilen ve adını SSCB
koyarak dünyanın bir kısmını da onun kanalıyla kontrol etmenin
24
konforu, kısa sürede yoldan çıktı. Doğu kelimesinin siyasal anlamı
ve keyfiyetini ve hatta kapsamını batı düşüncesi belirlediği
için bu terimi SSCB rejimine hasretmişti. Onun dağılıp SSCB
ye dahil olan Balkan ve Orta Asya Türki Cumhuriyetleri ile
birlikte batı yanlısı olmaları, dünyayı siyasal açıdan tek kutuplu

hale getirmişti… Batı anlayışı, kontrolsüz kalan bu bölgeyi tam
da kontrolüne alamıyordu. Bölge kontrolsüz kalınca silahların
yönü tehlikeli olana değil de kendine sığınmış olana dönüktü.
Bu problemi çözmek için palyatif tedbirler almış süsü verilerek
diplomatik oyunlar kuruldu…Acele ile yapılmış zannedildiği ve
fakat daha önce planlandığı açık olan, batının elinde bulunan
ikinci planlar orta yere döküldü. Bir kısmı sömürgeydi, bir kısmı
paktının üyesiydi. Bir kısmını da işgal ederek tümünü kontrol
altında tutacağı homojen blok olarak İslam dünyasına yöneldi.
Yönelişi, her bakımdan onun amaçlarına uygun geliyordu. Kutupluluğu
ortadan kaldırmış olacak, o güne dek SSCB’ye karşı
organize ettiği sözde düşmanlığı ortadan kaldırmak için ona da
soluk alma ve yeni politikalarla Asya’da kalan uydularını kontrolüne
alma fırsatı verecekti. Böylece bir taşla çok kuş avlanmış
olacaktı.
Petrolden darağacına
Batı, İslam ülkelerini Doğu bloku ülkeleri yerine ikame ederek
kutupluluk sorununu çözmüş oldu. Çözülmediğini ve sorunun
olgunlaşarak zaman içerisinde çözüleceğini tarih bize gösteriyor.
Geçici çözümlerle Batının kazandığı zamanın ellerindeki
savaş araçlarının yön sorununa çözüm aramasından kaynaklandığını
sanıyoruz. ABD nin siyasal anlamda olayı abartarak bütün
dünyaya naklen yayını da dahil on bir eylül baskınını bir savaş
aracı gibi siyaseten füzeleştirmesi İslam bloğunun ötekileştirilmesinde
bahaneleştirilmemesi gerekirdi. Bütün bu oldu bittiler
Sokrat mantığı çerçevesinde sorunu gösterip, cevabını da içinden
üretmekle dünya barışa kavuşamaz ki. Belki de terör grup25

ları da İslam bloğunu arkalarına almak için ABD ile böylesine
karmaşık bir mücadeleye girmiş olabilir. Ancak İslam toplumlarının
siyasal organizasyonlarının kodları batılılarca kontrol edildiği
için terör ya da başkaca niyetlerle ikinci kutup olma merakı
yanlış yerde aranmaktadır. Çin gibi gerçek kutup varken, yapay
bahanelerle bulunamayan ana sebebin yerini doldurmak gereği
batıyı ve İslam bloğunu yanlış yapılanmalara götürebilir. Kaynaklarının
ince hesaplarla yapılarak kurulması gereken dünya
barışı kışkırtma mantalitesinin üzerine oturtulmaması gerekirdi.
. . Anlıyoruz ki tanımlar batılıların zamanla ve düşman anlayışıyla
yakından ilgilidir. Pragmatik ABD ideolojisini anlamak
bazen basitliğinden ötürü zorlaşmaktadır.
Kocamak
Ülkemizde kurulduğu günden beri cumhuriyeti yönetenlerin,
politik ifadelerinde derinlik taşıyan tek fenomen barıştır.
Koskoca bir devlet-i âliyeyi kurban etmiş, bir soykırımın saçaklarına
varmıştık. Doğal nüfus verileri de devleti insan açısından
destekler mahiyette ve kemiyette değildi. Keyfiyet ise milliyetçi
çığlıkların arasında çok ve baskın olan azınlık vahşeti, efendileri
olan Müslümanların imdat seslerini bastırıyordu. Osmanlı
dünyasının umuduna dönüşen yeni devlet her bakımdan yoksuldu.
Ne gelenlere ne mevcuda hayallerindeki güzel günleri
vaat edecek durumu vardı ve ne de yöneticilerin içlerinde bu
dehlizden sapasağlam çıkacak umutları vardı. Fakat bu milletin,
millet olma bahsi bu evrelerinden örnek alınarak çoğaltılması
gerekir diye düşünüyorum. Necip Fazıl işte bu işi yapan kişidir.
Ne yapmış diye bakarsak Büyük Doğu edep mektebinin yıldızının

parladığını görürüz. Halkı ırkıyla, diniyle, diliyle, tarihiyle
gelenek ve görenekleriyle kavgaya salan resmi zevatın aksine,
onların cezalarına da göğüs gererek, halkı asliyetine kavuşturma
mücadelesini başlattığını görürüz. Barış içinde kocamak, insanın
yüzünde tebessüm olarak imanına yansıyorAresin varisleri
Avrupa tarihi Osmanlının beş katı savaşların sahne aldığı bir
kültüre kaynaklık ediyor. Üstelik bu savaşlar insan aklına sığmayacak
kadar kanlı ve iğrençtir. Mezhep savaşlarından, göç baskınlarına,
aile savaşlarından iktidar savaşlarına kadar çeşit çeşit
sebep ve entrikalara dayanıyor. Avrupa savaş demektir, İkinci
dünya savaşından bu yana toprağındaki tek savaş Bosna–Hersek
ve Kosova savaşlarıdır. Avrupalı savaşamadığı dönemlerde savaşanlara
hizmet ederek savaşma doyumunu tatmin etmektedir.
İkinci Dünya Savaşı sonrası, Avrupa’nın ABD’ye düşman icat
etme hastalığına tutulduğunu görüyoruz. Ortadoğu’dan, Latin
Amerika’ya, Kore’den Afrika’nın büyük kısmında ABD nin peşinde
onu kışkırtarak, teknoloji desteği vererek, istihbarat sağlayarak
en kötü olanı da, diplomasisini onun emrine vererek
savaşlara yardım ediyor. Avrupa’nın Aresin fitnesine mesafeli
durması gerekir diye düşünüyoruz. Bundan kurtulması için
daha aktif bir diplomasi sürdürmesi gereği onların da çıkarına
olacaktır. Avrupa Birliği gibi çok önemli ve cesametteki büyük
ve tarihi olan bir devletler topluluğunun ortak akılla davranması
ilke olarak umulur ki gelecekteki çıkarlarını her zaman düşünerek
davranır.
Kaynağa doğru
Söz, Doğu ve Batı sözcüğünden kaynaklanmıştı. . . Büyük

Doğu ideal mektebinin ideolojiden anladıklarının genel çatısını
oluşturan İdeolocya Örgüsünün birinci fasılda ele aldığı
konu Adımız, Davamız ve Manamız içerisinde: (Büyük Doğu),
( Orkestra, Senfonya ve Biz), (Doğu-Batı) konuları işlenmiştir.
İkinci fasılda( daha sonra orijinal metni de yanımıza alarak belki
daha bir açıklık getirmiş olacağız ) yönler konusuna da Doğu
-Batı Muhasebesi değerlemesi yapılmış, üçüncü fasılda da Türkün
Muhasebesi ele alınmıştır. Dördüncü fasılda, idealin temeli
olan Ana Kaynak:İslam, gündeme getirilmiştir.
27
Ana kaynak:İslam;İdeolocya Örgüsünün temel kavramlarını
açıklaması hasebiyle üzerinde duralım. Bu bölüm, Türkiye’de
siyaset yapan herkesin bilmesi gereğinden ötürü daha da önem
kazanmaktadır. . İlk üç fasılda halihazır medeniyetin kaynakları
ve bu kaynakların yayıldığı alanların açmazları değerlendirilmiştir.
Yani Avrupa medeniyeti ve kültürüyle bu medeniyet ve
kültürün kapsamına giren ülkelerin özellikle de Türkiye’nin ele
alındığını görüyoruz. Avrupa kültürünün salt maddeye inhisar
eden açmazlarının herkese bunalım ve inkıraz üreteceği tespit
edilmekte uyarılar dile getirilmektedir. Dördüncü fasılda madde
ve mananın haklarının verildiği bir insanlık modeli oluşturacak
İslam’ın, siyaset ilmi çerçevesinde ideolojik ve doktrinal açıdan
temelleri belirlenmekte ve ona musallat olabilecek hastalıklara
dikkat çekilmektedir. İnsanı insan yapan hasletler takdim edilmektedir.
Bu bölümü aynen alarak dünyaya sunulan bu yeniliği
göstermek istiyoruz.
Adım adım bu bölümü gözden geçirelim;

“ ANA KAYNAK: İSLÂM
* Neye İnanıyoruz?
* İslâm ve Herşey
* İslâm ve Kainat
* İslâm ve Dünya
* İslam ve İnsan
* İslam ve Ahlâk
* İslam ve Cemiyet
* İslam ve Devlet
* İslâm ve İnkılap
* İslâm ve Siyaset
* İslâm ve Adalet
* İslâm ve Mülkiyet
28
* İslâm ve Ordu
* İslâm ve Müsbet Bilgiler
* İslâm ve Güzel Sanatlar
* İslâm ve Kadın
* Dışı ve İçiyle İslâm”
Tekrarın tekrarı
Her yıldıza kurulmuş “İslam ve …”diye oluşan başlıklar altında
bu bölümü her bakımdan düşünmeliyiz ve o düşünceyi
içselleştirmeliyiz ki; İçselleştirmeden İdeolocya Örgüsü’nü anlayamayız.
Anladığımızı sanırsak aldanırız. Onun için orijinalini
metin olarak buraya aldık. Tekrarın tekrarındaki fayda, metodik
bir yaklaşım olarak değerlendirilsin isteriz.
İdeolocya Örgüsünün dördüncü faslında ele alınmış olan bu

bölüm, devlet rüşeyminin cemiyet beyninde ideallere nasıl kaynaklık
ettiğini göstermektedir. . . Her Müslümanın içerisinde zaman
bilinciyle taşımak zorunda olduğu inancı, analitik düşünüldüğünde
var olan hakikatleri dillendiriyor. Bir fert Müslüman
kaldığı sürece, içerisinde taşıdığı dini, inancına gösterilen saygın
davranış ve tefekkürü, cemiyetin yaşayan kültürünün içerisine
yerleştirecektir. Hatta cemiyetin onu hatırlaması veya unutmaması
için de belirli anıtları dikecektir. Yoksa Süleymaniye’yi
anlatmak zordur. Necip Fazıl’ın sadece üslubundan aktardığı
her ibarenin, Kuran-ı Kerim’in Müslümanlara yükümlüleştirdiği
hakikatlerin, bütün Müslümanların yaşadıkları bir hayat olduğunu
elbette ki İslam dünyası bilecektir. Bu bilginin bütün
İslam bloğunca bilinmesi, belki basit ve açık olduğu için, ayrılık
rüzgarlarını yöneticilerin nefislerine estirebilir. Diğer yandan
da, mevcut yönetimlerin, yönetilenlerin ve düşünürlerin, insani
ve tarihi kaygılardan yola çıkarak, ideal arayışlarının gireceği sanılan
aşamalara ihtiyaç duymadan, metodik çalışmalarla ortak
çizgileri belirleyebilir. Mühendislik bilgisiyle aşılacak teknik de29
taylar, siyasal birliklerin paylaşım hudutlarını da hazırlayabilir.
Bu konuda köklere dair hukukun ve uygulamaların istinat
ettirildiği İslami geleneğe bir dokunalım isterim. Kur’an-ı Kerim,
Sünnet-i seniyye, Selef-i Salihin’in âdeti, Müslüman Hükümdarların
uygulamaları, Müslüman Hukukçuların reyleri a)
İcma-ı Ümmet b) Kıyas-ı fukaha, Hakem Kararları, Muahedeler,
Resmi Talimatlar, dahili kanunlar ve tek yanlı duyurular, örf ve
adetler. Bu konuların her biri uzmanınca ele alınarak işlenmeli
ve doktrinin temeli olarak, avamın ve entellektüelin anlayacağı

dil ve araçlara yüklenmelidir. İslam, Allahın kulları olarak bütün
dünyayı ortak istifademize vermesi nedeniyle, alem şümul
kurallar koymuştur. Devletlerin varlığı da bir gerçektir, öyleyse
devletler özel hukuku ile uluslar arası hukuk çerçevesinde bu yararlanmadan
istifade edecek ve ilgili hukuk sınırları içerisinde
kalacağız demektir.
Aynalar
İdeolocya Örgüsü bu teklifi hazır bir nüfusa teklif ediyor.
Bunun anlamı gelecekteki bir muhayyel devletin sanal vatandaşları
hedef kitle değildir…Belki umutları yerine getirmek adına
veya içimizde taşıdığımız olmayacakların gösterilmesi anlamında,
geleceğe dair bir projeksiyon yapılabilir. Bu düşünce bize
gösterecektir ki, düştüğümüz yerde bulunacak olan, bizim eski
zaman diliminde kalmış hakikatimizdir. Kaybettiğimizi sandığımız,
düşüş acısı ve bunalımıyla fark etmediğimiz o gerçeğimizi,
bizlerden başka kimse de kaldıramayacaktır. Yani gelecek olan
yakın tarihimizdir. Herkesin tanıdığı, bildiği, yabancısı olmadığı
ve yine herkesin, içerisinde yabancılaşmadığı, binlerce yıl içinde
yaşadığı, üstelik İslam’ın din olarak insana yansıdıktan sonra
kültüre dönüşen ve medeniyete evrilen, çok özelleştirilerek siyasal
düşüncenin tohumu olan hakikatlerini burada görmekteyiz.
Üstadın Müslüman’a tuttuğu aynada kendini görecek olan
süjenin, ayna fonundaki kendilerine musallat olan korkuların
30
da gösterilmesidir. Nesnelliğini İslam dışı dünyadan alan, madde
karşısındaki acziyet ve yılgınlığı göstermesi bakımından da
önemli olan üstadın tavrı, nimet ve çağdaşlık diye devletlerine

almalarından doğan bu korkuların kaynağını da göstermesi bir
başka dikkat çekilecek özeldeydi. Acziyeti ihtiyacını karşılamadığı
halde, onu sergileyerek batı medeniyetinden medet ummak
ölümcül hatalarını oluşturuyordu. Necip Fazıl İdeolocya
Örgüsünde yakın geçmişteki korkuların kol gezdiği dünyanın
varislerine yiğitliği ve mertliği anlatmak istiyordu. Bunu biraz
Şövalyece yapıyordu herhalde ki klasik dünya, kendi miskinliğine
o tavrı zorlayıcı buldu. Oysa Necip Fazıl’ın tavrından ziyade
üstünde durulması gereken konu klasik İslam dünyasının uyku
derinliğidir.
Köprülerin altından akan sular
Emperyalist devletlerin küreselleşmenin ilk evresinde elde
ettikleri cepheleri kendi yarış ve rekabetlerinde nasıl kaybettiklerini
görmekteyiz. Hatta bazı eski sömürge imparatorlukları
sömürgelerini korumak uğruna çökmek üzereler. Sömürgelerin
Pazar olabilmesi onun kalkınmasına ve sömürgenin ihtiyaç
duyduğu nesnelere ihtiyaç duyacak terbiyeye gelmesi gerçeği,
sömürgelere bir üstünlük sağlamasa da, sömürgenlerin ekonomilerini
dibe çekmektedir. Yakın geleceğin düzgün okunması
halinde medeniyetin bütün dünyayı ortak değerlere doğru sürükleyeceği
ön kabulü, sadece aldatma bir rivayettir. Bu rivayet
bir program, propaganda, ya da reklam değilse bir saplantıdır,
tedaviye muhtaçtır. Fakat Ucuz propagandalarla sonuç almak
isteyen batının bir programıysa yakında avuçlarını yalayacaklarına
bahse girmeye bile değmez. Çünkü güneşin ışığı çıplak
gözle tek renk olarak görülse de bir prizma yardımıyla farklı
renklerden oluştuğunu her akıl görebilir. İslam içerisinde maddenin

her düzlemine müsait medeniyeti barındırabilir. Çağının
geçtiğini söyleyenler ancak ona düşman olarak körleşenlerdir.
31
Necip Fazıl İdeolocya Örgüsü ve bu örgüye altyapılık yapan Büyük
Doğu fikriyatında bu müjdeli haberi vermektedir. Neler
yapılabileceğini ileri fasıllarda öneriler olarak göreceğiz.
Bu fasılda asla Avrupalıyı cehaletle itham etmeden, bir çakıl
taşının menşeini bulmak için gösterdiği özeni, İslamı anlamak
yönünde göstermediği ve hatta üstüne bu kadar düşmanca yüklenerek
onu büsbütün kendine de zararlı hale getirmesidir. Bu
insanlık için oldukça yanlış davranıştır. Çünkü İslam tarihinde
bazı yerel hükümdarların hataları olabilir, lakin hukuksuz hiçbir
devri olmamıştır. Hep hukuk içerisinde olan bir medeniyeti anlamamakta
direnmek belki kıyametin yaklaştığına karine olarak
değerlendirilebilir, ama yaşamın akla yansıyan sorularına kader
aynası tutmak, kin ve nefreti ortadan kaldırmaz.
Dikkat dikkat
Bu bölümde ve diğer bölümlerin anlaşılması yönünde bir
önemli uyarımız olacak, göz önünde bulundurulmasını dileriz.
Üstad Necip Fazıl Türkiye’de doğdu ve yetişti. Üç yüzyılı kapsayan
bir zihniyetin içinde yaşadı ve o zihniyetin bozgunları dahil
bütün acılarını gördü ve yaşadı. Eleştirel bakışındaki kesinlik,
derinlik, millilik buradan kaynaklanmaktadır. İslam bloğundaki
ırkçılık hastalığı, bir zamanların konjonktürüne uygundu diye
doğru olarak ele alınmadığı zaman, devletler arası diyaloglar
daha birleştirici zemine oturacaktır. Üstadın birliği sağlamayı
beceren bir imparatorluğun diliyle yaptığı teklifleri, ırkçılık olarak

değerlendiremeyiz. Çünkü ulvi bir davanın bugün için tarihleşmiş
somut örnek olarak değerlendirilmesinin ne sakıncası
olacaktır.
Tarih ve gereksinimler
Minyatüründen ya da karikatüründen yola çıkmak için bile
tarihin dili, bize bellek olarak en kısa yolu gösterecektir. Müslü32
manlar kardeştir. Bu kardeşliğin gereği ne ise o yapılmalıdır. Hac
ziyareti, ortak dilin oluşmasında bağımsız bir vicdandır. Bütün
Müslümanların evini-barkını komşusuna emanet ederek uluslar
arası yolculuğa ibadet maksadıyla çıkması çok önemli bir olaydır.
Hayatın vazgeçilmez gerçeklerinde de bir rükündür. Fahr-i
kainat Efendimiz ne emekler vererek o Kabe’yi bize mescit ve
kıble yaptı. Nice koruyucu sultanların ve devletlerinin hizmetleriyle
bugüne gelindi. Tarih bu berzahta tarih ilmi olmak yerine
anılara dönüşmektedir. Her hacı bir sonrasına selamını devrederek
haccı sürdürmektedir. Diplomaside dahi bazı eksikler
ve yanlışlar bize korku vermektedir. Oysa barışın dili korkuyla
üretilemez. Kültür ve medeniyet aynılığının barışa ulaşmakta
daha baskın olacağını kim görmezden gelebilir. İdeolocya Örgüsü
sanki Orta Doğunun problemlerinin halledilmesi için kaleme
alınmış gibidir. Yani bugün Batı dünyasının düşman ilan
ederek sömürdüğü İslam dünyasının barışa ulaştığında, dünya
barışının sağlanacağı izlenimini somut olarak vermektedir. Bir
bakıma doğru, fakat eksik bir teşhis.
At sineği
İsrail faktörüne bağlı ırkçılık kışkırtmaları ile geçmişte
hesaplaşılmamış olan İttihat-Terakki partisi zihniyeti oldukça,

İslam bloğunda barışın sağlanamayacağı bir gerçek gibi . Yine
konu İmparatorluk deneyimlerinin verilerine geldi, takıldı.
Yani Üstada…Devleti belki ilk düşünen Sokrates idi ama, bazı
doğruları kalmakla devlet bugün Sokrates’in gördüğü devlet
olmaktan çıktı. Onun için de devlete dair de bilgilerimizde var
olan değişikliklerin sağlamasını yapmalıyız.
Sözün muhatabı
Teklifin kime yapıldığı çizgisinde biraz durmalıyız. Tebliğ
kime yapılacaksa ona dair ilk ışık Üstad Necip Fazıl tarafından
33
yakılmaktadır. Müslüman ve olmak isteyen herkesin yükümlülük
taşıdığını belirterek. Marksist bir tasnif yoktur tüm insanlık
göz önüne alınarak yapılan bir tekliftir. İletişim teknolojilerinin
şu kadar gelişmiş olduğu evrede birlik isteniyorsa yapmak mümkün.
Bu birlik bir çok kademe taşıyabilir. Barışa ulaşılacak ve barış
teminat altında olacaksa, bir süreçle sorunlar aşılır. Bahaneler
aranacaksa zahmete değmeyecektir. İslam ülkeleri arasındaki
mevcut iletişim araçları kullanılarak çok yol alınabilir. Hüsn-i niyet
gerektirir.
Söze muhatap olabilmek için aynı frekansta olmak gerekir.
Halk arasındaki yaygın söylemde yerine oturan “Senin anlattığınla
elde etmek istediğin anlam, anlatışınla değil muhatabının
ne kadar anladığına bağlıdır. ”cümlesi bir hakikate parmak basıyor.
Sağırlar diyaloguna girmeden, tarihi rencide olarak gündeme
almadan, derin stratejilere beyaz sayfalar neden açılmasın.
Yakın zamanlara kadar sonunun nerede başlayıp bittiğini
batılıların belirlediği labirentlerde bir kobay gibi kullanılan

Müslümanlar, ezbere bildikleri bu labirentten çıkma gayretinde
olsalar belki, istemin necabeti onlara nur yağdıracaktır. Önemli
olanın doğru teklife, ulusların kapalı olmadıklarıdır. Moda deyişle
doğru teklif olumlu tepkiyle ödüllendirilir. Vietnam’da bu
görüldü, Afganistan’da bu yaşanıyor. . . Olayları sayarak sonuç
alınmaz ama örnekliği inkar edilebilir mi? “Suyun yüzeyinde yürürsün”,
“muhal olan senin buna inanman” diyordu Üstad. İnansan
bir inansan, nelerin değişeceğini göreceksin.
Tebligat herkesin kapısında asılı olduğu halde, tebligatçı,
muhatap semt-i meçhule gitmiştir diye notuna alıyor. Komik
ama gerçek.
Müslümanın gür sesi
NEYE İNANIYORUZ?
• Yalnız İslâmiyete inanıyoruz!
34
• İnsan ve cemiyetin iç ve dış hayatını, bütün derinliği, sonsuzluğu,
güzelliği ve doğruluğuyla tekeffül eden tek nizamın
İslâmiyet olduğuna inanıyoruz!.
• İslâm Şeriatinin, ham yobazdaki kuru ve nefsani idrak dışında
ve kendi öz saffet, asliyet ve tamamiyeti içinde hiçbir tecezzi
ve muvazaa kabul etmez bir bütün olduğuna inanıyoruz!.
• (Rönesans)tan sonraki dünyanın İslâmi gözle görülemediğine
ve güdülemediğine inanıyoruz!
• Tanzimata kadar bütün ricat ve hezimet tarihimiz boyunca,
meydanın, sadece kışır ezbercisi, ezberlediği ebedî hakikatlerin
aşk ve hikmetinden uzak, tavla zarı gibi dar ve dört köşe ruhundan
başka dayanağı olmayan ham ve kaba softalar elinde kaldığına

ve başımıza ne gelmişse bu yüzden geldiğine inanıyoruz!
• Dâvanın İslâmiyeti anlatmaktan başka bir şey olmadığına,
yeni baştan kendi ruh kökümüzü muhasebe ve murakabe etmekten
başka bir iş bulunmadığına; kaybettiğimiz kıymetleri öz
bahçemizde kuyuya düşürüp sonra şaşkınlar gibi sokak sokak ve
iklim iklim dışarıda kıymet aradığımıza inanıyoruz!
• İslâmiyeti bildiğimizi sandığımıza, halbuki tek bilmediğimiz
şeyin İslâmiyet olduğuna;
yegâne felaketin de bilindiği sanılan bir şeyin tekrar gözden
geçirilmesine mâni olan o meşum kayıtsızlık ve o ahmak istiğnadan
doğduğuna inanıyoruz!
• Ve biz, kâinat görüşünün İslâm’da, dünya görüşünün
İslâm’da, insan görüşünün İslâm’da, iktisadî ve içtimaî adalet
görüşünün İslâm’da, müsbet bilgiler görüşünün İslâm’da, güzel
san’atlar görüşünün İslâm’da, kadın görüşünün İslâm’da, devlet
görüşünün İslâm’da, ordu görüşünün İslâm’da, siyaset görüşünün
İslâm’da bulunduğuna ve bütün bu davaları ancak Yirminci
Asrın ruh ve kafa çilesi içinde süzülecek bir tahlil ve terkip gözünün
heykelleştirebileceğine ve bu heykelleştirme işinin bütün
cihanda eşi görülmemiş bir ideolocya binası kuracağına, onun
35
da isminin hem zaman ve hem mekân ölçüsüyle “Büyük Doğu”
olduğuna inanıyoruz!’’
İdeolocya evi
Devletin bütün sırlarının saklandığı ve millete ait bilgilerin
ihtimam altında olduğunun kamusal güvencesi olarak Üstad
ne teklif ettiğinin bilincindedir. Bu alana gerekli olan kuruma

“ideolocya binası” adını vermektedir. Bu binanın kilerinde bulunan
beslenme kaynakları gereken her şeyin İslam’ın kendinde
olduğunu kanıtlamaya yetiyor. Orada terennüm edilen üstadın
orkestra şefliğindeki kainatın öz musikisini dinleme bahtiyarlığını
her kulağa üflüyor. İdeolocya binası bir kurum olarak nefsin
ecelli olmasının eksikliğini ortadan kaldırdığı gibi değişken
nefislerin uygulama farklarındaki ürküntüyü de gündem dışına
çıkarıyordu. Büyük Doğu gök kubbeye denk bir haşmetle ideolocya
binasını örtüyor ve tehlikelerden koruyordu. Büyük Doğu
ideolocya binasıyla suje’yi kurumsallığa yönlendiriyor. O süjenin
isim olarak “Büyük Doğu” olduğu çerçevelenmiş oluyordu.
“İslama inanıyoruz” derken İslam’ın içinde elbette Kur’an’ı,
Sünnet-i seniyyeyi, doğuşundan kaynak edinip, sonrasında da
hukukçuların kıyas ve içtihatlarıyla geliştirdikleri, iklim şartlarından,
cins farklarına, yaşından mevkiîne kadar işgalindeki ilmin
işlemlerinin göz önüne alındığı bir hukuki altyapı var. Bu
alt yapıdaki yasaklara ters düşmek, sağ ayağa sol bacakla çelme
takmağa benzer. İnsani vasıflardaki her ilerlemenin İslam’ın korumasında
olduğu ve Müslümanların da bu bilinci taşıdığı gerçeği
bir ön kabuldür. Büyük Doğu ve İslam Üstadın her şeyi
ifade eden ve her şeyin ifadesini içerisinde bulunduran iki terim
olarak karşımızda parlamaktadır.
Ön kabuller mutlaka gerçekliğe kavuşturulması gereken
doktrinal bir tamlayandır. Her Müslümanın farziyetine inandığı
emirleri nasıl eksiksiz ve yorumsuz uyguluyorlar, ve sonuca bağlanıyorlarsa
ön kabullerde de bu aşkı yüreklerinde bulmalılar.
36

Ufuklar
‘’İSLÂM VE HERŞEY
• Merkezde tek, muhite sayısız dâvamızın mihrak noktasındayız.
Bugünkü dünyaya asırlık ıstırapları, irtişaları, ihtilaçları,
inkisarlarıyla el atıp onu biricik şifa lâboratuarına çeken küllî
sağlık iksiri. . . Ona geldik.
• Bir zaviyenin başındaki nokta gibi, muhitten merkeze doğru
toplana toplana tekte karar kılan, merkezden muhite doğru
da açıla açıla sonsuzluğa erişen dâvamızın böylelere memba ve
mansap olarak, ikişer heceli iki ismi var. . . Membaımızın iki heceli
has ismi İSLÂM, mansabımızın da yine iki heceli cins ismi
HERŞEY. . .
• O küllî şeyin adı ki İslâm, her şey onda, o da her şeyde. . .
• İslâm’ın her türlü çürük ve günübirlik payandalar ve dayanaklardan
istiğnası ve her ân yeniden ve derece derece gerçekleştirile
gerçekleştirile keşfolunmak hikmetindeki sırrı düşünün ki,
sadece İslâm ismini verip geçmenin HERŞEY ifade ettiği mutlak
Saadet Devri, bir asrı bile doldurmadı. Ve on üç asır boyunca bu
NUR, kör ve kaba nefsaniyet aynalarında bulandırıla bulandırıla
nihayet Nasreddin Hocanın harikulâde buluşundaki hikmete eş
bir hal doğdu :
- Hoca, bize, kuyu ne demektir, anlatır mısın?
- Tersine, çevrilmiş minare demektir!
• İşin en derin hüzün noktası, bütün bunlar din adına oldu.
Bütün bu hallerin aykırıları, gerçek
dinden hareket edip yobazlar neslini kurutacakları yerde,
İslâmiyeti bunların temsil ettiği bir şey sandılar; dinden soğudular,

dinsizlikten harekete geçtiler ve nihayet meydanı dinsizlik
yobazlarının yüzüne güldürdüler. Ve nihayet, iki heceli mukaddes
kelimeyi, en hafif vasıfları züppellik olan bir sınıfın şuurunda,
ağza alınmaz bir bayatlık, gerilik ve eskileralayımcılık ifadesi
haline getirmeye muvaffak oldular. Düşünün, siz, bizim lif lif
37
çözmeye, aslî vâhidine irca ermeye, mahrem hakikatine iade kılmaya
mecbur olduğumuz kördüğüm ne girifttir!
• Herkesin sahte ve kemmiyet hokkabazı (modern)ler peşinde
gezdiği bu kukla ideolocyalar panayırında, Garp ve Şarkın
dünyalarının fikir çileleri içinde pişe pişe kül olmuş, sonra bu
küllerden artık parçalanamaz bir tuğla idrakine varmış, böylece
hakikati muhasebe edebilmiş ve herkese muhasebe ettirmeye
davranmış, dış ve ucuz tezahürler plânında her aldatıcı teyidden
müstağni nasip sahipleri olarak, bize bu kadar ağır bir yük altına
girmiş olmak şerefi yeter.
• Bundan büyük şeref, bundan çetin hamle, bundan ileri hareket,
bundan yeni dâva olamaz; zira biz, asırlar boyunca cebimizdeki
delikten astarın dibine kaçmış hakikat mücevherini, her
ân üstümüzde taşıdığımızdan habersiz, hep dışımızda arıyoruz!
Ve tam yüz küsur yıldır, devre devre “ha bulduk, ha buluyoruz!”
tesellisiyle, her netice sabahı hiç bir şey bulamadığımızı ve her
gün her şeyi biraz daha bulunamaz hale getirdiğimizi ispat ediyoruz.
İslâmı Amerika, Rusya veya Hotanto’da savunmaktan
daha zor olan bir vaziyetin şerefi. . . İnsana, bildiğini sandığı bir
şeyi bilmediğini kabul ettirmek, hiç bilmediği bir şeyi kabul ettirmekten
daha zor. . .

• Ve şimdi biz en kat’î lâboratuar tatbikinden, en müphem
ruh telkinine kadar bütün vasıtaları elimizde tutarak ve neticeyi
başa alarak haber veriyoruz ki, insanlık kadrosunda ve bilhassa
muazzam ve muhteşem Garplı insan ve cemiyet tecrübesinde
kaç saadet ve kaç felâket şekli, kaç çare ve kaç çaresizlik ifadesi
belirmiş bulunuyorsa, bunların topyekûn hakikati ve müspet ve
menfi haberi, kısaca küllî nimet ve devâ İslâm’dadır. Sosyalizma
ve komünizmanın var etmek isteyip de yok ettiği içtimaî adalet
ve tesviye ölçüsünün hakikati İslâm’da. . Liberalizma ve kapitalizmanın
yedire yedire ferdi çatlamasına veya mukabil fertten her
hakkı çaldırmasına mâni ölçüler, İslâm’da. Demokrasya ve fikir
hürriyetinin en nazik sınırları ve özü İslâm’da. . Aynı demokrasya
38
ve fert hürriyetinin başıboşluğa ve kargaşalığa sarkan aşırılığını
köstekleyici fikir ve şahsiyet hakkı İslâm’da. . . Nazizma ve Faşizmanın
kâzip rüyasını gördüğü üstün nizam ve ruhi müeyyidecilikteki
esas İslâm’da. . . Batının her sahada arayıp bulamadığı
cennet İslâm’da; her sahada içine düştüğü cehennemden korunuş
yolu İslâm’da, her şey İslâm’da. . .
• Olunmayacak her şeyle, olunacak her şeyin kefalet ve keyfiyeti
İslâm’da. Her şey İslâm’da’’
Zerre’nin gücü
Üstad Necip Fazıl’ın Büyük Doğu peteğini bir arı gibi, yarım
asır çalışarak doldurduğu bal, asıl manasıyla İslam’ın kendidir.
İslam’ı anlamak aşkıyla kanatlandığı yerde aşkına karşılık bulduğu
bereket, onu daha çok konusunun uzmanı kılmış, merakını
yüreklerinde gizlemeyen kitlelere yönlendirmiştir. Büyük

Doğu olarak genişledikçe yükselmiş, yükseldikçe daha geniş
coğrafyalara ulaşmak istemiştir. Bu pencereden bakınca, İdeolocya
Örgüsü ince ince çizgileriyle onun planını dillendirir. İslam
Allah katında dindir. İnanmak insan olmanın temel şartıdır.
Bilinmezliğinden değil aksine her şeyin bilinmesi için. Ve her
şeyi bünyesinde taşıyıp tebliğ ettiği için. Üstadın üslubunda lezzetini
bulan inanmak keyfiyeti, bütün rakama mahkum olmuş
dünyayı, açıklamaktadır. Aşk ve ihlas zerrenin gücünde neler
yapılabileceğini inanana üflemektedir.
Zerrenin boyutlarında gizlediği ihtişam, küreleri nasıl oluşturduğuna
laboratuarları tanık tutmak gerekecektir. Harflerden
kelimelere, kelimelerden cümlelere oradan, yıldızlar arası iletişimin
bile kıskanacağı, ilahi marifetin gönderdiği rahmetin sesine
ulaşmak, olmuş gibi yüreğimizde taşıdığımız ümittir.
39
O yoksa hiçlik bile olmazdı
“İSLAM VE KÂİNAT
• Kâinattaki her şey ve sen. . . Kâinattaki her şeyle beraber
senin evvelin, nihayetin, vücud hikmetin. . Niçin oldun, ne oldun,
ne olmak için oldun, ne olmalısın, ne olacaksın? İşte bunların
cevabını ve hesabını veren dindir. Bütün bunların cevabını ve
hesabını dosdoğru veren de hak ve tek din, İSLÂM. . .
• Yeryüzünde hak ve batıl, topyekûn veya parça parça tasdik
veya inkâr edici tek bir inanış sistemi yoktur ki, bu suallerin
cevabını vermek vazife ve iddiasında olmasın. . . İnsan, inananlarca,
yalnız bu suallerin cevabını ve hesabını aramaya memur
merkezi mahlûk;inanmayanlarca da, yine aynı suallerin cevabını

ve hesabını ters tarafından veren başıboş varlık. . . Çare yok; her
şeye yok demek mümkündür; fakat bu suallere, insan başını fare
kafasından ayırt eden bu biricik tefahhus hummasına yok diyebilmek
henüz mümkün olmadı.
• İslâm’da kâinat, peygamberler kolundan kendisine kadar
gelen dinlerin son ve kâmil ifadesi halinde, bütün dipsizliği ve
sonsuzluğu, zerre zerre Yaratıcıyı haykıran muhteşem zaman ve
mekân cümbüşü, muğdil ruh ve madde mimarîsiyle, esrarına ve
teshirine memur olduğumuz bir hârikalar manzumesidir. Yani
fezaya insan göndermek maddecinin değil, ruhçunun vazife ve
hakkı. Müslüman’ın memuriyeti…
• Ezelden ebede kadar topyekûn insanoğlunun başı, son
kemâl haddi, uğrunda âlemlerin yaratıldığı en üstün insan ve Allahın
Sevgilisi olarak vücut bulan Peygamberler Peygamberi, işte
bütün edâsı ve manasıyla bu kâinatın anahtarını Allahtan aldı ve
Ümmetine getirdi. Allahın insan ruhuna gömdüğü o anahtar
ki, aslî sahibini buluncaya kadar ilk insan ve Peygamberden, en
büyük İnsan ve Peygambere kadar mukaddes bir bayrak koşusu
halinde elden ele teslim edilerek geldi. . . Ve kâinat; bir atomu
bir dünya farz ederseniz, onun mevhum merkezindeki atoma
40
kadar küçüle küçüle ve her atomda ayrı bir dünyaya ulaşa ulaşa
nâmütenahi küçük; ve bir atomdan bir arza, bir arzdan bir güneşe
ve bir güneşten sayısız yıldızlara, sonra içinde yıldızların
atom kesesi halinde çınladığı dipsiz fezalara kadar büyüye büyüye
ve her fezada ayrı bir fezaya uğraya uğraya nâmütenahi büyük
mimarîsiyle, bütün esrarını, o en Büyük Resulün başı üzerinde

halkalandırdı.
• Kısaca İslâm’da kâinat, bütün esrarı ve kanunlarıyla, O’nun,
O yaratıldığı en Büyüğün bâtınında çağlayan nâmütenahi ince
ve girift mânalardan ve bu mânaların aksettiği büyük tecelli
plânından ibaret. .
• Bu tecelli karşısında insanoğlu, ben, sen, o, biz, siz, onlar,
topyekûn beşeriyet, kundaktan kefene, bütün ferdî oluşlar; ve
köyden metropole, bütün içtimaî tekevvünleri boyunca, okyanusları
birbirine katıştıran kanallar açmaktan, bir tohumun nabzındaki
çatlama ve açılma hummasını âhenkleştirmeye kadar
her cehdinde, tek tek ve sâf sâf memuriyetini bulacak, maddî ve
mânevî varlık ve iş plânını göz göz petekleştirecektir.
• Her şeyi içe bağlayan hudutsuz bir dış. . . İçin tecellisi nispetinde
derinleşen fena ve âdem kuyusuna doğru topyekûn
yuvarlanış. . . Ve bu yuvarlanış karşısında ölümsüzlük ve gerçek
hayat kapısını bütün insanlık çapında açan ezelî mimarî. . . İşte
İslâm ve kâinat!. . ’’
Levlake’nin ısrarı
Alemlere rahmet olarak gönderilen, ‘yüzü suyu hürmetine
kainatın yaratıldığı’ Fahr-i kainat Peygamber Efendimizin, sonuncusu
olması hasebiyle bütününü temsil ettiği Resullüğünü
ve yine bütünlüğünü temsil eden “ümmül kitab” Kur’anın;kainatı
kuşatmak, anlamak ve anlaşılmak anlamında, tarihi ve geleceği
içleminde barındırması ve her şeyi kapsamına alması…Bugünkü
siyasal arenada çok kullanılan üniversal, enternasyonal veya
41
küresel tabirlerinin kaynağını görmekteyiz. İslam’ın olduğu yeri

ve olacağı yeri alem olarak tanıtmak için kainat olarak yaratıldığı
ahkâmı da dillendirmiş oluyor. Üstadın nazik üslubundan bize
hediye bir ifade tarzı.
Üstadın Müslüman’da olmasını istediği, bulmak isteklerinde
açıklanıyor. Bugün bu ilmi keyfiyet, batılı beyin elinde, bütün
uzayı didik didik eden iştiha hiçbir zaman işba çizgisine ulaşmıyorsa,
rahmetin sonsuzluğundandır. Batılı bir şeyleri bularak
varmak istediğine eremiyorsa, nasibine belki bir müminin duası
engel olduğu içindir. Yoksa vay haline insanlığın.
Realite ve aktüellik
“İSLÂM VE DÜNYA
• İslâm’da dünya, dünyanın en ulvî ölçüsü halinde vecizelendirilmiştir.
Âhiretin ekin yeri. . . Dünyada ne ekilirse öbür tarafta
o biçilecektir.
• İslâm da dünya, ebedî hayatın eşiğidir. Düşünelim; İslâm’da
dünya, bütün hudutlu buutları içinde ne hudutsuz bir mâna sahibi!.
.
• Birbirine zıt ne kadar mefhum ve hâdise varsa aralarındaki
en ince kaynaşma ve ayrılma noktalarını farkların en incesiyle
belirten İslâm, işte böylece dünyaya birbirine zıt iki nazarla bakar;
ve sonra bu bakışları tek ve en ileri bir gözde birleştirir: Biri,
fânilik ve hiçlik plânı dünya; öbürü, bu en dipsiz fânilik ve hiçlikten
zıplanacak ebedî hayatın basamağı, yine dünya. . .
• Dünyanın İslâm gözündeki bu çifte ve birbiri içinde kaynaşıp
tekleşen mânasından dolayıdır ki, kendimizi “Hiç ölmeyecekmiş
gibi dünyaya ve hemen ölecekmiş gibi ahrete” vermek
emrini aldık. Şimdi, ezelden ebede doğru helezonlaşan kelâm

dalgasının bu en zarif kıvrımı ulvî Hadîsin mânasını anlar gibi
miyiz?
42
• Dünyanın İslâm gözündeki bu çifte ve birbiri içinde kaynaşıp
tekleşen mânasından dolayıdır ki, kendimizi “Hiç ölmeyecekmiş
gibi dünyaya ve hemen ölecekmiş gibi ahrete” vermek
emrini aldık. Şimdi, ezelden ebede doğru helezonlaşan kelâm
dalgasının bu en zarif kıvrımı ulvî Hadîsin mânasını anlar gibi
miyiz?
• İslâm’da dünya, varlığın arkasından yokluk, yokluğun arkasından
varlık gelen ve iki tempolu âhenk halinde bir ademi, bir
de mutlak vücudu haykıran zamanı; ve her ân hiçlik pası altında
eriyen fânî mekânıyla, sadece ne mal olduğu ve nasıl bir gayeye
yaradığı bilinecek bir atlama taşıdır. Bir atlama taşı ki, ona gözlerin
en bedbiniyle baktıktan sonra onu gözlerin en nikbiniyle
süslemeye, bezemeye ve gelişmeye memur bulunuyoruz.
• Böylece İslâm’da dünya, gerçek ve üstün mü’minler için,
birtakım bâtıl itikatlarda ve inanış sistemlerinde olduğu gibi, faniliğine
inanıldıktan sonra herkesin arkasını döneceği ve kabuğuna
çekileceği bir mahkûmiyet plânı değil, içyüzü biline biline
bütün iş sahalarıyla kucaklanacak, atom atom sayılacak, tertiplenecek
ve düzenlenecek bütün bir beşeri hâkimiyet plânıdır.
• İslâm, ahretin ve ebedî oluşun topyekûn sahipliğinden sonra,
bütün oluşların ve en haşin madde hesaplarıyla de topyekûn
dünyanın maliki. . .
• Müslümanlıkta dünya odur ki, mü’min onu zapt edecek,
ona hâkim olacak, fakat onun esaret ve hâkimiyetine düşmeyecektir.

Tıpkı İslâm’da gerçek fakrin, mal sahibi olmamak değil
malın ona sahip olmaması ve onu köleliğe düşürmemesi demek
olduğu gibi. . . Bu harikulâde inceliği anlayan, en dakik (nüansgamıza)
lardan ibaret İslâm’ın dünya ölçüsünü de kavrar; ve bu
vakte kadar eşya ve hâdiselere İslâm adına nasıl tek taraflı bir
gözle bakıldığını ve dünyanın nasıl elden kaçırıldığını görüp ürperir.
• Allah, Kur’ânında insanı kendisine halife olarak yarattığını
ve onu eşya ve hâdiseleri teshire memur ettiği emriyle, fânî ve
43
ebedî, sahte ve gerçek dünyalara ve her ikisine karşı insanî vazifelere
ait sırrı bildirmiş ve ölçüyü vermiştir.
• Sadece bu, dünyaya bakıştır ki İslâm’ın hak din olduğunu
göstermeye yeter.
Malda gizlenen yalan
Maddesiyle manevi alemi çerçeve içerisine alan dünya kavramı,
ecel dediğimiz bir ömrün olduğunun da hatırlatıcısıdır.
Dünyayı, manevi alemin sanalı olarak değerlendirmekte mümkündür.
Ahiret dediğimiz ebedi alemin cenneti veya cehennemini,
bu dünyada tedarik imkanı verilmiştir insana. Ömür denilen
dünyada yaşadığımız süreç, bize sadece dünyada yaşamak için
kazanma zorunluluğunun, bu dünya için olmadığını gösteriyor.
Diğer dinlerin ifsadı sonucunda, insanın karmaşık ve muhalif fikirlerle
donandığı malum iken, İslamın, anlaşılır ve basitliğinde
bütün güzellikleri toplamış olduğu gözle görülür bir gerçektir.
Zaman bilincini gündeme getiren İslamın temizliğine, bu bilinç
en iyi tanıktır. Siyasal bilinçte de zaman önemli kavramdır.
Tembelliğin dünyayı ıskalamaktaki ucuzluğu ve uyuzluğu

bütün insanlığı zehirlemektedir. Hatta kendini dindar zanneden
bazıları yapabileceği işleri bile Allah’a havale ederek tedarik ettiği
istirahat, medeniyete bomba olarak düşmektedir. Herkes
ne yapıp ne edip çalışmak ve en bilmediği konuların bile müsebbipliğini
kendinde aramak zorundadır. Kimseye havale ederek
vebalinden kurtulamayacağımız olan şeyin ilim olduğunu ve ardına
kadar dünya kapılarını açmadıkça da, bitmeyeceğini bilme
borcumuz vardır. Eşya ve hadiselere bakışı özel kılan müminin
ferasetidir. Dünyamız kemalini taşıyan mümine nasıl da muhtaçmış,
Büyük Doğu’yu anlamadan bu gerçeği kimse anlayamıyor.
Bu bölümlerin gerçeğini temin için eğitim yapmak zorunludur.
Ülke veya vatan dediğimiz konu da, madde ve dünya ile siyaseti
birbirine bağlamaktadır. Devletin sahip olduğu araziler
44
toplamına vatan deniyor. Sadece toprak sanılmasın. Toprağın
derinlikleri, toprağı kaplayan gökyüzü, ülkenin içinde ve çevresinde
olan göl ve deniz denen sahaların da sahipliğini kapsar.
Sınırları dahi kanun veya anlaşmalarla tespit olunur. Elbette ki
bir hükümranlığa konu olmayan uluslar arası sularda dahi serbest
dolaşım hakları da dahil devletin ülkesi olarak istifadesine
aldığı konulardır.
Yek katre hunest:
“ İSLÂM VE İNSAN
•İnsan, neden ve niçin olduğunu, nasıl ve ne olacağını; her
canlının başına musallat bu tek sualin biricik cevabını yalnız
İslâm’da bulur.
•İnsan, İslâm’da, derinliğine ve yüksekliğine doğru ruhunun,

genişliğine ve uzunluğuna doğru da aklının, biri gök ve öbürü
yeryüzünü donatıcı iki büyük hükümranlık işine memurdur.
İnsan, bu memuriyetlerden birinde mâna ve öbüründe madde
âleminin anahtarlarını elinde taşıyacak ve bu iki âlemi en büyük
saltanatla zapt ve teshir ettikten sonra “solmaz”a, “eskimez”e,
“ölmez”e, “bitmez”e ulaşacaktır.
•İslâm’da ruh ve akıl, insan varlığının ne eksik ve ne fazla,
tam ve mükemmel kıvam isteyen bu iki temel kutbu; biri dünya
ve madde, öbürü de mâvera ve üstün hayat gayesine karşı, değişmez
ve kıpırdamaz esaslar etrafında nâmütenahî derin ve geniş
bir hürriyet ifadesiyle iki, yol gösterici mizana sahiptir: Şeriat ve
Tasavvuf. . . Mücerret hikmetlerinin yeri bu bahis olmayan Şeriat
ve Tasavvuf, muhteşem ve ebedî gerçeklik sarayının, İnsanoğluna
mahsus iç ve dış plânından başka bir şey değildir.
•İslâm’da insana yol, sırlardan ve sistemlerden hiçbirinin yanaşamadığı
şekilde ve kulluğun en üstünü halinde, Allah halifeliğine
kadar açıktır.
45
•İnsan olduğu için İslâm oldu; ve İslâm olduğu için insan
vardır.
•Maddî ve manevî bütün iş şubeleriyle insanoğlunun tek
cehdi ölümsüzlüğe ermekse, bunun biricik müteahhidi İslâm’dır.
•İslâm’da insan, hem kangal kangal kemiyetiyle üstüne düştüğü
ve fânî adetler boyunca nefsine devam aradığı dünya ve
madde kadrosunda, hem de her ferdi yekpare bir ebediyet ve
keyfiyette toplayan mâvera çerçevesinde, ölümsüzlüğün mümessilidir.
İslâm, insanın yüzüne şu nûrdan satırı yazdı: “ Sen ölmeyeceksin!”

•Bekâ yalnız Allahın sıfat ve hakikati olduğuna göre, ayağına
fanilik zemini çekilip başına sonsuzluk tacı oturtulan insan,
İslâm’da, her iki tarafın hakkını gerçekleştirmeye memur Şeriat
ve Tasavvuf yollarından, Allahın ilahî çaptaki hediyesine nâildir.
Mahlukların en şereflisi sıfatıyla ya bu hediyenin kul üstü seviyesine
yükselecek, yahut yaratıkların en sefilinden de aşağıya
düşecek. . .
•Ebedîlik divanesi insan, İslâm’dan başka her görüş sisteminde
lâğım faresinden daha aşağı, İslâm’daysa, sonsuzluk şevkinin
pırıldattığı nûr yüzüyle, en büyük kahraman.
•Bütün sırrı şu ölçüde bulunuz: “Allah, âlemi insan, insanı da
kendi marifetine ulaşması için yarattı. “
Mukaddes yük
İslam elbette dindir ve fakat insan içindir. İnsan;akıl, ruh
ve can sağlığından, varlığına kadar bir dizi yasalarla korunmuştur
İslam’da. Hürriyetler konusunda “başıboşluk” ve “azadeliği”
Üstad kabul etmez. Bunu bir tuzak olarak görür ve insana hakarettir
diye ele alır. Akıl, ruh ve ten özel ihtimam isteyen helalle
beslenen, hastalıklardan korunması zorunlu zenginliklerimizdir.
Heykelimizde taşıdığımız asalet bir yanda Yaratıcı’sını
diğer yanda, heykel benzerliğinden ötürü Allah Resulünü temsi46
le memur, tasavvufun önderliğinde incelikleri öğrenerek medenileşecektir.
’’ “İnsandır sanıyordum mukaddes yüke hamal”
Üstadın bu mısraını, temsil kabiliyetinden sarf-ı nazar etmeye
çalışan tembellere takazası olarak sorduğunu sanıyorum. Basiret
sahiplerinin o yükü bir ömür taşıdığını defalarca görmüşüzdür.
Ölmeyeceğini zanneden nice diktatörün, mezarlarının

saklanmasını ya da korunmasını istemeleri yaptıklarının yanlış
olduğunu anlatır gibidir.
Dünya ve insan birbirisiz anlamsız varlıklardır. Onu anlamlı
kılan ona anlama yetisini veren ve dünya nimetlerini de ona
bağışlarken insana verdiği melekeleri de karşılıklı yapan Yaratıcıydı.
Nurun kaynağı:
“İSLAM VE AHLAK
•İlk Peygamberden Sonuncusuna, en doğrusu, İlkinden ilki
ve Sonların Sonuna kadar, ahlâkı getiren, gösteren, vaz’eden,
esaslandıran, yalnız İslâm. . .
•İnsanın fikirle gördüğüne karşı hisle takındığı değerlendirme
edası, ahlâktır. Fikir, “niçin?”, ahlâk da “nasıl?”ı cevaplandırır.
•Hakikatin “niçin?”leri önünde, ruhun tavır ve hareketleri
bakımından “nasıl?”ları, ahlâktır.
•Hakikat karşısında ruhun bürüneceği tavır ve eda melekesi
olan ahlâk, ruhun başlıca sıfatı ve hâdiselerin ruhta kıymet hükmüdür.
İçimizde ve dışımızda olan her şeyin ulvî ölçüsü ahlâktır.
•Ahlâka fikir öncülük ettiği kadar, fikre de ahlâk yol gösterir.
Fikrîn gösterdiği sebepten ahlâk doğduğu gibi, ahlâkın doğuşundan
fikir sebep kazanır. Öyle ki ikisini de, iç içe, birbirini muhit
(kuşatıcı) ve birbiriyle muhat (kuşatılmış) sayabiliriz. Adeta fikrin
“niçin?”lerini, ahlâkın “nasıl?”ları içinde buluyoruz. Dâvanın
en sağlam ifadesi şu ki, ruh bütün melekeleriyle el ele, bir anda
47
buluyor, ruh bulduktan sonra fikir öne geçiyor, peşinden ahlâk
zuhura geliyor; hakikatteyse hangisinin ve neyin önde olduğu
belirsiz kalıyor.

•Amma ki, fikrîn kuşattığı yerde bir ahlâk kümelenmesi,
ahlâkın kuşattığı yerde de bir fikir bulunması zarurî… Hacimle
renk gibi bir kaynaşma. . .
•İnsanoğlunun, içine ve dışına doğru bütün münasebetlerinde
birer fikrî “niçin?”e bağlı “nasıl?”lar halinde ahlâk dayanağını
temel kabul etmek, mütearifedir. Beşeriyet bu mütearifeyi fikir
hendesesinin ilk bedaheti sayar ve oradan yola çıkar. Onsuz ne
ruh, ne insan vardır. Denilebilir ki ahlak, fail olmak yerine münfail
sıfatta, sadece tavır ve eda hüviyetiyle, içinde fikir, mâna,
sır, hikmet, her şeyi istihlâk eden ve kendisinden zuhura geldiği
ruhu zuhur ettiren üstün duyuş ve anlayıştır. Ahlâk, anlayıştan
doğar ve anlayışı tamamlar.
•”Ben ahlâki yücelikleri tamamlamak için gönderildim!” ve
“Müminlerin en faziletlisi, ahlâkı en güzel olandır” buyuran Allah
Resulünü işte bu incelikler içinde anlamaya çalışmak lâzım. . .
•İslâm ahlâkının bin bir sütun üzerinde duran ahlâk çatısında
dört ana direği, ihlâs (samimîlik), aşk, fedakârlık ve merhamet
diye göstermekte hata yoktur. Sade şunu bunu değil, ruhun
ve hakikat merkezinin bütün topografyasını getirmiş olan İslâm,
iyi ahlâkı ruhta, kötü ahlâkı da nefste mihraklandırdığına göre,
bu dört esas, ruhu pırıldatmak ve nefsi dizginlemekte en tesirlileri.
. .
•İhlâs, samimîlik, “olduğu gibi”lik; nefs hislerinin maskesini
düşüren ve hakkı karşılamanın temel şartını veren hakikat ateşi.
. . Onun bulunduğu yerde riya, yalan, dolan, sahtecilik yoktur;
ve ihlâs, nefsin hapsettiği ruhu meydana çıkaran ve onun yerine
nefis hapseden biricik zabıtadır. Baştan başa hakikat, iman ve

ahlâkın arsası, ihlâs. . . İhlâs, doğrunun, gerçeğin zarfı, kabuğu. . .
•Aşk mı?. . Canın ışığı, varlığın mayası, hayatın desteği tek
hikmet. . . Aslî hedefi Allah. . . Aşk olmasaydı varlık olmazdı; ne
48
kuşlar öter, ne de sular fısıldaşırdı. Allahın, en büyük Resulüne
yakıştırdığı vasıf, Sevgilisi olmak. . . Nefs yalnız kendisini sevdiğine
göre aşkı aslî hedefine ve onun rızası etrafına mahluklarına
yöneltmek, insanda insanı gerçekleştirir. Seven adamda kibir,
benlik, âdilik, küçüklük, miskinlik, cansızlık barınamaz.
•İhlâssız aşk olmayacağı gibi, aşksız da fedakârlık olmaz.
Fedakârlığın olduğu yerde de bütün fert alâkalarıyla cemiyet,
hamle, atılganlık, yardım, en üstün tecellileriyle adâlet hazır ve
her türlü hasislik gaiptir.
•Merhamet o kadar İslâm’ın şiarıdır ki, gerçek ve derin
mü’minde onun özentisi, şamatası edebiyatı yok, yalnız hakikati
vardır. Bir güvercin öksürürken merhametinden ağlayan mümin,
kılıcını çekip Allaha hakkını vermeyenlerin üzerine yürüdüğü
zaman, bunu kendi nefsinden değil, onlara merhametinden ve
kılıcının ucunda kurtuluş ilacını taşımak idealinden yapar. Kin
ve nefretin tam zıddı olan merhamet, onların besleyicisi kıskançlık
ve küçümsemenin, ihlâs, aşk ve fedakârlıkla beraber panzehiridir.
Merhamette şefkat, rikkat, yumuşaklık, incelik tümen tümen;
darlık, katılık, kabalık, vurdumduymazlık hiç yok. . . Daha
nice ahlâkî yücelik, kendileriyle beraber bu dört temele bağlı. . .
•Nihayet ahlakın ezelî ve ebedî bir örneği mevcut. . . O, Allahın
Sevgilisi. . . Ahlâk O’nun ahlâkı; en üstün mücerredi ve en
parlak müşahhasıyla O’nun ahlâkı. . . Başka hiçbir vasıf O’na yetişemez.

•Ve nihayet ahlâkın nihaî ideali bir din emriyle çerçeveli: “Allahın
ahlâkiyle ahlâklanınız!”
Mutlak hikmet sahibinin, o hikmete kıymet hükmü ve sıfat
olarak ifadelendirdiği ahlâk ve ondaki sır. . .
O varsa her şey değerli
“Felsefenin içerisinde anlaşılmaya çalışılırken, Üstadın tabiriyle
–ezbere bilinen hakikatinin da kaybolduğu-önemli konular49
dan birisi de ahlaktır. Ahlak insan evladının yetilerine yüklediği
marifetle, aklını ruhunu ve bedenini erdeme vakfetme kuralları
sayılır. İnsanın, erdemle, dünyayı güzel yapma iradesinin, oluştuğu
karşılıklılıktır. Hem ruhu, hem aklı, hem de, bedeni ilgilendiren,
toplamda insanı ifade eden bir hayat işlevidir. Ahlak ham
olarak sahibine de zarardır, onun eğitimi bebeklikten ölünceye
kadar süren bir süreçtir. Yemek adabından giyim tarzına, cinselliğin
yüklediği davranışlardan işgal ettiği sosyal ve siyasal mevkinin
temsiline kadar her alan ve her yerde, olması ve yapılması
zorunluluk arz eden hal. Ahlak seviyesi kişinin medeni yaşını
gösterir, tedariki için ise eğitim ve öğretimin yanında sabır, dikkat
ve rikkat gerekir. Kınalızade Ali isimli kıymettar bilgemizce
kaleme alınmış, “Ahlak-ı Alai”de ele alınan ahlak konusu, tam da
Üstadın anlatmak istediği anlatımın mufassalıdır. Ahlak konusuyla
ilgilenmek daha fazla bilgi edinmek isteyenlere önerilecek
en güzel eserdir.
“Ben güzel ahlakı tamamlamak üzere’’ diyen Fahr-ı Kainat
Efendimizin söyleyişinde ‘Benim hatt-ı hareketim ne ise, ahlak
odur. ’ cümlesi tebellür ediyor. Adı güzel kendi güzel olan Allah
Resulü, insan olarak kendi sonsuzluğu içerisinde sınırlarını

belirlediği bütün eylemler güzelliğin taşıyacağı ahlakın örneği
olmaktadır.
Maun suresinde zikredilen “vay o. . kimselere ki veyl…” diyor
ya Allah, ahlaksızlıkları da sayıyor. Bütün bir cemiyetin hakkını
yok eden o edepsizler… ve Üstadın “ve cemiyet, cemiyet
yok eden güruhu ile” diyen mısraı, bu haksız ve ahlaksızları anlatıyor.
İblis’in temsiline Ebu Cehil temsilen atanmış gibi. Ebu Cehilin
temsilcileri ise ellerinden gelse yıldızları ifsada vermelerini
yeterli bulmayıp, maddeyi dahi, ifsada sürükleyecekler. Veylin
sınırlarını bile görmezden geliyorlar. Onları veyl durdurmasa da
ecel susturmaktadır, keşke ardılları ders alsalar.
50
Arının not defteri:
“İSLÂM VE CEMİYET
•İslâm, en ileri bir cemiyet ve cemiyetçilik telâkkisinin bütün
ruh ve hakikatine biricik kaynaktır…
•İslâm’da fertle cemiyet arasındaki unsur ve terkip düğümü,
milyonluk kitle bir kişinin diş ağrısını aynı diş üzerindeki herkesin
duyacağı nispette mefkûrevî bir sarmaş dolaş belirtir.
•Bir kişinin herkes, herkesin de bir kişi olduğu hakikati
İslâm’ındır.
•Alabildiğine derin ve gizli fert hayatı, alabildiğine geniş ve
açık cemiyet hayatiyle, iki taraf da kendi öz değerinden hiçbir şey
kaybetmeksizin nasıl kaynaşabilir diye sorarsanız, cevap hazırdır:
Ancak İslâm’ın potasında kaynaşabilir!.
•İslâm’da fertle cemiyet arasında iki tarafın da en ince hakkını
koruyan ulvî ve mefkûrevî muvazeneyi, incin görünmez bir

köşede Allahı için namaz kılan tek fert, sonra bu fertlerin saf
halinde ve muhteşem bir kubbe altında kurduğu nizam, ne
güzel ifade eder! İbadet şeklinde bile fertle cemiyetin en ileri
paylarını gösteren İslâm, Cuma namazını, fertlerin teker teker
kılamayacağı, fakat teker teker fert mükellefiyetine bağlı içtimaî
kulluk çerçevesi içinde edâ edebileceği bir fert-cemiyet ibadeti
olarak hususiyetlendiriyor.
•İslâm’da cemiyet, ferdî, yüzüğün taşını tutması gibi her köşesinden
sımsıkı kavrar ve onunla kıymetlendirir. Bu fert, o cemiyeti
ören ulvî ve insanî örnek olarak tek hakkı uğrunda bütün
cemiyetin feda edileceği bir hürriyet ve salâhiyet makamında; o
cemiyet de, aynı ferdî süflî ve nefsani hallerine karşı bütün fert
kemiyetlerini çiğneyici bir mizan ve (otorite)mevkiindedir.
•İslâm’da fert ve cemiyet, kendi mücerret ve müstakil
mânaları içinde tam hakkını almıştır.
•Namaz, hac, zekât, cihat farizalarında daima fert köküne
51
bağlı sımsıkı cemiyet örgüsü, (İmperium Romanum) un, rüyasına
bile yaklaşamadığı ideal toplum gayesini çerçeveler.
•Allahın eli topluluktadır buyuran Allah Sevgilisinin açtığı
nûr ufkunda işte İslâm ve cemiyet yapısı!. ”
Bereket ambarı
İslam medeni bir dindir . Ahiret bağlamında, insan varlığını
tek olarak ele alan İslam, dünyada ise o bireyi cemiyetin bir
yapı taşı olarak ele alır. Bir ailenin üyesi olarak başlayan ödev ve
sorumluluklarımız, dünyayı kazanırken koyduğumuz iradenin
yetki sınırlarındaki hukukumuza kadar bizi izler. Doğduğumuzda

insanların arasında olduğumuz gibi, ecelin elinde taşınırken
yine insanların vedasıyla şekillenen bir halkanın çemberindeyiz.
Yalnız değiliz, iş bölümüyle üstesinden geldiğimiz dünya gailesini,
yine birlikte vatanımızı savunmada da ortaya koyarız. Bu bereket
cemiyetin bize armağanıdır. Marksist ideolojinin din gibi
kurallar koyarak abartmaya çalıştığı ilkel komünal toplumlar,
ihtiyaçlarına göre şekiller değiştirerek hayatta kalmağa çalışmışlardır.
Karmatilerin devletleşebildiği ve hatta orta doğu coğrafyasında
iki asır devlet olarak yaşadıkları süreç bile, milletlerin
karmaşada kalsalar da, akılları başlarına avdet ettiğinde medeni
toplumlara dönüştükleri görülmüştür. Arızi hallerden inanç yasaları
çıkarmak beyhude çalışmalardır. Marks’ın SSCB uygulaması
bile Karmatilerden az yaşadı. Ahlaklı ve münferit cemiyet
içinde yaşamak isteği ve zorunluluğu, sosyalizme kapı aralamaz.
Diktatörlükle elde ettiklerini arızi saymak gerekir. Mikrop her
zaman insana biraz zarar verirse de bünyenin güçlenerek ayağa
kalkmasına da vesile olur.
Allah Resulünün çemberindeki cemiyet te bir aileler topluluğudur.
Bir bütün gibidir, her şeylerini madde planında paylaşabiliyorlar.
Bir rıza var. Komünal toplumdaki gönülsüz iştirak onların
mahvoluş çizgisidir. Oysa rıza, aşkın ve verebilmenin sınır
tanımayan boyutu. İşte İslam ve cemiyetinin kilit şifresi.
52
Güvercinin Nuh’a getirdiği zeytin dalı
“İSLÂM VE DEVLET
•İslâm, devlete, ruhunu uzviyete yapışık olması gibi sımsıkı
bağlıdır; asla ayrılmaz ve onsuz uzviyet düşünülemez.

•Akıl erer mi ki, bütün kâinatı kucaklayan İslâm, insan kalabalıklarının
maddî ve manevî yekûn kıymeti ve toplum iradesi
olan devleti, sınırları dışında bıraksın?
•İslâm’da halk, hakkın zâhiri ve hak, halkın bâtını olduğuna
göre, İslâmî devletin tek ölçüsü Haktır ve biricik hâkimiyet
onundur. Halkın değil, Hakkın hâkimiyeti. . .
•İslâm’da halk, hak ve hakikatin esiri (teslim olmuşu) sıfatıyla
gerçek ve mükemmel olarak hudutsuz hür ve yine aynı bakımdan
gerçek ve mükemmel olarak hudutsuz olarak bağlıdır.
•Öyleyse İslâm, en sâf ve mükemmel kavranış zaviyesinden,
en ileri devletçiliğin en ileri hürriyetle aynı zaman ve mekânda
birleştiricisidir.
•İslâm’da devlet, Hakkın fertlere biçtiği hakları dağıtmak bakımından
kölelerin en zayıfı, yine Hakkın fert üzerindeki hakkını
istemek bakımından da sultanların en kuvvetlisidir.
•İslâm’da idare şekil yok, idare ruhu vardır; ve ulvî ve münezzeh
İslâmiyeti, saltanat, cumhuriyet vesaire gibi toprak seviyesinde
kalan basit ve iptidaî şekil ve kadro tercihlerine karşı her
hangi bir alâkası mevcut değildir. O, Hakka esir bir fert hükümranlığını,
başıboşluğa mahkûm bir hürriyet idaresinden üstün
tutar; fakat en seçkin cemiyet temsilcilerinin meşveret idaresini
hepsinden üstün görür.
•Evet; idare esasının mücerret ruhu noktasından İslâmiyet’in
ana prensibi, bütün cemiyet ve milletin seçtiği, benimsediği ve
baş kestiği büyük ve merkezi şahsiyet gerisinde, imam ve arkasındaki
cemaat gibi, en nizamlı bir düzendir. İşte İslâmiyetçe
“ulü-l emr” diye anılan bu şahsiyetin reisliği altındaki devlet, za53

man ve mekâna göre devlet ve idare şekillerinin en üstün ve ilerisi
olacak mevcut şekiller içinde en fazla nefsanî saltanat şekline
yabancı kalacaktır.
•İslâm devletinin reisi, o cemiyette en mütekâmil ve en ileri
Müslüman şahsiyet, onun verâsında Âlemlerin Efendisi olan Allahın
Sevgilisi, onun da mutlak emirleri ve iradesiyle Allah. . . ’’
Barışın peteği
Bir önceki başlıktaki değerlememizde İslam’ın medeni bir
din olduğunu söylemiştim. Medeniyetin temel şartı şehir ve devlettir.
Merkezi işbölümü ve iş güdümü. Profesyonelce olabilecek
bir yapılanma. Siyasetin bu işbölümü ve iş güdümünü cemiyete
adil ve açık dağılımını sağlayan merkez olarak devletin varlığı,
İslam’ın temel siyasetlerinden biridir. Şia ve ehl-i sünnet bu konuda
müttefiktirler. Ayrıldıkları nokta devlet başkanlığının tercihi.
Ehl-i sünnet, biatin makamdan önce olduğunu söylemiştir.
Buna göre yönetime talip olan adayların öncelikle seçilebilmesi
gerekir. Hiçbir şekilde seçilmeyi özgürce sağlamadan elde edilen
makam, iktidarda kim olursa olsun haramdır. ‘huruc-u ales sultan’
gereğince yönetilenlerin ayaklanma hakkı vardır. Şeriat dediğimiz
yasal zemin cemiyette ve devletin her yanında meşruiyeti
teminle mükelleftir. Bazı cahillerin hukuka saldırı içerisinde
olduklarını görünce üzülmemek mümkün müdür. ?Toplumda
meşruiyeti teminle görevli bir hukuka saldırının hukukçulardan
geldiğini görünce, bu kadar cehalet ancak tahsil edilir diyesi geliyor
insanın.
Şimdi de devletin hukuki varlığını yaratan siyaset ilmine
konu teşkil eden yapısına bir göz atalım:

a-Egemenlik
b-Vatan
c-İktidar
d-Eşitlik
54
e-Diplomatik ve Ticari münasebetler
a-Egemenlik:İstiklal ve hakimiyeti bünyesinde barındıran
bu terim devletin asli unsurlarındandır. Devleti yönetenlerin
ister seçimle ister veraseten veya ister kurucusu sıfatıyla ve isterse
işgalcisi sıfatıyla iktidarı ele geçirmesinin devletin asliyetiyle
alakası yoktur. Devlet hükümet rejimlerinden bağımsızdır. Ama
yukarda andığımız halkın rızasını temin ve tedarik etmek olarak
siyasi literatüre giren biat, gerekirse seçimle de sağlanabilir.
İbni Haldun’a göre (Kendi iradesini onun iradesi üzerine tatbik
ve infaz edecek harici herhangi bir kudretin adem-i mevcudiyeti,
yani müstakil ve hükümran oluşu. ) belirtilmektedir. Kısaca bir
devletin gerek içişleri ve gerekse dışişlerini, herhangi bir dış güç
tarafından ne inceleme ne de karışma olmadan kendi adına yürütmesi
kabiliyetidir, diyebiliriz. Yunanlıların kendi devletinin
dışında kalan devletlerin vatandaşlarını doğal köleleri addederlerdi.
Yine Romalılar Dünyanın tümünü kendilerinin sayarlardı.
İskender bile dünyanın tümünü fethettiğini sanmıştı. Hele Cengiz
Han’ın dünya hakimiyeti istekleri nasıl da sonsuzdu. Hatta
Yahudi hukukunda, Yahudilere savaşmayı öğütlerken, savaş sonrasında
barış teklifini kabul edenleri hizmetçi ve vergiye matuf
tutarken, direnenleri kılıçtan geçirme izni veriyordu. Egemenlik
hakkı ülkenin masuniyetini temin etmesinin yanında müdahale

hakkı sağlar. Yani vatanını kimsenin işgal etmesine izin vermez,
bunun yanında hasımlarının gücünü kırmak ve caydırılıcılığını
göstermek için, yakın tehlikeleri bertaraf etmek için başkalarına
müdahale hakkı da hükümran haklarındandır.
Hakimiyet ve müşterek hakimiyetler de farklı kavramlardır.
Müşterek hakimiyetlerde uluslar arası veya ana egemenin
sözleşmelerle nasıl bir müşterekiyetin çizildiğine bakılır. O hukuk
çerçevesinde de o vatana hükümler uygulanır. Kıbrıs’taki
fiili durum buna örnek gösterilebilir. Milletlerin topluluklar
kurması, SSCB, ABD, Comonwelt, Rusya Federasyonu, İsviçre
55
kantonları gibi çok çeşitli ve serbestiler veya kısıntılar taşıyan
anlaşmalarla kurulmuş birlik devletleridir. Himaye altındaki
ülkelerde hami devletin genelde hukukuna tabi olmakla birlikte
bazı hükümran hakları tanınabilir. Tarafsız hale getirme veya
insansız bölgelerin de, uluslararası hukukla düzenlenmiş olması
kuvvetle muhtemeldir. Son zamanlarda siyasi literatürde söz konusu
olan arka bahçe terimi ise, kuvvet ve kudreti çerçevesinde
, devletlerin yakın gelecekte, işgali ya da korumasına alacağını
iddia edebildiği ülkelere, arkabahçe terimini kullanarak mahmiyi
kayırmakta, dünyanın diğer devletlerinden tecrit etmektedir.
Aslında bu konu eskilerde nüfuz politikası olarak gündemdeydi.
Emperyalist kokuları izole etmiş gözükmek için bu terimle yenilemeye
gidilmiş.
b-Vatan
Toprak edinme usulleri;
Vatan bir devletin zorunlu varlık karinelerinden biridir. .

Şer-i şerifte dahi bazı ibadetlerin edasında farklılıklar vardır.
Onun için İslam’ın özünde olan özgürlükte, vatana bazı şartlarda
merbuttur. Vatan sevgisi vatanı şenlendirenlerin evine gösterdikleri
saygı niteliğindedir.
c)İktidar: İktidar ile hükümet aynı anlamlarda kullanılır. İktidarın
iki esaslı dayanağı vardır
56
1-Nüfus. insan kaynağı
2-İnsan kaynağının ve devletin malı ve mülkünün tümü
İnsan kaynağı, Milleti oluşturan dini dili ortak değerleri olan
asli unsur ile kendi içinde bütünlükleri olan azınlıklar. Her devletin
tebaasından olabilmek ve tebaalığı kaybetmek kanunla
belirlenmektedir. İslam hukukunda da farklı tanımlar olmakla
beraber bugün dahi uygulanan kuralları vardır.
İnsan kaynağına vatandaş, yurttaş gibi isimlerde verilmektedir.
Vatandaşı malları da vatandaşlığının yapısına bağlı olarak
değişen bir hukukla karşılanabilir. Malların yönetimi değişiklikler
arz edebilir. Vatandaşlar arasında olduğu gibi devletler arasında
da özel izinler kanunlarla güvence altına alınabilir.
d)Eşitlik. Evvel emirde devletlerin eşit statüde olduğudur.
Kurallarda mütekabiliyet esastır, ikinci olarak ta devletin kanunları,
vatandaşlarına eşit uygulanmasını ifade makamında
kullanılır. Cumhurbaşkanından, evinden dışarı dahi çıkamayan
yatalak hastasına varıncaya kadar, bebeğinden bunamış yaşlısına
kadar herkes kanunlar önünde eşit olmalıdır. Yargı önünde eşitlik
adalet duyarlığının da bir gereğidir. İstenmesi haline bağlanmadan
mutlak olarak vatandaşlara eşit ve aynı uygulanmalıdır.

Allah Resulü veda hutbesinde kul hakkıyla kimse gezmesin
diye kendini örnekleyerek konunun önemini şiddetle hatırlatmaktadır.
Ama laikliğin gereği olmasa da çağımızdaki yönetim
kadroları halkın hukukundan ayrıcalıklar kazanarak adaletten
arayı açmaktadır. Bu uçurum zamanla vatanı onarılmaz sosyal
sıkıntılara sokacağı biline biline, inatla sürdürülüyor. Avrupa
Muktesebatı adı altında, birliğe girmek hevesiyle reformlar söz
konusu oluyorsa da, bunların içselleştirilmesi için çabalar yetersiz
gözüküyor. Prensipler ve niyetler önemlidir. Eksiklerin tamamlanması
bir gün mümkündür, lakin kötü niyetlerin aşılması
çok zordur.
Ne ücrette ne haklarda adalete riayet görülmektedir. Toplumdaki
homurtular da gittikçe yükselmektedir. Yönetimlerin
57
adaletten yana olmaları hem kendilerine iktidar tahtını rahatlatır,
hem de sürelerini sonsuza yaslar. Bu imkanı tepmelerine hiçbir
anlam verilemez. Adalet diyoruz. Adalet bir ülkedeki yaşama
güvencesidir, yaşama sevincidir.
e-Diplomatik ve Ticari münasebetler
Diplomatik temsilde elçi gönderme ve elçi kabul etmekle
başlayan ilişkilerle bir barış ve bilgi ağı örmektir. Elçi ve konsolosluklar
aracılığıyla da yardımlaşma ve ticareti kurallarına koymaktır.
Günümüzde münakale;deniz, kara ve hava taşımacılığı
olarak demiryolunun da eklenmesiyle büyük imkanlar sunmaktadır.
Dış ticaretin banka problemi de ortadan kalkınca serbest
hale geldi, buna paralel ürün çokluğu ve çeşidi de sağlandı. Devletler
denetimlerinde tuttukları uluslar arası ticareti, ulusal ve

uluslararası kurumlarla da destekleyerek mal mübadelesinde
büyük imkanlar sağlamışlardır…Profesyonel bir küresel personel
de eğitilerek bu hizmetleri yapmak üzere görevlendirilmiştir.
İman ve aksiyon
“İSLÂM VE İNKILÂP
•Âlemde, zatiyle, kendi kendisine, kendi kendisinden ibaret
kaldıkça hiçbir değer belirtmeyen iş ve mefhumların başında
inkılâp gelir. Fakat bağlandığını gayenin vasıta ve usulü olarak,
inkılâp, her kıymetin üstünde…
•İnkılâp, taş ve toprak kütlelerini berhava edip hayat kurtarıcı
yollar ve kanallar açmakta müessir bir infilâk maddesine, dinamite
benzer bir şeydir. Böyle olunca o, yüzde yüz kölelik ettiği
dâva ve hakikat kutbuna göre kıymetlenir. Yoksa aynı dinamit
bütün bir medeniyet sathını da hissizce ve anlayışsızca küle çevirebilir.
Bu bakımdan, inkılâp, sırf, kendi nam ve hesabına hiçbir
hak iddia edemez.
•İnsan tefekkürünün kopmaz yuları içinde sımsıkı zapt edil58
miş koskoca ve iradesiz bir hayvan gibi, dinamit, sırf kendi nam
ve hesabına, sadece patlamak ve yıkmak için patlamak ve yıkmak
diye bir kuvvet imtiyazına mâlik olamaz. Mücerret inkılâp ruhu
da, yalnız inkılâp için inkılâp temayülüne sapamaz. Bu takdirde,
inkılâp adına mücerret ve münhasır değişmek ve değiştirmekten
başka bir izah sebebi olmayan ve umdeleri arasında, mücerret ve
münhasır inkılapçılık diye bir madde bulunduran bir telakkiye
şöyle hitap etmek yakışır: “Mademki sadece değiştiricilikten
başka bir şeye aklın ermiyor, öyle ise sırf kendi prensibine sadık
kalman için her şeyden evvel sen değiş, yâni yerini başkalarına

bırak!. . “ Böyleleri, kendilerine ters telâkkilerden değil, bizzat öz
nefslerinden gelen tezatlar karşısında iflâs ve izmihlâl halindedirler.
Dâvasını bahane, âlet ve usulünü gaye edinen, her inkılâp,
sadece öldürücülüktür. . .
•İnkılâp, eğer ulaşılmış bir hak ve hakikat manzumesinin kıl
kadar yerinden kıpırdamaz, sabit ve mutlak mihveri etrafında
sonsuz bir hakikat aracılığı; hep o sabit ve mutlak mihverin pörsümez
tazeliği ve solmaz yeniliği adına boyuna aramak, boyuna
keşfetmek, boyuna değişmek, ermek olmak ve hiçbir durakta
kalmadan terakki etmek demekse, İslâmlıktan büyük inkılâpçılık
yoktur. Kâinatın Efendisi buyuruyor: “Bir günü bir gününe eş
geçen aldanmıştır. “
•İslâm, dikkat ve sıhhatle hesaplanması gereken bu temel ölçüyü
lif lif bağlı olarak, hem ayrı ve zıt nefsleri kendisine irca etmek,
hem de kendi öz nefsi içinde ebedî bir (doğru), (güzel) ve
(yeni) fatihliğine memur bulunmak noktasından, ulvî mânada
inkılap ve inkılâpçılık hakkının, merkezinden muhite ve muhitten
merkeze doğru bütün teaddî ve taarruz seciyesiyle ve en ileri
aksiyonculukla zenginleştirilmiş, muhteşem ve mükemmel sistem.
. .
•Gören göze ayandır ki, en küçüğünden en büyüğüne kadar
her hâdisede olduğu gibi, inkılâp iş ve mefhumunun hakikati de
İslâm’da. . .
59
•Her şeyin, etrafında döneceği, olacağı bulacağı kıl kadar yerinden
kıpırdamaz, sabit ve mutlak mihver, İslâm’da şeriattır. Şeriatın
red ve mahkûm etmediği her şey de İslâm’da serbest; sade

serbest değil, iyiliği, doğruluğu ve güzelliği nispetinde yerine getirilmesi
lazım gelen bir emirdir. Gerçek iyi, doğru ve güzel her
şeyse İslâm Şeriatının engeline çarpmak şöyle dursun, himaye
kanatları altında muhafazalıdır.
•Günümüzün, inkılâp mefhumunu batıran mâkûs yobazlarına
tam bir nazire mi istiyorsunuz?
Bir zamanların, Şeriat lâfından başka bir şey bilmeyen, bu
ilahî hükümler kadrosunu kendi havasız ve ışıksız ruhunun içinde
görmeye, benimsemeye kalkışan ve böylece her şeyden evvel
Şeriate ihanet eden mebsut yobazlar! Her “yeni”ye “bid’at” klişesini
basan ham ve kaba softa, İslâm’ın ebedî ölçülerini sımsıkı
ölçülerini sımsıkı tutmanın disiplin nizamından doğma mübarek
“Şeriat” kelimesini iç hakikatiyle asla bilmeyendir. Eğer bu
yobaz, İslâm’ın ebedî doğruluk, güzellik ve yenilik ruhunu kendi
buzlu nefs ikliminde kaskatı donduruyorsa, kabahati, bu iklimin
Müslümanlığa uzak oluşunda aramak lâzım değil midir? Halbuki,
yüzü cenuba doğru bir ham ve kaba yobaz tip, yüzü şimale
doğru başka bir ham ve kaba yobaz örneğine bakıp, kabahati, her
kabahatten tem münezzehlik plânı olan mukaddes İslâm Şeriatında
buldu. Sahte bir sarık, kapkara bir ağız, simsiyah dişler ve
sonunda kaba, küstah ve ahmak edanın sahipleri, bizzat kendi
torunlarına artık öz temizlik rengi sarığın, nûr yuvası ağzın, inci
gibi dişlerin ve eşsiz bir incelik ve tatlılık ve derin edasının temsil
edeceği gerçek iman hakikatini bir daha aratmaz oldular ve olanlar
oldu. Bütün hikâye ve macera bundan ibaret; ve Tanzimattan
beri inkılâp lâfından başka kelime bilmeyen hareketçiklerin içyüzü
de bu kadar!. .

•İslâmlığı, kendi öz vatanımızdaki tecellileri ve kendi öz ve
mahrem çehresindeki nâmütenahî derin ve asil istiğna ifadesiyle,
bir takım ezberci inkılâplara karşı fevkalâde ince girift ve her
60
iki yobaz örneği tarafından örselenmiş mevkiini evvelâ tespit
edelim; ve sonra hemen damdan düşercesine belirtelim ki, tarih
boyunca hak ve hakikati arama yolunda yapılmış ve özenilmiş ne
kadar inkılâp varsa hepsinin alıp bulamadığı ve çırpınıp eremediği
şey, İslâm’dadır. Ve her şey, İslâm’ı, onu dışarıdan hiçbir şey
katmaksızın, kendi içinde arayıp bulmaktan ibaret, nâmütenahî
basit ve bir o kadar girift bir düsturda toplanmaktadır.
•Büyük Fransız inkılâbının, sosyalizma hareketlerinin, komünizma
ihtilalinin, faşizma ve nazizma, liberalizma ve kapitalizma
vesairenin bütün bir birine zıt ve bir biri için müşterek
cepheleriyle, isteklisi ve gönüllüsü olup da en yanlış dağıtmalar
ve toplamalar içinde kaybettikleri hak ve hakikat parçaları, her
zıddı barıştıran ve bağdaştıran yekpâre bir âhenk plânında ve
tam bir bütünlükle İslâm’dadır.
•İnkılâp ve inkılâpçılık; hak ve mutlak din Peygamberinin
mukaddes ayak izleriyle açılmış yolu bulmak demektir! Şu
(damping) malları kadar ucuzlatılan inkılâp ve inkılâpçılık mefhumunun
(radyum) derecesinde nadir cevheri de, bizdedir. Gül
bahçesine dağdan boşanan öldürücü sel halindeki inkılâp, kurak
toprağı gökten serpilen diriltici yağmur şeklindeki inkılâbı
kıyaslarsanız, katil bıçağı ve operatör neşteri arasındaki farkı ve
inkılâbı İslâm gözlüğünden görmüş olursunuz. ’’
Dünyanın özlemi

Bu konu tam da Üstadın bilgelik alanında…Defalarca cezalandırıldığı
konu. Devrim denen ve değişen şartlara devletin
bütün şartlarını uyumlulaştırma diye kısaca tanımlayabiliriz.
Devrimcilerin dilemmalarını tam olarak bilmesek te, devrim
sonrası lastiğin nereye kadar gerildiğini hep gördük. Zamanla
ya lastik tabiatını bozuyor, ya şartlar eski hale geliyor. Devrim
öncesinde sevilmeyen ne ise oraya gelinmiş oluyor. Fakat değişim
de kaçınılmazlaşıyor. Onu kademeleştirerek mi hepsini
bir anda mı değiştirmek gerekir? Üstad Necip Fazıl; yaşadıkla61
rından yola çıkarak elinden alınan inancının ayrılığına dayanamamaktan,
bir anda onu geri getirmek istiyor. Onun isteği bu.
Fakat cemiyet ve imkanların nicelik ve nitelik açısından önemini
de biliyor. Onun yüreği hep yanıktı. Gözü açık gitti diyebiliriz.
Onu kahreden onun tabiriyle ‘lağım farelerinden alçak bu devrim
yobazlarının’, gün boyu yeni adam yaratma sevdasıyla, dine
ve Müslüman’a kötü muameleyi gelenekleştirmeleriydi. Şartlar
oluşturulmadan, dünyanın siyasal ve ekonomik konjonktüründe
gerekli olgunluklar sağlanmadan, salt devrim izleyerek dava
diye takip edilen yol, hem insanlığı çöküşe ve kargaşaya sürükler,
hem de insan olarak siyasal, sosyal ve dini vecibelere karşı sükutunu
intaç eder. Bu nedenle inancımızın temiz aydınlığında
devrim ve sorunlarını defalarca gözden geçirmeliyiz. . Devlete
olmadığı anlamları yükleyerek, devleti vatandaşlarını korumaktan
müstağni sanmak, yabancılaşmış siyasetçilerin kabulü olsa
gerektir. Kendisine sığınmış yabancı pasaportlu birine sahip çıkan
devlet, kendisini oluşturan insanına niçin sahip çıkmasın.
Kuvvetler ayrılığında ve birliğinde uzun uzadıya bir fark yoktur.

Kötü niyetin varsayımından yola çıkarak devleti tanımlamak ise
devletin yapısallığı ile ters düşer. İslam bloğundaki geçmiş günlerdeki
güzel inkılapları, şimdilerde ancak hayal edebiliyoruz.
Oysa şimdiki zaman kiplerinde oluşan devrimleri anlatmaktan
ve sonuçlarını görmekten ancak utanç duyulacağını bol bol gözlemliyoruz.
.
Biçim konusunda devletin serbest olduğu görülmüştür. İster
cumhuriyet ister krallık olsun, sahibinin milleti olduğu bilinip
gereği yapıldıktan sonra önemli değildir şekli.
İnancın gizli eli
‘’İSLÂM VE SİYASET
•İslâm’ın sayısız dallara ayrılan siyaseti tek gövdede birleşir:
62
Bütün insanlığın İslâm’a teslim olmasını sağlayıcı usûl. . . Teslim
olmakla selamete çıkmak, selamete çıkmakta İslâm’a ermek,
İslâm’a ermekte sonsuz kurtuluşu bulmak vardır; ve İslâm siyasetinin
baş hedefi, İslâm ülkelerinin içinde ve dışında, insanlığı bu
saadete erdirmektir.
•Siyasetinin bu esasi hedefi yolunda İslâm, iki esasi vasıta
kullanır: Kılıç ve kalem… Kılıç maddeyi kalem de ruhu fethetmenin
bütün vasıta ve âletlerine şamil iki remzidir.
•İslâm, topyekûn madde ve topyekûn ruh kadrosunda hakikî
fâtihliği emreder ve hakikî fâtihlerin ulvî iş çerçevesini belirtir.
Bu yüzdendir ki, İslâm siyasetinin ana gövdesi, madde ve ruh fatihliklerinin
sayısız iş ve fikir dalını nefsinde düğümleyen yekûn
hattıdır.
•İslâmın madde fâtihliğindeki âleti kılıca; orak, sapan, kazma,

balyoz, makine, motor, bütün inşa ve imal âletleri İslâmın
ruh fâtihliğindeki âleti; kaleme de, kitap, kürsü, ses, çizgi, edâ,
ifade, bütün telkin vasıtaları girerken, bunlarla bu soydan her
şeyle mukaddes gayeyi devşirmek için ne kadar yol, çare, şart ve
usûl varsa hepsine birden enfes ve mükemmel nazariyle bakılacak
ve bunlardan hepsine birden el atılacaktır. Tek, Allahın ve
Peygamberinin emirleri muzaffer olsun. . .
•Ferdînden cemiyetine ve dünyasına kadar İslâm siyasetinin
ruhu, babaya, anneye, evlâda, kardeşe, dosta, muhite, cemiyete,
yabancı fertlere ve milletlere gerçek kurtuluş yolunu maddî ve
manevî her vasıtayla göstermek, belirtmek, benimsetmek ve sevdirmektir.
İslâm’ın muhabbet telkini dehâsı, kendisini sevdirmek
isteyen bir kadının tavır ve hareket dehâsını geçmelidir. Bu çetin
işde de fertlerin ve cemiyetlerin imkân ve istidatlarını son derece
dikkatle hesap etmek ve nâzik âletleri tamir ve ihya ederken gösterilen
inceliğe sahip kılmak başlıca usuldür.
•İslâm siyasetinde usul, kılıç yolunda hudutsuz bir doğruluk
ve adâlet, kalem yolunda da sonsuz bir güzellik ve zerâfettir. Her
iki yolun da gayesi “kolaylaştırın, zorlaştırmayın;müjdeleyin, so63
ğutmayın!” mealindeki Hadis emrine tam uygundur. Neticede
her yoldan ne yapılırsa yapılacak, fakat inandırılacak ve sevdirilecektir.
•İslâm, günlük, istismarcı, miskin, hasis, sadece hile için
hilekâr politikadan nefret eder ve kendi vecd ve aşk hamurunun
kıvamında buna yer veremez.
•İslâm siyasetinde, 24 saatlik hayata hâkim olmak dâvasını
güden cüce açık gözlülüklerden hiç birine yer yok!; ebedî hayata
nailiyet yolunun dünya ve cemiyet tedbirlerini arayan büyük ve

muhteşem zekâya ise baş üstünde yer vardır. Bu zekânın rakip ve
düşman millet ve dünyalara karşı, politikası da, İslâm’ın iç ve dış
oluşumu köstekleyici her hale mâni tedbiri almaktır. Sırasında
kuvvet sırasında hud’a, sırasında idare. . . “Harp hud’a demektir!”
emri. . .
•Bütün bu bakımlardan, en muğdil, en girift, en açık, en
sade, en mürekkep, en basit, en sâf, en kurnaz, en kahraman, en
hud’acı, en sert, en yumuşak; ve eşya ve hâdiselere her ân baş
eğdirme mefkûresi altında eşya ve hâdiselerin her ân icabına baş
eğen, incelerin incesi ve derinlerin derini siyaset, İslâm’dadır.
Devlet matematiği
Siyaset; devlet ahlakı da diyebileceğimiz bir pratik sonuçtur.
Bileşenleri içerisinde genel ahlaktan tutunda, hayata bakış açısına
kadar ilimden, teknolojiden, cemiyetin cesametinden, ekonomik
yapıya kadar her şeyden etkilenip her şeyi etkileyebilen
bir irade koyma tarzıdır. Siyaseti yapanlarına nispet ederseniz
gereksiz yere özenir veya gereğinden fazla çekinmek zorunda kalırsınız.
Oysa siyaseti bir ilim ya da sanat olarak eğitimini alarak
yapmak çok keyifli ve güzeldir. kendine has rakamları ve insan
gücünü kullanma güdüsü vardır siyasetçilerde. Önemli bir yetidir.
Bu konuda yeteneği olmayanlar siyasette de dorukları göremezler.
Tıpkı keman çalmak gibi. Kurs alarak keman çalmayı
herkes öğrenebilir ama virtüöz olabilmek için birkaç nesil bu işi
64
yaşama biçimine dönüştürmek gerekir diyor ustalar.
Keloğlan masallarını biliriz ki meydana salınan güvercin,
padişahı atayacak. Bir yanda cazgır naralar atıyor, diğer yanda

kafalarındaki çelik miğferlerden asayişi sağlayan askerler olduğu
anlaşılan sert bakışlı kişilerin alanı gözetlemeleri, beri yanda ise
oradan geçmekte olan keloğlan. Tesadüflerin, dili güçlü olanlara
her kapıyı açtığı gibi keloğlan masalını anlatan da padişahlığı
keloğlandan başkasına vermez. Keyif onun değil midir? Bir gerçeklik
payı yok mudur masalda? Elbette vardır. Masalcı da senin
benim gibi Allah kuludur. Cemiyetin haline uygun bir başkan
uyduruveriyor. Stalin ya da Hitleri denkleme alınca orta doğulu
diktatörlere gül atası geliyor insanın.
Nefs ve Rıza
“İSLÂM VE ADALET
•Âlemde tek adâlet kaynağı, İslâm. . .
•Adâlet, hakkı “mâvuzualeh”ine, lâyık olduğu yere koymaktır.
Bir şeye hakkını vermek, onu dengi olan karşılığı kavuşturma,
gereğine erdirmek. Bir şeyi o şey ister bir mâna, ister bir madde
olsun, uygun olduğu hak makamına oturtmak, nispet belirttiği
ölçü plânına çıkarmak, muhtaç olduğu kıymet vahidine ulaştırmak.
. . Adâlet budur.
•En büyük, nâmütenahî büyük hak Allah’tır ve bütün bu
kâinat onun tarafından yaratılmış olmak makamına oturtulunca,
kalbde imanın ilk şartı ve bu hak tecelli eder. En büyük haksızlık
da bunun aksi. . Mükafat ve cezaları da en büyük hakla, en büyük
haksızlığa göre. . .
Bu bakımdan her mâna ve maddenin, kalıbına nispetle oturtulacağı
yer, ulaştırılacağı karşılık, kavuşturulacağı ölçü, ayrı ayrı.
•Hakikatin, yerini bulmasından ve bir cisimle onun kumdaki
yatağı arasındaki intibakı kazanmasından ibaret olan adalet,

65
zat ve tecelli, keyfiyet ve takdir, iş ve karşılık olarak, iki kefeli bir
terazi halinde, iki cepheli bir oluş ve muvazene arz eder; ve içimizle
dışımızı denkleştirici ruhî ve maddî, ferdî ve içtimaî, bütün
kıymet hükümlerini kuşatır.
•Anlaşılıyor ki, adaletin, en mücerret fikirden en müşahhas
medde tezahürüne kadar, hudutsuzdan gelip hudutluda meydana
çıkan bir kök ve dal mâhiyeti vardır; ve insanoğlunun amelî
mânada adaletten anladığı, onun cemiyet münasebetlerindeki
müşahhas tezahürlere bağlıdır.
•Adâletin tam zıddı olan zulüm de, eşya ve hâdiseleri, nispet
ve liyakat belirttikleri makamların, plânların, ölçülerin dışına çıkarmaktan
başka bir şey değil. En büyük hakka karşı en büyük
zulmün ne olduğu kendi kendisine anlaşılıyor: Allah’ı inkâr…
Nefsin kendi kendisine zulmü…
•En hâlis ve mutlak adalet emirleriyle, en sağlam ve keskin
zulüm yasakları sadece İslâm’dadır. Ve İslâm’da örgüleşen adalet
emirleriyle zulüm yasakları, cemat, nebat, hayvan ve insan, her
şeyin, her maddenin, her mânanın ve bütün bunlar arasında her
münasebet şeklinin hakkın sımsıkı çerçevelemiştir. Bütün dünya
kadrosunda hakkını isteyen kim ve ne varsa bize gelsin!. .
•Bize dünyanın en kokmuş, çürümüş ve azmış cemiyetini
teslim ediniz; taahhüt ediyoruz ki, o cemiyette İslâm ideolocyasının
sonsuz ruhu sindirilinceye kadar sadece İslâm adaletinin
kışrındaki ölçüler tatbik edilmekle, göz açıp kapayıncaya kadar
kurtuluş, dış yapıda gerçekleşecektir. İslâm adaleti öyle bir şeydir
ki, İslâm’a inanmayan bile onun adaletini şekilde tatbik etmekle

dünyasını olsun kurtarır. Müslüman için de en üstün adalet görüşü
Allah neylerse onu adaletin ta kendisi bilmek, bu sırra akılla
ulaşmanın muhal olduğunu anlamak ve adaleti Hakkın emirlerine
noktası noktasına riayette aramaktır. Adalet, ne türlü olursa
olsun, Allahın işi; ve bize, mutlaka şu ve bu türlü olarak Allahın
emri…
•İnsan hayatına kıyanların hemen başlarını uçuracağına, on66
lara hayatını bağışlayan; ve hırsızlık edenlerin derhal kollarını
keseceğine, kendilerine hapishane köşelerinde rahat rahat geviş
getirecekleri yataklar ve sanatlarını ilerletecekleri dershaneler hazırlayan
zihniyet, birer kötü kişiye medeniyet göstermek için bütün
iyi kişilerin hayatına ve malına kıymış olmak mânasındadır.
İslâm adaletinden başka her ölçü, bizce cezalandırmaya yeltendiği
kötülükle bilmeden ittifak halindedir.
•İslâm’da hâkim, bütün devlet ve millet manzumesinin bağlı
olduğu kök telakkiye ait ölçülerin müstakil kazaî temsilcisidir.
Bu hüviyetiyle o, devlet ve hükümet, reislerine, herhangi bir çöpçü
ve dilenciden ayırt etmez bir irtifadan bakar.
•İslâm adaletini ışıldattığımız ve insanlığa serpmek istediğimiz
çağlarda en küçük kazancımız Viyana surları önünde boy
göstermek olduysa, o adaleti paslandırdığımız devirlerde de en
küçük kaybımız yurt dışını düşmana ve yurt içini eşkıyaya sardırmak
oldu. Ondan sonra da, her zaman ve mekâna ait ebedî adalet
hazinesinin anahtarını cebimizde taşıdığımızdan habersiz,
çapraşık ve dolambaçlı medeniyet dünyasının bin bir icabı karşısında,
bir adalet buhranından öbürüne atlayarak, adalet adına
boyuna zulüm kopyacılığı yapmaktan ve en hâs ve halis zâlimleri

sürü sürü türetmekten başka işimiz olmadı. ”
Zorda kalanın sevdiği
Bütün hukukçular ve adalet tevziinde çalışanlar dünya hukuk
tarihinde İslam’ın mevkiini bilir ve takdir ederler. Hukukun
yazılı olarak normatif çerçevede kalması, uygulamanın bu prensiplerde
yapılması yani yasaya dayandırılması ayrı bir konu, uygulanan
bu yasaların adil olduğu ayrı bir konudur. İslam gerek
Müslüman’a ve gerekse kendisiyle birlikte yaşayan Müslüman
olmayanlara hukuki bir statü vermiştir. . . Yükümlülük, sorumluluk
ve yetkilerin sınırları da dahil olmak üzere pratikte de, yöneticilerin
ahlaken uymak zorunda olduğu kurallar adil olmalarını
gerektiriyor. İslam tarihi örneklerle doludur. Türkiye’nin büyük
67
hukukçular yetiştirmesi gerekiyordu, gel gör ki hala yapılan yasal
metinlerin tercüme bozukluklarını ilim diye ele alıp duruyorlar.
Meclis ben tercüme kurulu muyum diyor, devlet başkanı ben noter
miyim diye sorabiliyor. Ama adalet sarayları parmak ısırtacak
kadar büyük güzel ve iyi. İyi de adaletin amacı saraylarda kalmak
mı, adalet üretmek mi?İnşallah ona da sıra gelecek diyenler de
vardır herhalde. Bir de adaleti her mülkün temeline koyunca, ya
mülke yazık ya da adalete yazık ediliyor gibi geliyor bana. Çünkü
adalet mülkün güvencesini sağlamakta görev alır. Ama mülkün
üstünde veya dışında bir yerde kalır herhalde.
Diğer yandan kanun ve adaletin birbirine vasi kılarak sağlanacağı
inancı inandırıcı değil. Bırakınız inandırıcılığını yapısallığı
bile tartışılabilir. Bu yanılgıya kurumsallık da eklenebilir.
Avukatlığın gereğine avukatlar bile riayet edemiyorlar. Hele savcının

yerinin mahkemede hakimin yanı mıdır diye herkes sorabilir.
Cevabı zihniyetten geleceği için “tısss” olacaktır. Hakimin
kendisi “vazı-ı kanun olsaydı” kabilinden cümleler ise gerçekten
hukuk öğretiminin çok üstünde ve hatta bir iyi niyet cümlesi
olarak algılanabilir. Hukuk fakültelerinin araştırarak oluşturacağı
usul ve esaslar çerçevesinde yasal eksiklerimiz bulunmalı, onun
izalesi ise yıllara sarkacak projelerin konusu olabilecektir. Yıllardır
yaşananları unutturabilecek bir lütuf ancak böyle sağlanır
diye umuyoruz.
Adalet olmayan devlette vatandaşın göz yaşı eksik olmaz.
Ayrıcalıklar yaratarak bir adalet düzlemi sağlandığı sanılıyorsa
bu emin olun ki sanaldır, sonunda vatandaşa neşe getirmez.
Devrimcilerin ağzıyla konuşmak bizim istemediğimiz bir dildir.
Oksijen kimindir
“İSLÂM VE MÜLKİYET
•İslâm ve mülkiyet, yahut İslâm ve malî adâlet, yahut İslâm
68
ve iktisadî nizam. . . Tek kelime ile, İslâm ve bugünkü dünyanın
ana derdi olan kazanç ve hak taksiminde kurtarıcı ve erdirici sistem.
. .
•İslâm nasıl en üstün hürriyet ifadesi içinde en sıkı disipline,
hem hürriyet ve hem de disiplinin haklarından hiç birini incitmeden
mâlikse, ferdî mülkiyetle ferd üstü içtimaî tasarruf hakkına
da aynı kaynaştırıcı âhenkle sahiptir.
•Zaten İslâm, her bakımdan bütün zıt kutuplar arasındaki
iyilikleri zatında toplayan kötülükleri tasfiye edici ulvî ve ilahî
ahenk ve terkip demektir. Hangi dâva, aks-i dâvanın tagallübü

karşısında hakkından bir şey kaybettiğini görür ve hangi aks-i
dâva, dâvanın tahakkümü altında hakkından bir nokta çalındığını
hissederse, ikisi birden gelsin ve kendilerini artık ortada
kendilerinden hiçbir hüviyet kalmayarak İslâm’da tatmin etsin!. .
İşte Kapitalizma ve Liberalizma ile Sosyalizma ve Komünizmaya
edilecek tavsiye budur: “Buyurunuz; birbirinizde bulduğunuz
karşılıklı sakatlıkların bir arada tasfiye edildiğini görmek ve her
biriniz ayrı ayrı nefslerinizde vehmettiğiniz değerlerin bir arada
hakikatine kavuşmak isterseniz, isminizden ve cisminizden, ruhunuzdan
ve hüviyetinizden zerre kalmayacak tarzda, İslâm’da
fânî olun, eriyin, yokluğa karşın ve her şeyi bulun!”
• Evet, bugüne kadar insanoğlunun uzanabildiği ne kadar
iktisadî ve içtimaî sistem varsa –ki İslâm bunlardan hiçbiri değildir
ve hiçbiriyle isimlenmez – hepsinin de iyi taraflarından tek
mahsup halinde bütün kıymeti, aslı ve hakikati İslâm’dadır. Kötü
taraflarının panzehiri de yine İslâm’da. . .
•Böylece hudutsuz ve murakabesiz fert mülkiyetinin, zıt sistemlerce
son derece haklı olarak çerçevelenmiş bütün kötü ve
zararlı istismar ve ihtilâtlarını dibinden tasfiye edilmiş görmek
isteyenler İslâm’a buyursun! Ve ferdî mülkiyet hakkından mahrum
edici telâkkilerin, yine aykırı rejimler tarafından gayet doğru
olarak belirtilen bütün öldürücü tesirlerini temelinden önlenmiş
görmek isteyenler yine İslâm’a buyursun! Ayrıca iki cephenin de
69
ne kadar iyi ve faydalı tarafı varsa, en erişilmez, nispet ve kıvam
miyarı ve üstün hakikat ruhu içinde topyekûn ezelden zaptedilmiş
olduğunu görmek isteyenler, bilhassa İslâm’a buyursun!

•Ferde alabildiğine mülkiyet hakkı veren İslâm, ferdî içtimaî
mal evine (beytülmâl) ve öbür fertlere karşı bağladığı mutlak
kayıtlarla, dâhhameleşmiş başı boş sermayenin bütün istismarcı,
ihtikârcı, murabahacı, maddeci ve zorba temayüllerine hiçbir
dayanak noktası bırakmamıştır.
•İslâm’da, alabildiğine serbest fert mülkiyetine karşı, ferdî ve
mülkiyeti varabildiğine içtimaîleştiren ve bu mefkûrevi kıvamı
kıyamete kadar temin kudretinde olan iki kapı halinde biri âmir
ve öbürü mâni, iki kurtarıcı ve erdirici şart: Birinin farz ve öbürünün
haram oluşuyla
Zekât ve Faiz. . .
•Sadece faizin haram ve zekâtın farz oluşu – ki bunlardan her
birini öz çerçevesi içinde nokta nokta ve çizgi çizgi incelemek
lâzım – iktisadî ve içtimaî ilimlerden anlayanlarca haddinden fazla
yüklü kafasını yarasalar gibi duvardan duvara çarpan yirminci
asır dünyasının en dolambaçlı meselelerini bir anda düzeltmeye
ve elinden kaçırdığı iktisadî ve içtimaî saadetin düzenini temelleştirmeye
yeter.
•Bitişiğindeki evde aç varken sofrasına ilişebilmiş insanı kendinden
saymayan İslâm ruhu, sermayenin, oturduğu yerde ter ve
yelpazelenme hakkı diye kullandığı faize sed çekici; ve belli başlı
bir haddin üstündeki her 40 vâhidden birini içtimaî tasarruf
yoluyla bir taraftan muhtaçlara dağıtıcı ve bir taraftan sermayeyi
budayıcı ve mala tahâret ve ibadet teklif edici iki şartıyla, kör ve
sağır Yirminci Asır dünyasının, muhtaç olduğu yegâne kurtarıcı
ve erdirici sistemidir.
Sosyalizmin mezarı

Üstad bu konuyu, kapitalizm ve komünizm ifratlarının yer70
yüzünü ve üstündeki değerleri insana dağıtma şekli diyebileceğimiz
‘mülkiyet’ konusunu, zalimce yaptıkları için çözemediklerini
anlatır. Oysa ne cemiyeti ve ne de insanı saptırmadan
çözümün İslam’da olduğunu söylemek gerekir. Tepkiselliği Üstadın
yaşadıklarını görmeyenlere anlatmak biraz hafif gelebilir.
SSCB mülkiyetsiz bir sosyalizm yaşadı. Sonuç cemiyetin mahvıyla
tamamlandı. Bu örneğe göre Osmanlı devletinde de özel
mülkiyet sınırları olan bir konu idi kimsenin sömürülmesi söz
konusu olmamıştır. Devlet altı yüz sene yaşamıştır. Dünya arkasına
destek olduğu halde bir asır yaşayamadan havlu attılar SSCB
nin büyük devrimcileri. Konu salt mülkiyet değildir. Rıza olmadan
adalet olmaz, adalet olmadan insan yaşayamaz. Günümüz
gerekleri tutamak yapılarak dağıtılan topraklar reformu getirmek
yerine deformu getirdi. Çünkü tarım eğitimi tamamlanmadan
ve tarım teknolojileri destek olarak arkasında olmadan toprağın
zorlanması mülkiyeti masrafa konu etmektedir. Bu hem toprağın
kaybı hem verimin kaybı ve hem de zehirle beslenmenin
yolunu açacak bir konudur. Mülkiyet sadece tapu meselesi ve sahiplik
olarak ele alınırsa çözülemeyecek bir konudur.
Veraset yasalarının değişip tarım alanları korunamayacaksa
ülkenin fiziki varlığı büyük risk altında kalacaktır. Bölünerek
çoğalan üreme, bölünerek yok olan bir toprakla karşı karşıya demektir.
Tuvaletlerdeki sulu sistemin dereleri denizleri ve yeraltı
sularımızı kirleterek bize iyilik getirmeyeceği açık iken neden
daha başka sistemler devreye sokulmaz?En azından kırsal kesimin
yükünü derelerin üstünden kaldıramaz mıyız?

Güç ve sınır
“İSLÂM VE ORDU
•İslâm, ordu ve askerliği sımsıkı tutar.
•Eski Türklerin “Altın ordu” ve Almanların “Büyük ordu”
71
mefkûreleri bizzat mâlik bulunmadıkları hakikat ve ruha dayalı
olarak, İslâm’dadır.
•İslâm, “herkes ne yaparsa yapsın, ben kendime bakayım”
diyen ferdî ve pasif bir müessise olmadığı, her ferdî tek tek ve
bütün insanlık plânını topyekûn kurtarmaya memur biricik ve
aktif bir ruh temsil ettiği için, hiçbir ferdî, hiçbir cemiyeti ve hiçbir
dünyayı kendi haline bırakamaz; mutlaka kurtarmak ve ebedî
devlete ulaştırmak ister. Bunun için de, fikir ve mâna ile dolu,
maddî kuvvet ordusunu teşkilâtlandırır. Farz olan cihâdın, İslâm
devletine yüklediği vazife. . .
•İslâm düşmanlarının anlayamadıkları ve anlayamayacakları
şudur ki, bir operatörün elindeki neşter gibi, İslâm ordusunun
kılıcı, yalnız merhametin, âzâmî lutuf ve ihsanın âletidir. Zira,
ameliyat olmamak için tepinen bir ölüm hastasından farksız
olanları, istedikleri kadar tepinsinler ve çatlasınlar, kurtaracak,
hem de zorla kurtaracaktır.
•İslâm’ın gönül ve iman tarafında zora yer yoktur; ve dinde
ikrah olmadığı, Allahın emridir. Fakat son safhada işi gönlün
nihaî hükmüne bırakan İslâm, ilk safhada, gönlü karartan bütün
pasları kaldırıcı ve onu bütün menfi tesirler dışında kendi kararıyla
baş başa bırakıcı maddî tedbirleri bilfiil almakla mükelleftir.
Ameliyattan sonra saadete kavuşan hastanın doktora minnettarlığını

düşünelim!.
•İslâm’ın kılıcı bizzat merhamettir. Hıristiyanlıktaki sun’î
merhamet edebiyatı değil. . .
•Ölümsüzlüğü getiren İslâm, zaferden sağ salim dönenle,
kanını cenk topraklarına içirip Allah uğrunda ölene ait olmak
üzere, ordusu için iki eşsiz ölümsüzlük rütbesi getirmiştir: gazi
ve şehid. . Hiçbir ordu mefkûresi, dâva ve aksiyon yolundaki mücadeleci
insanoğlunun ayaklarını, bundan daha sağlam iki temel
üzerine dayayamaz.
•İslâm ordusunun gayesi “Allah adını yükseltmek” tir. Böyle
bir nâmütenahîlik pınarından su içen ordunun, beşeri akıl ve
72
ilimle donatılmış ve en ileri ve en pırıltılı bir nizam belirtmesi,
bu nizamın insan ve âlet vahitleriyle şiir üstü bir dış mimarî ve
insan üstü bir iç ruh belirtmesi şarttır. ’’
Şiddetin zarfı
Medeniyet ve devletle ilgili bir oluştur askerlik ve ordu
zorunluluktur. Hele de bu gün Savunma sistemleri teknolojik
olarak hem çok hızla değişmekte, çoğalmakta, ve hem de imha
yeteneği akıl almaz boyutlara gelmektedir. İslam dünyası henüz
batı medeniyetinin terk ettiklerini taklitle kendilerini savunmağa
çalışıyor. Bir öbeği ise uluslar arası barış şemsiyesinin altında
yerinde saymaktadır. Finansmanı dahil teknolojinin dur durak
bilmeyen gelişmesinin insanlığın aleyhine olduğunu söylemekle
yetinelim. Askerlik eğitim ve öğretim olarak ta epeyi yol almıştır.
Çünkü silah ve savunma gerek hız olarak gerekse çeşit olarak
boyutları sürekli takibi gerektirmektedir.

Askeri musikinin bir mısraında “İster isen sulh ü salah, hazır
ol cenk ü cidale” diyorlardı. Bir başka kışla dövizlerinden birisi
de “Barışta ter dökmeyen savaşta kan döker. ”diyerek daimi askerlikten
destek alıyordu. Türkiye’de ise yeniçeriliğin ilgasıyla
boşalan askeri kurumlar, ikame olunan modern orduları barındırdı
ise de İttihat –Terakki ile iyi sınav veremedi. Devleti yakın
zamana kadar vesayetleri altında tutarak dünya devletleri seviyesine
çıkışı tıkadılar. Ayrıca lüzumsuz devrim kurallarıyla halkı
yurt dışına göçe zorladılar. Elbette ki bir Stalin veya Hitlerin
yaptıklarını yapmamış olabilirler, ama mesele keyfiyet ise bunun
misalini bile işleseler utanç verici değil midir?Kaldı ki milletin
efendisi olmaya hakları da yoktur. Bu sorun çözülecek gibi
gözüküyor. İnşallah hayırlı bir denge bulunur da kimse mağdur
olmaz. Ordunun mağdur ettiklerine devlet tazminle mükellef
olursa bu iş tez çözülür. Beyin ve ruhu misalleştirmekte askerliği
dünyaya öğreten bir kuruma örgütlenme konusunda hiçbir
sözün, onların yapabildiklerini aşamayacağını görüyor ve bili73
yoruz. Orduya bir yapı olarak bu bağlamda daha fazla sözü gereksiz
buluyoruz, o nedenle de konuyu geçiyoruz.
Alem ilimle vardır
“İSLÂM VE MÜSBET BİLGİLER
•”Beşikten mezara kadar ilim dileyiniz!” ve “ ilmi Çin’de bile
olsa isteyiniz” ve “Allahım, bize hakkı hak, bâtılı bâtıl olarak göster!”
ve “Allahım, bana eşyanın hakikatini olduğu gibi belirt!”
mealindeki dört hadîsle ve daha niceleriyle Peygamberler Peygamberinin,
kalemini nûr hokkasına batırarak yazdığı hikmet,
İslâm’ın umumiyetle ilim ve bu arada müsbet bilgiler karşısındaki

vaziyetini tam olarak tespit eder.
•Garplı, bu emirlerin kutsiyet membaına bağlı bulunmaksızın,
farkında olmadan onlardaki hikmeti yerine getirdiği içindir
ki, denizleri, kararları ve havaları, fethetti. Halbuki bu oluş hakkı
da, her hak gibi ezelden ve yalnız Müslümanlarındı.
•İnsan kafasının eşya ve hâdiseler üzerindeki tecessüs ve
hâkimiyet hakkını tatmin cehdiyle hareket eden Garplıya karşılık,
eğer atom bombasını bizim dünyamız icad edemediyse, kabahati,
sadece iyi Müslüman olamayışımızda arayalım!.
•Aya biz gidecek ve oraya, bilmem kaç yıldızlı Amerikan
bayrağı yerine tevhid livâsını biz dikecektik!
•Ne yazık ki, Garplının, sırf madde âlemini çepçevre ihâta
ve sımsıkı tasarruf gelen ham kuvvetiyle bizi sarsmaya başladığı
günlerde, hemen yapılması gereken nefs muhasebesine bağlı
olarak müsbet bilgiler şuuru bize dinîn bir emri telâkki edileceğine,
din âlimi geçinenlerimiz arasında, bisiklete şeytan arabası
ve matbaaya küfür âleti diyenler bile oldu; ve o zaman bu gübre
kafalılara “asıl siz bu hükmünüzle yaklaşıyorsunuz!” diyebilenler
çıkmadı.
•Garplı, fânî madde âleminin marifetlerini, fânî müsbet bil74
giler laboratuarının icatlarıyla teshir eder, fânî dünyanın sathını
baştan başa tahakkümü altına alır ve böylece Doğu çevresindeki
üstün ve ebedî hayat mümessillerini de kulları ve köleleri haline
getirirken, İslâm dünyasının içinden bir fert çıkıp da avaz avaz
şunları haykıramadı: “Yahu İslâmlığın zuhurundan bir-iki asır
sonra Şark ve Garp dünyalarının dış manzarası, bugünkü Şark
ve Garp dünyalarına ters tarafından tamamıyla uygundur! O vakit

biz, meşhur seyyah (Marko Polo) yu hayran bırakan, fildişi,
baharat, kâğıt, billûr, ipek, amber ve binbir san’at eşyası yüklü
kervanlarımız ve bunların indiği kervansaraylarımızla, hâlâ (Holivut)
simsarlarına rüya filmleri çevirtici bir hayat yaşamaktayken,
Garplı, sürdüğü domuzlarla aynı gıdayı alıyor ve aynı hayatı
yaşıyordu. O vakit, hakkını verdiği ruhla beraber maddeyi de
tasarruf eden Şarklı, bugün ruhun hakkını bomboş bıraktığı halde
müsbet bilgiler sayesinde eşyaya tahakküm eden Garplının
önünde inhizama uğramış bulunuyorsa, elinden kaçırdığı için,
haline ağlasın; kendisini kendi öz dâvasına ihanet etmiş bilsin ve
Allahtan af dilesin”
•İslâm, müsbet bilgiler manzumesini, dünyaya değer verdiği
nisbette kıymetlendirir. Nasıl dünyanın değeri hakikatte sıfır,
fakat âhirete ekim sahası olmak bakımından nâmütenahî ise,
müsbet bilgiler de, ruh değerleri önünde âdi ve sefil oyuncaklar
tezgâhı, fakat ebedî hayat işçilerinin hamle ve hareket vasıtası
olarak hudutsuz kıymettedir.
•Bütün mücerret ilimlerin yanında müsbet bilgiler cehdi,
İslâm’da, aynı zamanda her müslümanın ilahî hikmet ve nimeti
her vecihten tefahhus, müşahede ve onunla faydalanmak borcu
olarak da, aslî gayeden kıl kadar inhiraf etmeksizin, ulvî vazifeler
ve ameller arasında yer alır.
•Her şeyle beraber müsbet bilgiler tohumunun da Peygamberler
eliyle gelmiş olduğunu düşünmek, hepsi de İslâm çizgisi
üzerinde bulunan Allah Resullerinin ve onların hepsini birden
tamamlayıcı en üstün Resulün hak din zaviyesinden müsbet bil75
gilere ait kıymet hükmünü gösterir.

•Memuriyeti, öteleri fethetmek olan insanın evvelâ bu dünyayı
fethetmesi veya sadece dünya fâtihlerinin esiri olmamak
için aynı fâtihliği elinde tutması, buna da müsbet bilgiler marifeti
yolundan ulaşması, memuriyeti icabıdır. ’’
Kuram ve eylem
Devleti olan her siyasal yapı korunmak için, barınmak için,
kısaca medeni olarak yaşamak için ilim öğrenmek zorundadır.
Hele de günümüzde. Bir ev kadınını düşününüz. Evindeki çamaşır
makinesi, bulaşık makinesi ve diğer mutfak araç ve gereçleri
hepsi öğretimsiz ve eğitimsiz nasıl çalıştırılır?. Akıllı evlerden
söz açmıyorum. Otomobil hayatımıza girdi. Onun için her alanda
öğrenim zorunludur. Dahası var televizyonun ayağımıza getirdiği
dünyada telefon benzeri aletlerle sadece konuşup haberleşmiyoruz.
Adeta hayatımızın bir parçası olan bilgisayarımızı
elimizde taşıyoruz. Bu aletleri kaybetme sorunu bile ilmin ne
olduğunu bütün insanlara fısıldıyor. Uzayı Allah’a mekan zanneden
bazı teknoloji uzmanları garip laflar etmez olur mu?O kişi
bu kadar gücü ile ölümüne çare aramıyor mu? Bulabiliyor mu?
Uzay gerçekten insanı hayranlığında mahkum ediyor. Korkmayan
yalan söyler. Bir mesafe anlayışı ki en hızlı aracıların ölçeğiyle,
yıla nispet hesap ediliyor ve şu kadar bin ışık yılı uzaklıkta
olup ta henüz bize ışığı gelmeyen ve büyüklüğü güneşe göre şu
kadar misli büyük deniyor. Ben şakasını bile yapmak istemiyorum.
Bir çocuğun evinde zürafanın resmini sevmesi sorun olmayabilir
ve fakat bir astronotun uzayla ilgisi şaka kaldırmaz.
Gagarin öylesine söylemiş veya karadaki partizanlar onun adına
dinsizliği marifet zannetmiş olabilir. Değilse bir ilim adamı

ilmiyle ilgili kamuoyu önünde haddini aşacak ve ilmini küçük
düşürecek eylemde bulunmaz. Onun ilmi var gerisi tasarruf alanıdır.
76
Kadın, Güzel koku ve Namaz
“İSLÂM VE GÜZEL SANATLAR
•İslâm, başta edebiyat, gerçek zemini bulmuş bütün güzel
san’atların en kuvvetli himayecisi. . .
•Başta edebiyat. . . Zira İslâm, erişilmez, şiir ve edebiyat çerçevesine
girmez, beşeri hiçbir ifadeye sığdırılamaz bir ilahî mucize
halinde, söz hârikasının mutlak ve münezzeh, zirve noktasına
maliktir: Kur’an, Allahın kelâmı. . .
•Böylece, en üstün mucize olarak, bütün benzerlik ve eşitliklerden
münezzeh, nihaî fesahat ve ilahî söz san’atını çerçeveleyen
İslâm, ilahî sırların en dolambaçlı yollarını en çevik usûlle
aramak diye gayelendirebileceğimiz beşeri sanatın da, elbette ki,
himayecisidir.
•Zaten İslâm’ın, fesahat tılsımına bağlı bir muhit üzerine
nihaî fesahat mucizesiyle inişinde gerçek zeminini bulmuş söz
san’atını en sıcak ve sevimli bir yüzle karşıladığına dair derin bir
işaret bulunsa gerektir.
•San’at ki, bizim gözümüzde en çevik ve en gizli usûlle Allahı
aramanın müessesesidir; nâmütenahî mücerrede, yâni aslî
gayesine yaklaştıkça İslâm’da değer bulur. Bu bakımdan, bütün
İslâm san’atlarından mücerredin şiiri tüter. Taş, halı, gergef ve
kâğıt üzerine aksettirilmiş bütün İslâm ruh plâstikası, mümkün
olduğu kadar kaba ve bayağı müşahhastan uzaklaşmanın ifadesidir.
Bunun içindir ki, İslâm, kaba ve bayağı müşahhası azizleştirmekten

başka bir şey olmayan putlaştırma işinden ve putlardan
nefret ettiği kadar, kaba ve bayağı müşahhasa yardımcı sanatları
da sevmez. Hiçbir şey bilmeksizin resim ve heykelden tiksinen
bir softa ile, onları gerçekten sevmeyen olgun bir Müslüman arasında
işte bu anlayış farkı vardır.
•Buna rağmen (plâstik) san’at eserleri ihtiram mevkiinde
kullanılmamak, mevzuuna karşı bir azizleştirme gayesi gütme77
mek ve içtimaî bir faydaya bağlı olmamak şartıyla, İslâm şeraitince
câizdir.
•Mücerredin san’atı olan musiki ise, müşahhas kadroda belli
başlı kötülüklere âlet diye kullanılmadığı ve ilâhi vecde ve ulvî
tefekküre zemin teşkil ettiği nispetinde güzel ve makbul. . .
•Hacimlerin birbiriyle ihtilât ve nispetinden, madde içinde
madde üstü bir fikir bestesi yoğurmak diye çerçeveleyeceğimiz
mimari san’atının İslâm’da nerelere kadar vardığı ve ufukları nasıl
süslediği malum. . .
•İslâm’ın güzel san’atları himayesi, bütün güzel sanat şubelerinin
teker teker kendi kemâl ve aslîyet çilelerine eş olarak, onların
en büyük sırdan, mücerredin sırından haberci olmak ve kendi
kemâl ve aslîyetine yaklaşmaktaki hisselerine bağlıdır. İslâm,
her gerçek ve ulvî san’atın, o san’atı kendi kemâl ve aslîyetine irca
eden büyük himayecisidir. ’’
Ah o renkler
Medeni insanın genişleyen dünyasında estetik değerler,
sadece onun güzele dair zevkini tatmin etmiyor, aynı zamanda
sanayi devriminin getirdiği tekdüzelikteki bunalımının da
tedavisini sağlıyor. Daha önce değindiğimiz ruh ve akıl sağlığı

konusunda güzel sanatların müstesna yeri olacaktır. Güzellik ve
güzele dair ilgimiz cennetin bir esini olarak bizi her dem ihya
edecektir.
İklimlerin, derinliklerin, hacim ve sahraların tuvale yansıyan
ışık görüntüleri. . . ah. . . o. . . renkler. . . Severim her güzeli senden
eserdir diyerek. . . Hanendenin, sazendenin nağmeleri. . . Ah o
sesler
Güzel, iyi ifade edilirse herkes tarafından sevilir. Üstadın
ömrü güzelliği anlatmakla anlatılabilir. Onun sadece şiiri, tiyatrosu,
romanı değil, konferansları da kendi alanında hitabet
tarzının en güzel örneklerindendir. Günlük gazete yazılarında78
ki üslubu nerede karşılaşırsanız orada tanırsız. Bir başka konu o
dur ki, güzel sanat fenomenleriyle ilgili Üstadın yazdıkları, konuştuklarıdır.
Eleştiri, Resim, Heykel, Musiki, Tiyatro, Roman
ve Hikaye ile diğer süsleme sanatlarındaki el beceri ve değerleri
üzerine onlarca yazı yazmıştı. Uygulama alanında örneğini verdiği
eserlerin teorik ve eleştirilerine örneklik edecek değerlendirmeler
de ondan gelmiştir. İyi bir şair, konuşmacı ve yazardı.
İffetin heykelleri
“İSLÂM VE KADIN
•Her madde, her mâna ve her şey gibi kadının da bütün vücud
ve hikmeti, keyfiyeti ve mevkii İslâm’da. . .
•Kadın, İslâm’da, kendisine Şeriat yolundan ulaşmak şartıyla
sevgili bir varlıktır. Yeryüzünün Efendisi ve Peygamberler Peygamberi
ki buyurmuşlardır ki: “Bana dünyanızda üç şey sevdirilmiştir:
Kadın, güzel koku ve namaz. . . “
•Hemen anlamak gerektir ki, meşru şekiller ve hadler içinde

kadına bağlılık, Yeryüzünün Efendisi ve Peygamberler Peygamberinin
mizacına uymak bakımından İslâmi ve makul bir hâdise.
. . İslâm’ın zâhir ve bâtın çerçevelerinin bütün kahramanları bu
şekiller hadler içinde kadına bağlı kalmışlardır. Ruhbaniyet kabul
etmeyen İslâm, batinî büyük marifet yolunda nefs körletmenin
usulü olarak kadından uzak durmayı kabul etmez. Aksine
büyük marifet yolunda, meşru şekiller ve hadler içinde kadın
alâkası şarttır.
•Kadın, İslâm’da, her şeyden evvel derin bir hayâ mevzuudur:
ve bütün mahrem köşeleriyle çepçevre hisarlar ortasında
yükselen bir saray gibi, edep, ismet ve gizlilik surlarıyla halkalanmıştır.
•Mukaddes İslâm Şeriatı, kadını, her noksanıyla kocasının
nazarlarına helâl olarak teslim ettikten sonra, onun cemiyet ha79
yatını, mahremi bulunduğu veya bulunmadığı insanlara karşı
ayrı ayrı görünüş şekilleriyle ve son derece sarahatle tanzim etmiştir.
İslâm cemiyet ve beldesinin büyük meydanında ve bütün
nazarlara karşı kadın, yüzünden, el ve ayaklarından başka hiçbir
noktasını çıplak olarak gösteremeyecek derecede hayâ ve hicap
ifade eder. Tek bir saçın bile dâhil olduğu bu hayâ ve hicap şartları
yerine geldikten sonra kadın, aynı İslâm cemiyet ve beldesinin
aynı meydanında en faal ve en vazifedâr bir unsur olabilir.
•Kadını kafes arkalarına ve haremlere hapsetmek, hiç kimsenin
karşısına çıkarmamak ve topuğundan saçına kadar simsiyah
bir torba içine sokup öylece ve bir ân için cemiyet koridorundan
geçirivermek, İslâmi ölçü ve gereklerin emrettiği bir iş değildir.
Her bakımdan mükemmel olan dine bir şey eklemek veya ondan
bir şey eksiltmek, dinî anlamamaya ve nihayet ya ham ve kaba

softalığa ve kör-kütük anlayışsızlığa varacağına göre asırlar boyunca
Türk cemiyetinde kadının halini, dinî vecd ve idrâkten
mahrum ham ve kaba softaların esiri diye mütalâa ve bu halden
İslâmiyet’i tenzih etmek lazımdır. Şer’î ölçülere bürülü olarak kadın,
İslâm cemiyet ve beldesinin büyük meydanında ve her türlü
iş ve faaliyet sahasında, bütün nazarlara açık bir edep ve ismet
heykelidir.
•Ayrıca kadın, mücerret kadın olarak, mücerret güzellik ölçüleriyle,
ancak İslâm Şeraitinin gizlenme hadleri ve görünme
şartları içindedir ki, tesir ve kıymetinin azamisine ulaştırılmıştır.
Kasap dükkânlarında kuyruğuna kadar yüzülmüş çırçıplak
etin vahşetini esiri bir tılsıma götüren örtü sırrı, münhasır (estetik)
gözüyle de yalnız İslâm’dadır.
•İslâm’da kadın, içtimaî vazifeler arasında yalnız iki tanesinin
ehliyetine malik değildir: Biri imamlılık, öbürü hakimlik. . . Bunda
da son derece ince bir hilkat sırrı güden İslâmiyet, her şeyden
evvel hissîlik ilcaîlikten uzak bir erkek seciyesi isteyen bu iki işte
başka kadına hiçbir içtimaî vazifeyi yasak etmemiş, fakat kadının
en yüksek ve ulvî mevkiini, onun ve erkeğinin yuvası olarak gös80
termiştir.
•Kadın; anne, hemşire, zevce; güzellik bakımında kadın, içtimai
vazife noktasından kadın, hilkat sırrının maddî ve mânevi
bütün tecelli şekillerini İslâm’da arasın ve yalnız onunla övünsün!’’
Sözün bittiği yer
Her medeniyetin dayanağı kadınıdır. Etik ve estetik değerlerini
onun üzerinden ifade eder. Onun için kadın konusunu hafife
almak cemiyetten ve insanlıktan biraz el etek çekmektir. Kadınsız

bir hayat inzivadır. Devletin ve siyasetin olduğu her yerde kadın
olacaktır. Üstad bu konuda tiyatro, şiir ve romanlarında hatta
senaryolarında çokça ele aldığı bir konudur. Merhum Üstadım
cemiyetin ortasında olan biriydi. Kadını problem olarak görmemiştir.
Cumhuriyet, batılı kadın tipine yer açmak amacıyla milli
kültürü dikkate almamış olabilir. Kantarın topuzunu kaçırdığını
bir çok defalar bizzat devlet kurucusu kendisi itiraf etmektedir.
Bunlar gelip geçmiştir. İnananlar inancının gereği gibi yaşamalıdır.
Özgürlüğün anlamı böyledir. Eski yerlerini özleyenlerle yeni
yerlerine alışamayanlar zaman içinde uzlaşacaklardır. Kadınlar
siyasetten daha iyi anlar ve uygularlar. Onlar dalaşmadan şiddete
baş vurmadan sorunlarını siyaseten çözerler. Yeni sentezde elimizde
kalan nüfus elbette ki medeniyeti yukarı çekecektir.
Büyük doğu edep mektebi
“DIŞI VE İÇİYLE İSLÂM
•İslâm’ın dışı Şeriat, içi Tasavvuf. . . O’nu, kâinatın yüzü suyu
hürmetine yaratıldığı Allah Sevgilisini, üzerinde bütün hilkat
mimarisinin ışıldadığı bir saray farz edecek olursanız Şeriat o sarayın
dışı Tasavvuf da içidir. Bütün ölçüler ve geçitler dışarıda,
varış ve erişlerde içeride. . .
81
•İslâm’ın topyekûn ruhu, hikmeti, ahlakı, edebi, eşya ve
hâdiselere bakışı, bu dünya ve ötelerin dış ve iç nizam sırrı, var
oluş sebebi, ölümsüzlük yolu, bütün illiyetler ve gâiyetler, her
şey, her şey tasavvufta. . .
•İdeolocya Örgümüzün bu noktası, nâmütenahî derin tasavvuf
bahsinin ona yakışır bir derinlikle işlenebileceği yer olmadığı

için, meseleyi kalın hatlarıyla ve sadece başlık ifadesiyle
ele alıyor ve bildiriyoruz ki, İslâm tasavvufu karşısında apışan ve
gözleri kamaşan, Bâtılı, daima olduğu gibi, onu, dış ve aldatıcı
çizgileri içinde heceleyip ( Neo-Plâtonizm = Nev Eflâtuniye =
Yeni Eflâtunculuk) mektebine bağlamış, sonradan kurulma ve
bu mektepten aparılma bir müessise diye göstermeye yeltenmiş
ve İslâm’ı yalnız zâhir plânındaki dış mimarisinden ibâret bırakmak
istemiş; tasavvufun mutlak olarak Allah Resûlünden gelici
ve O’nun kainat özü mukaddes bâtınından fışkırıcı ebedî hayat
mâdeni olduğunu anlayamamıştır.
•İslâm’dan sekiz asır sonra türeyen bazı maddeci mankafalar
da, tasavvufu topyekûn inkâra varmışlar böylece üç buudlu din
hacmini derinlik buudundan ayırıp satıh haline getirmişler ve
yine böylece, ister istemez Batılı görüşle birleştiklerinin ve ona
destek olduklarının farkına varamamışlarıdır.
•Tasavvufun, “Allah kâinatı insan için, insanı da kendi
mârifeti için yarattı” düsturu, bu suretle nihaî hesabı mutantan
şekilde verilen oluş sırrının, biri dış rejim, şeriat, öbürü de iç rejim,
tasavvuf olarak her ikisi de birbirinden kopmaz, ayrılmaz ve
tecezzi kabul etmez bir bütün halinde en parlak ifadesidir. ”
Elin karda gönlün yarda
İslam’ın inananlarına teklif ettiği hayatı elbette ki herkes aynı
anlamayacaktır. Herkes asgari cemiyet hayatına uyarak azamisini
yaşayanları bir sisin gerisinden izler gibi takip edecektir.
Mütefekkirimiz Necip Fazıl Kısakürek’in bütün bilgeliği ve
82
dünya tecrübesiyle ifade ettiği bu hakikati arama ve bulma aşkı,

bu bölümde özet bir manifestoya dönüşmüştür. Onun için bu
bölümü hiçbir harfini dahi atlamadan, sindirerek içselleştirmek,
insanlığın gereği diye takdim edebiliriz. Elin işte gözün oynaşta
diye avamileşmiş bir kavram vardır. ‘Yüreğin daim Allah’la zikirde
iken dünya işlerini de ihmal etme’ diyen bir iç emir var.
Allah Resulünün mü’minler için iç dünyalarını yasladıkları
ve O’ndan esinle ruhlarını besledikleri için ilk mürşitlerinin O
olması doğal ve zorunluydu. Daha sonra mektepleşen tasavvuf,
Hz. Ebu Bekir’in banisi sıfatıyla ona nispet edilerek, (Nakşibendilik
en bilineni yaygını olması nedeniyle)ve Hz Ali kurucusu
olarak ve Onun adına (Halvetilik, Kadirilik -Nakşibendiliğin dışında
kalanlar diyebiliriz-gibi onlarca yerel ve üniversal tasavvuf
mektebi)
Hazreti Resulün manevi mirasını paylaşmışlardır. Diğer yandan
Fahr-i Kainat Efendimiz inananların dünyevi rehberi olmuşlardır.
Hilafet adını verdiğimiz ve Resulullahın göçü sonrasında
Hz Ebu Bekir’in seçilmesiyle başlayan süreç…Manevi dünyanın
örgütlenmesi kadar sakin olmamış ve müminleri kamplara ayırmış
-haricileri ihmal edersek- iki ana grupta toplanmışlardır.
Sünnilik ve Şia diye günümüzde de sürüp giden muhalif iki kanat.
. . Buradan da anlaşılacağı veçhile Sünni akideye mensup
olanlarla Şia’nın paylaşamadıkları hilafetin, dünyevi kısmında
Sünni akide geçerli olmuş ve manevi mirasında da Hz. Ali
taraftarları daha etkin olmuşlardır. İslam bloğunun Özellikle de
İran üzerinden örgütlenerek parçalı durmasına neden olmaktadır.
Evlad-ı Resulün devletler tarihinde hiçbir devlete asli bir
itirazı olmadığı halde, Şia’nın İslam mukaddesleri üzerinden

yürüttüğü devlet olma ve muhaliflerden rey toplama stratejileri
kurnazca, tarihi intikama dönüştürme sevdalarını içermektedir.
Bu konu daha fazla üzerinde durulması gereken bir konu olmakla
birlikte İran’ı ve Şia’yı müstakil ele almağı gerektirdiği için
burada bırakmağı faydalı buluyoruz.
83
Öbür ilimlerin mevzuu,ne kadar geniş farzedilse de
“mümkinat dairesi-olabilirler alemi”nden dışarı çıkamaz.
Esseyyid Abdülhakim Arvasi
Tasavvuf bahçeleri / sh:5
İKİNCİ BÖLÜM
İDEOLOCYANIN
BÜYÜK DOĞU KAPSAMINDA
GİRİŞİ
84
85
Bu bölümde ve İdeolocya Örgüsü kaplamında ve de Necip
Fazıl’ın düşüncesini yarım asır boyunca arz ettiği Büyük Doğu
mektebi bütününde sunulan şeriat kavramı, Türkçede ve hukuk
terminolojisinde kullanılan meşru kelimesiyle aynı yapıdan türemiştir.
. . Kısaca hukuk, adalet, rıza ve karşılıklılık ilkesi diyebileceğimiz
bir hukuk terminolojisidir. Siyasal gücü elinde bulunduranlar,
kendi güçlerinin üzerine çıkabilecek akım ve güçleri
etki altına almak için kendilerinin düşman ilan ettikleri güç ve
kavramları kötü örnekleriyle ele alarak olumsuzlaştırırlar. Halkı
Müslüman olan bir ülkede İslam’ın kurallarına uymak neden suç
ilan edilsin dediğiniz anda, bu güçlerle karşı karşıya kalırsınız.

İlkçağda Sokrates’i devletten kovanlar da aynı nedenlere sığınıyorlardı.
Demek ki ilkçağdan bu yana siyasal alanda yol alamamışız.
Tekrar etmekte fayda var, Şeriat İslam dininin kendi ve
kendisiyle birlikte yaşamak isteyen azınlıkların hakları da dahil
hukuk düzenlemeleridir. Ferde ait olanlar, toplumsal olanlar ve
devlete ait olanlar vardır. Devletin şeklinden ziyade işlevleriyle
ilgili kurallardır.
Ara rejimler
İslam, yönetilenin rızasıyla oluşacak yönetimi önermektedir.
Cumhuriyet, emirlik, krallık isim olarak İslam’ın önermediği,
ancak muamelatından Müslümanların hayatlarını tehlikede görmediği,
kültür ve inancını güvenle yaşadığı bir ortamın sağlandığına
bakılarak tercih edilebileceği söylenebilir. İttihat–Terakki
Fırkasının, Müslümanlıkla ilgili bir konu gündeme geldiğinde,
cezadan başka çözüm yolu aklına gelmeyen yöneticileri, İslam’la
cumhuriyeti karşı karşıya getirmeyi becerdilerse de, yılların tecrübesi
bu milletin bu badireleri de aşacağını kanıtlamıştır. Necip
Fazıl’ın hayatına dair notlarda cezasının bir asrı aşkın hapislik olduğu
kayıtlıdır. Bu nakısa, aslında devletin eksiği olarak anlaşılmalıdır.
Devlete mukaddes muamelesi yapanların insan mukaddeslerine
saygısız olmaları bu evrede gündemde kalan şiddet ile
86
ironik bir terslik yaratıyordu. Genel güvenlik adı altında halkına
köle muamelesi yapan hiç bir devlet, bu açmazdan çıkmadığı
sürece saygıyı hak etmemeli. Bugün geriye dönüşlü bir intikam
programı yerine, ulaşılan seviyeyle ilgili programlar gündeme
gelmelidir. Bireye musallat olan hastalıklar gibi devlet bünyesine

de mikroplar sızabilmektedir. Esasta hastalığın kaynağı bugün
de tam olarak ele alınmayan güçler dengesinin dağılımı, eğitimi
ve teşkilatlanmasıyla ilgilidir. Tarihin biriktirdiği hataların giderilmesini
veya tasfiyesini yaşayanların kalplerinde temizlemeye
çalışmak geleceği de kirletmek demektir. Hatta tarihteki kin ve
açmazları, geleceğe naklederek toplumsal barışta ebediyen negatife
sürüklenecektir. Ara rejim mantığı illetlidir. Her nasıl olursa
olsun olması gerekenin bağlamında ortak akılla tespit etmiş
örneklerde göz önüne alınarak gelecek programlanabilir.
İdeolocyanın perspektifleri
Üçüncü fasılda ele alınan, Türkün Muhasebesinde insanın
nankörlük ve cehaletine teslim edilecek kurumsallığın Nasrettin
Hocaya tevdi edilen, Timur’un filine benzediğini anlatmağa
çalışır Üstad. Cehaletin kendi ülkesini nasıl ezdiğini, bozduğunu
ve yozlaştırdığını ve buna engel olmanın tek yolunun kendinde
kaybolan değerleri diriltmekle mümkün olduğunu, kendisi
aç ve hiçbir zaman da doymayacak çılgınlığa sahip batıya, milli
hiçbir değerin teslim edilerek arzu edilenin temin edilemeyeceğini
anlatır. Beşinci bölümde Tarih Hükmü:Nasıl Bozulduk
adı altında üç bölüm halinde asliyetin kayıp destanı tebellür etmektedir.
Aşkın medeniyetini olanca temizliği ve açıklığıyla alıp
temsil etmek üzere ruhunda taşıdığını dillendiren Üstad, bozucuları
ve bozguna sebep kırılma noktalarına işaret ediyor. Kolay
değil büyük bir medeniyetin çocukları, bugün batı kapılarında,
usül toplamakla eyyamı perişanını gezdirmektedir. Uyanış ve
özgürlüğe yürüyüş, şarkı söyler gibi sevincinde güvenini taşıyabilen
o günlere kavuşmak içindir… Özgür ve güvenlik içeri87

sinde insanlığın kurtuluş beklediği kapı olarak önünde oluşan
sorunlara medeniyet ve güven dağıtan olmak. Cumhuriyetin ilk
yarım asırlık dönemindeki yok ve yoksulluklar aşılmış gözüküyor.
Bu asil halka, yaralanmamış gibi davranamayız. Bozulmanın
tespit ve teşhisini elbette ki tedavi devresi tamamlayacaktır. Bu
bölümlere teklifler de diyebiliriz. Altıncı fasıl Beklediğimiz İnkılap,
yedinci fasıl:Beklediğimiz İnkılabın yönleri. Sekizinci fasıl
Devlet ve İdare Mefkuremiz. Dokuzuncu fasıl:Temel prensipler.
Daha sonraki iki fasılda, aktüel olan Türkiye, İslam dünyası;batı
kültürü ve çeşitli politikaların uygulama safahatındaki yanılgı ve
yanlışlarına parmak basılmaktadır.
Bizde devlet üzerine yazı yazmak bazı konumlarda izni, bazı
konumlarda cezai ve genelde de, siyasal sorumluluğu gerektirir.
O nedenle derli toplu devletin gerek formel ve gerekse doktrinal
olarak teorik bilgiler vermek üzere, batı dünyası kaynak
gösterilerek makaleler hazırlanabilir, hatta eserler verilebilir.
Ancak bu üslup bilimsel yapıya kaynak teşkil ettiği için akademisyenlere
açık gibi gözükmektedir. Oysa devletin ne yapacağını
teorik olarak dillendirmenin pratiğe bir katkısı olmaz. Diğer
yandan devleti fiilen yürütmekle sorumlu olanlar devlet
sırrı veya makamlarını yitirme dürtüsüyle bulundukları mevkii
sürekli iyi göstermektedir. Devlete olmadığı anlamlar yüklenerek
ve teşrifattan ötesine geçilmeyerek üretilen övgülerin, halkı
devletten uzak tutmak için bürokrasinin kusurlarını örtmeğe
yönelik bir kampanyalar silsilesi olduğunu diğer devletleri incelerken
anlıyoruz. Onun için sosyalist ve milliyetçi ekollerde
hükümet darbeleri ya da hükümeti ele geçirerek devlete sahip

olma konusunda epey hayal ürünleri 1970 li yıllarda yayınlandı.
. . Bugün kimse adını sanını bile bilmez. Ortaokul gençlerinin
harçlıklarına göz dikmiş birkaç uyanık yazarın notlarına devlet
üzerine demek yanıltıcı olur. Türkiye’de fikir hürriyetinin fert
başına yükselen milli gelirle paralellik arz etmesi fikir hürriyetinin
yokluğunu değil de zamanla oluşacağını ve olgunlaşacağının
işaretlerini vermektedir. Devletin tabu kabul edilişi konusuysa,
88
fikir hürriyetine bağımlı bir kavram olmasından kaynaklanıyor.
Demek oluyor ki, milli gelirimiz yükseldikçe devlet ve onun üzerine
daha sağlıklı bilgiler alacağız. İstatistiklerde eksik ve kasıt
taşımayacak. Bahane kabilinden nedenlerle devlet ve siyaset
üzerine güvenilir bilgiler 1980 yılından bu yana epey gelişti.
Yeterli olmadığını biliyoruz ama yok olmasından kıymetli gördüğümüz
içindir ki gelişimine katkı yapmağa çalışıyoruz . Olan
birikim ise siyasi akılla ele alınıp temizlenmeye muhtaç, mevcut
sistemi şımartmaktan öte geçmeyen sözüm ona akademisyenlerin
daha çok hukuksal yönelişleridir. Sosyal sınıflar ve siyasal
kurumlar konusunda geçmişle ilgili araştırmalara da göz atmak
gerekiyor. Ve yine sosyolojik, felsefi, hukuksal, tarihsel, bilimsel
ve metodik açıdan çok eksik ve açıklama yokluklarını görüyor
ve biliyoruz. Bizim amacımız Necip Fazıl ve İdeolocya Örgüsü
ile sınırlanmıştır. Ama okuyucuyu düşünerek genel de olsa siyasal
düşünce tarihi konusunda bilgi vermek istiyoruz. Böylece
belki bizim noksanlarımızı okuyucu karşılaştırarak giderir. İki
yönlü bir amaçla bu perspektifi çizmeyi amaçladık. Necip Fazıl
ve İdeolocya Örgüsü kavşağında bütünüyle Necip Fazıl’ın siyasal

düşüncesini, İdeolocya Örgüsü kavramında da öznel olarak
Türkiye’nin siyasal yapısı ve pratik öneriler göz önüne alınmıştır.
Siyasal düşünce tarihine karma bir yaklaşım
İlkçağ-Ortaçağ-Yeniçağ-Yakınçağ
Toplu Değerlendirmeler
İLKÇAĞ-ORTAÇAĞ-
YENİÇAĞ-YAKINÇAĞ
89
İlkel topluluklar
İlkel toplumlardaki düşünce tarzını anlamamız bağlamında
arkeoloji ve antropoloji çalışmaları bazı malzemeler temin ediyorsa
da, bugünkü bilgilerimizden hareketle yorumlar yaparak
bilime malzeme taşıyoruz. Siyasetin konusu ve bu evredeki insanın
gereksinimleri arasındaki bağ pek te bol sayılmaz. Bir takım
tahminlerse akli olsa da gerçeği yansıtmayabi- lir. Her şeyin
hüda-i nabit olduğu bu evrede ekonomik faaliyet görülmüyor ki,
siyasete gerek olsun. Benzeşimler olabilir diye değinerek geçelim
ilkel toplulukları.
İlk uygarlıklar
İlk uygarlıkların ortaya çıkmasını, ilkel toplulukların çoğalma
sonunda zoru başarmak için yaptıkları işbölümünde aramak
gerekir. Bunlar da siteler şeklinde teşkilatlanmışlardır. Arkeoloji
bilimi bu konuda da çok malzeme toplamaktadır. Bu
uygarlıklar da çoğalmalar neticesinde yaygınlaşmaktadır. Bol
örneklerine rastladığımız Sümerler bugünkü Irak devleti havzasında
Mezopotamya’ya müsadiftir. Babil, Sümerlerin yerinde
ve yine Asur da aynı mekanı kullanan büyük cesametiyle Orta

Doğu’nun tamamına yayılmış bir devletti. Anadolu’da ise Hititler
hüküm sürmüşlerdir. Yazıları ve dilleri olan düzenli ordulara
sahip devletlerdi. Bugünkü Amerikan pazarları gibi o zaman
çerçevesi içerisinde Asur’lular Hattilerin ülkesi olan Kayseri
Kaniş-Karum da ileri karakol kurmuşlardır. Bu merkezlerde Ülkelerinin
gizli muhasebe kayıtlarını tuttukları gibi elçilik işlerini
de yürütüyorlardı. İthalat ve ihracat işlemleri bu merkezler kanalıyla
yapılıyordu. Örnekler artırılabilir. Hatta soyu tükenen firavunlar,
Hititlerden prens istiyorlardı. Uygarlıkların ortay çıkışı
dünyanın bir çok yerinde devletlerin kurulmasını sağladı. Genel
olarak gerekli asli ihtiyaçların karşılanmasının rahat olduğu havzalar
uygarlıklara mekan imkanı sunuyordu.
Yunana çağdaş olan uygarlıkları derli toplu ifade edersek,
90
Hint, Çin ve İran’da kurulan medeniyet merkezlerini görürüz.
Ortadoğu’da Sami kavimler tarih sahnesindedir. İbraniler tek
Tanrılı dine sahip, diğerleri farklı tapınaklara ve çoklu tanrılara
inanıyorlar. Mısır’da tanrı kral var. Yönetimi ve her şeyi gücü altında
bulunduran. Diğer uygarlıklarda tanrılar hem çoklar hem
de çoğalabiliyorlar . Tanrılarla krallar karşılıklı birbirleriyle ilişki
içindeler. Tanrılar, kralların zaferlerini kutsuyor onlar da tanrılara
tapınak inşa ediyorlar sunakları ihmal etmiyorlar. Karşılıklı
sürüp giden bir dini hayat var.
İlk uygarlıklarda dini hayat
İlkçağdaki dini hayat günümüz insanının seküler etkilerinden
farklı bir maddi hayata yaslanmış görünüyor. Örneğin Yunan,
Mısır ve İbraniler değerlendirildiğinde öyle basit bir yapılanma

olmadığı görülür. Ülkesini kuşatan ve bütün insanlarına
ulaşan, onları mutlu ya da tecziye eden sistemli bir inanış var.
Bugün bile Firavunların Mısır’daki dini hayatla içiçe geçmiş
olan medeniyetleri mevcuttur. Bir ahiret inancı var ve ölülere
öylesine işlemler yapılıyor ki akıllara ziyan. Mısırdaki Tep şehrini
görmeyen din kavramını tam anlamıyla anlamaz diyelim.
Ahlak konusu da öyle küçümsenecek bir sosyal hadise değildir.
Hitit kralından prens isteyen Mısır firavununa olumsuz cevabın
gitmesinin nedeni, Mısırlıların aile içi evlilik yapmakta bir beis
görmeyen anlayışlarıdır. Hitit kralı hem çok kızgın hem de çok
kırgındır Firavun mevkidaşına. Öyle ki o anlayışta olan Mısırlıların
Hitit sınırlarından içeri girmelerine bile ambargo koyduğunu
ilan etmiştir. Bugün insan ne ise dünde aynıdır. Birikimlerimiz
artarak bizleri daha iyi olduğuna inandırıldığımız seviyeye çeker.
Çıktığımız yer en mutlu olduğumuz yer midir? Allah bilir. Her
çağın sıkıntı ve küfürleri vardır. Ve yine her çağın güzellikleri ve
bereketlilikleri vardır. Peygamberimiz Fahr-i Kainat Efendimiz
resul olarak gelinceye dek, her çağa bir peygamber de gelmiştir.
Dinlerin bir çok ortak yanı onların kaynağının aynı olduğuna bir
91
karine sayılmak gerek. Bir de taklidî dinler var ki adı üstünde taklittir.
Din bir dernek kuralı değildir.
Ezoterik Mezhepler ve din taklitleri
En güzel örneğini de Yunan filozoflarının din üretme gayretlerinde
de görürüz. Pisagor bunlardan birisidir. Ezoterik bir
birliği dine dönüştürmek istemiş ise de başaramamış. Tarikatlarda
dinlerin sosyetesine sağladığı imkanlar içerisinde kalarak

bir yaşama biçimi teklifi olarak görülebilir. Onların sınırlarda
gezinmeleri dinden çıktıkları veya başka bir din uydurdukları
anlamını istihdaf etmez. Dinler müminlerine teklif ettikleri
dini hayatı, eski kültürlerinin örfi ve ahlaki olarak zararsızlarına
kapatmazlar. Tarikatların bazıları bu serbestliklerden yararlanır.
Bu farklar lisanî, ırkî ve aile bağlarına yönelik olabilir. Hz.
Süleyman’dan kalan masonların tarikatı da böylesi eski bir tarikattır.
Aynı mesleğin üyelerinin korunmak amaçlı ve ritüellerine
devamla da dini ihtiyaçlarını gideriyorlar. Hatta İran’daki
Şia’nın bölgede neşvü nema bulmasının kaynağında, eski Pers
ve Sasani inancından vazgeçememenin yattığını bir çok sosyal
bilimciden dinledim. Söylemek istediğimiz, şunun bunun haklı
haksız olduğuna taraf olmaktan ziyade, ara mezhep, tarikat ve
başkaca din benzeri oluşumların tepkilerden de çıkabileceğini
göstermek amaçlıdır. Hindistan’da, Çin’de de çok örnekleri vardır.
Bir sosyal olay sayısal anlamda önemsiz ve toplumca ihmal
edilecek boyuta düşebilir ve fakat tümüyle yok olmaz. Kılık
değiştirerek yeninin bünyesinde kendine yer bulur yaşar. Yani
değişerek dönüşerek insanları tamamen terk etmeden yaşamaya
çalışır. Salikleri yok olmadan hiçbir fikir kaybolmaz. Fikrin
sosyal kanunları vardır. Dinler ve ahlak kuralları insanın ruh ve
can dengesinde yaşadığı için, ona akli yaklaşımlar, onun belirginleşmesi
veya tanımlanmasında kullanılabilir.
92
Canlı siyaset
İlkçağ, site devlet (şehir-polis) düzeniyle daha net anlaşılabilir
bir yönetimin içindedir sanki. Oysa site devletlerindeki

siyaset yaşayan bir yapıdaydı. Özellikle eski Yunanda sürekli
amaçlarını değiştiriyor, araçlarını yeniliyor ve ileriye bakıyordu.
Sorunları, genel hatlarıyla bugünün aynı sayılabilir. Çözümler de
genel hatlarıyla aynı olmuştur. Elbette ki farklı mekânlarda farklı
uygulamalar vardır. Yunan’da site devleti olarak uygulanırken
Hitit-Mısır-Çin-Hint imparatorlukları yaşamaktadır. İlkçağ halk
yönetimi olarak Yunan sitelerindeki uygulamaları görüyoruz.
Eski Yunan’dan maksadımızın batı Anadolu ve bugünkü Yunanistanı
da Adriyatik kıyılarını da içerisine alan onlarca federe
devletten oluşan bir federasyondan bahsediyoruz. Günümüzdeki
seçim yasaları, yasa çıkarma, anayasa, yasalar önünde eşitlik,
özgürlük v. s. Yunan sitelerinde ortaya çıkmıştır. Elbette ki boyutların
farklılığı vardır. Günümüze gelişin tarihsel kanıtı olarak
ele alınabilir. Benzer sitenin Babil’de de olduğu anlaşılıyor. Hatta
İtalya’daki bazı sitelerden de söz açılabilir. Akdeniz çanağı bize
site devletleri konusunda yakın zamanlara dek İtalya’da hizmetler
vermiştir. Örnekler çoktur site devletleri konusunda. Aynı
dönemde yaşayan, kendilerini devletin, milletin ve her şeyin
mutlak sahibi sayan Firavunların Mısır’ını da bir başka inceleme
konusu yapmak mümkün. Burada bir inceliğe değinerek bu konuyu
geçmek istiyorum. Ya Firavunlar gibi kendini Tanrı sayan
(insan-tanrı) yöneticilerin elinde imparatorlukları krallıklar v. s.
li bir yönetim ya da arkasına bir yaratıcı alınıp peygamberin yönetiminde
bir dönemdir bu ilkçağ denen zaman dilimi. Hint’te,
Çin’de, Ortadoğu’da (Konfiçyüs-Butha) gibi kişiler, kendilerini
bir yaratıcının görevlileri sayarak büyük kitleler üzerinde devletlerini
kurmuşlar, siyasetlerini yürütmüşlerdir. Karşılarında Zeus

ve diğer tapınılacak birimleriyle Yunan dini ve onlara paralel
olarak yürüyen seçim sistemi. Tanrı, ister ilahi, ister insani olsun
yönetimin temeli ve yönetimin dayanağı ve güç kaynağı olarak
insanlık tarihiyle yaşıttır. Yunanlıların, Tanrılarını Sümerlerden
93
aldıklarını arkeoloji ilmi bize göstererek diyor ki, İnsan tanrılıklarının
kaynağı yine de ilahi olanın deformasyonu ile cemiyete
sunulmuştur. Firavunla Zeus’un görevleri arasında fark yok ve
fakat Zeus biraz daha kendini geriye çekmiş, canının çektiğini
tartışmasız yapan bir sistemdir. Oysa Firavun insanlarla çalışarak
kral-tanrılık yapıyor.
Demokrasi mirası
Demokratik olan yapının gelişiminde belki bu tanrı-siyaset
ilişkisinin birbirlerine destek vererek yürümesinin bir etkisi vardır.
Demokrasinin arkasında hep halk var denmiş, oysa halk rey
vererek seçmen rolündedir. Halkın seçmenlikle elde ettiği bir
menkul değer var, bu değer onu yönetimin önünde olması
gereken yere taşıyor. Buradaki illüzyon bizi yanıltmasın bu ücret
gibi bir şey değildir… Halkın önde olması, yöneten mi yönetilen
mi çelişkisini doğuruyor. Günümüzde beşbin nüfuslu bir beldede
site devleti seviyesinde bir demokrasi uygulanabilir. Güzel
ve doğru sonuçlar da alınabilir. Ne var ki milyonlarca nüfusun
olduğu ortamlarda bu, içerisine çok şey karışması neticesini
doğuruyor. Doğal olarak da mutlak yalan sınırlarını aşamayan
demokrasi, günümüzde çok daha yozlaşmış oluyor. Bağımsız
araştırmacı ve teorisyenlere iltifat etmeyen yöneticiler, kendilerine
iltifat eden akademisyenlerle çalışarak demokrasiyi daha da

teorik ve pratik açıdan içinden çıkılmaz hale getirdiler. Karışıklık
o boyutta ki devletin birimleri birbirinden kopmuş ve devlet
vatandaşına yük haline gelmiştir. Bu en azından gelişmekte olan
ülkelerin demokrasilerinde böyle. Devlet kendi varlığını sürdürmek
için tümüyle güvenlik güçlerine kendini bırakmıştır. Karahan-
Umay Hatun ikilisinin emrindeki Türk kuvvetleri de Firavun
benzeşimli ve dünyayı tekeline almak iddiasındadır. Oğuzun
yaratılışındaki gizem de yine iktidarı ilahileştirmekte (Hint ve
Çin modeli) hiçbir sakınca görmez. İlkçağda, ortaçağda ve yeniçağlarda
iktidarın menşei ilahi yapılanmayla oluşturulmuştur.
94
Gerek site, gerek krallık ve imparatorluklarda ya tanrı bizzat yönetimin
başı, ya da yetki verdiği yöneticiler yönetimi ellerinde
tutmaktadır.
Demokrasinin bileşenleri
Büyük federasyonun önemli devletlerinden biri Atina devletidir.
Onun nüfus yapısına ve dağılımına bir göz atalım. Hiyerarşik
yapı ve yöneticileri seçenle seçilenin nüfustaki yeri bu şemada
daha da net anlaşılmaktadır. Anlaşıldığı kadarıyla demokrasi,
nüfusunun fazla ve iyimser düşünülerek %25 kadarıyla kendini
yaşatmaktadır. Rönesans’la Antikiteye dönen Avrupa beyinlerinin
sadece Yunan dinini değil, oradaki hukuklaştırılmış olan siyasi
yapıyı da içselleştirmek istemiştir. Demokrasiyi İngiltere’de
krallıkla bağdaştıranlar, Norveç’i İsveç’i, Hollanda’yı, İspanya’yı,
Belçika’yı kutsamakla kalmıyor, Suud krallığını ve diğer kırallıkları
da kutsamış oluyorlardı. Buna karşın hiçbir zaman bir
araya gelemeyecek olanlara da (SSCB, Yugoslavya. Çekoslovakya,

Kıbrıs v. b. gibi)ülkelere de cumhuriyeti zorladılar. M.
Duverger’in haklı olarak seslendirdiği sandıktan çıkan kırallar,
demokrasideki çatlaklarda gündeme geliyordu. Hiçbir zaman
ideal bir rejim olamayan demokrasi, Lincoln’ün işaret ettiği gibi
‘Başka şansın olmaması’ nedeniyle ve şimdilik kaydıyla katlanmamız
gereken bir ara rejim olarak yaşayacaktır. Kuralları çok
kaypak ve yoruma muhtaç haldeki faşist, komünist veya en liberal
düşünceler bile demokrat olabiliyorlar. Hatta her dinin mensubu
da kendi dinini siyasal olarak demokrat olduğu kanısıyla
savunmalar düzenlemektedir. Bunlar bir korku karşısında olanların
el yordamıyla buldukları bahane kabilinden savunmalar
değilse ciddiye alınacak bir iletişimsizlik sorunu sayabiliriz. Aynı
zamanda rejim bir ortak yaşamı ilgilendiren kavramdır. Dolayısıyla
bireye onu savunmak düşmemeli. Birey yaşadığı ortamdan
ne kadar memnundur ve geleceğine ait güven hissini sağlayabiliyor
mu? Demokratlık kelimesinin içerisine eşinin ebeveynini
95
ziyaretini koyan kafadaki kişilik bozulmasından söz açmak daha
doğru olur kanısındayız. En feodalinden, en dindarına kadar ve
hatta dinsizinden liberaline kadar herkes bir tanım altında buluşabiliyorsa
insanlık tarihinin en büyük buluşuna imza atmışız
demektir. Öyleyse herkes özgür ve demokrat denilince kendini
gösteriyorsa bunca askeri tedbir ve silah sektörünü hangi siyasi
bilgi ve bilinçle açıklayabiliriz? Oysa yer yüzü savaşları ve hatta
uzay savaşları gözümüzün önünde naklen yayınlarla yapılıyor.
Ve hele, iç savaşlar, terör, kalkışma ve isyanları siyaseten demokrasiyle
mi açıklayacağız?(izmleri) demokrasi eksiği olarak mı

göreceğiz?Bunlar bir araya gelmemesi gereken parçaların sanal
olarak var edilmelerinden kaynaklanıyor.
Şema aşağıda sunulmaktadır;
Perikles devri Atina nüfusunun vatandaşlarının statülerine
göre dağılımı.
(A. Şenel-Siyasal Düşünceler tarihi 1982 SBF no:498 sh.
151)
96
Demokrasinin aldığı yol
Sitelerde tanrılar daha insanileşmiş, oysa çağdaşı krallıklarda
insanlar mutlak yönetimiyle tanrılığını ilan etmişlerdir. Siyasal
düşünce de felsefenin gelişimine paralel gelişme göstererek günümüzde
kullandığımız siyaset ilmi fenomenlerini biriktirmişlerdir.
Krallık ve imparatorluklarla mutlak yönetimin arasında bir
bağımlılık var gibidir. Büyük ve geniş olmanın verdiği ihtişam
yöneticide tolerans fikrini çok geliştirmesine rağmen yönetilenleri
iktidarın değil de kralın kulları haline getirmektedir. . . Dolayısıyla
kral-kul ilişkisi kralı tanrılığa itmiştir. Kullara da krala
yakınlığına göre dünya cennetine veya krala uzaklığına göre dünyadaki
cehennemde yaşamak zorunda kalmışlardır.
Bu kralların mutlak gücüne karşılık mutlak güçle donatılmış
semavi dinlerin peygamberleri gelmiş, onlarla mücadele etmiş
ve onları tahtlarından etmiştir. Ve bu peygamberler bir hukuk
getirerek bugünkü yönetimin siyasal hukuk ilkelerini koymuşlardır.
Tanrı tek ve mutlaktır. Kullarına zulmetmez, O doğmaz,
doğurmaz. Kulları karşısında eşittir. O’nun haram-helali var, sevap
ve günahı vardır. Mükâfatı kulun ölümünden sonraki cennet

veya cehennemdir. İnsanların birbirine zulmetmesi ve sömürmesi
yasaktır. İlahi siyasal kurumlarda peygamberler hayatta
iken düzgün çalışmış, arkasından gelenler bu kurumları iyice
anlamsız hale sokmuşlar. Yetkiyi tanrı adına ele geçirerek dünya
devletlerini kurmuşlardır.
Ortaçağdan manzaralar
Ortaçağ ve yeniçağ daha çok yukarıda anılan devletlerin örnekleriyle
doludur. Orta çağ İtalyansındaki şehir devletlerinde
Hıristiyanlık, arkaik çağ kültürlerinde şekil değiştirilmelerine
gidilerek dini hayat olarak cumhuriyetin vatandaşlarına sunuldu.
Cumhuriyet olduğu ileri sürülen bu ortaçağ devletçikleri97
nin yöneticisi prensler Hristiyanlık üzerinde değişiklik yapma
yetkisini kendinde buluyordu. En güzel örneğini İstanbuldaki
Bizans’ın Ortodoksluğu üretmesi gibi. Öyle ki kilise resimlerindeki
detayları inceleyen bütün sanat tarihçileri bu farkların
nereden kaynaklandığını anlayacaktır. Rönesans adı altında
tolere edilen dinin sanatmış gibi gösterilmesi belki prensleri
mutlu etmekle kalmamış, bugün tarihten kaynak arayanlara da
malzeme temin etmiştir. Burada can alıcı soru, Kilise inşaatlarını
yapmak kimlerin tekelindeydi olacaktır. Gizli açık bu işi örgütleyenler
masonlar olmuştur. Dolayısıyla Avrupa halklarının
Hıristiyan olmalarını beğenmeyen masonların gizli niyetlerine
kiliseleri hedef seçiliyordu.
Sitelerdeki tanrılara karşı da peygamber öğretilerinden etkilenmiş
düşünürlerin ortaya çıkması da rastlantısal değildir.
Ne felsefe, ne siyasal düşünce ve/ya siyasal kurumlar yakınçağa
kadar peygamber öğretilerinin içerisinde kalmış ve onunla kendini

aynı kılmıştır. Bu düşünce yapısının ne kadarı peygamber
öğretisidir, ne kadarı insanların kendi düşüncesidir sınırı belirsiz
tutularak sürüp gelmiştir. Siyasetçilerin işine gelen kitleleri korkutma
gücü bir dönemde çok daha kolay parametrelerle yürütülmüştür.
İbn Haldun ve Nizamülmülk gibi teorisyen ve büyük
devlet adamlarının eserlerindeki kurumlardan bu açıkça görülüyor.
Mutlakiyete doğru
Kısaca özetlersek; Büyük devletlerde yönetici tanrı- kraldır.
Emirleri mutlaktır ve emri altında yaşayanlar onun emirlerine
bağlıdır. Tanrıların yanında onun adına yönetimi sürdüren
temsili yöneticiler de site devletlerine yön vermektedir. İlkçağın
belirgin özelliğidir siyasal düşünce açısından. Bu dönemdeki iktidar
mücadelelerini peygamberlerle tanrılık iddiasındaki yöneticiler
arasında görmekteyiz. Buradan iktidarın menşei düşüncesi
ortaya çıkmıştır. Daha önce belirtildiği veçhile peygamberler,
98
insanda olması gereken vicdanın gelişmesini ve hakların anlaşılmasını
sağlamışlardır. İktidar olma konusu çok farklı biçimlerde
ortaya çıkmıştır. Semavi dinlerin ortaya çıkış koşulları iktidara
geliş tarzlarına da etki etmiştir. Dolayısıyla Avrupalının yerindiği
Hristiyanlık kendi koşullarında Avrupalı yöneticilerin elinde
yozlaştırılmış bir kurum olmuştur. Diğer yandan sürgünlerde
kalan Tevrat’ın salikleri de bir çok olumsuzluğa yine batılılarca
maruz bırakılmıştır. Hatta bugünkü İsrail’in bile batılılarca beslenen
bir düşmanlıkla yaşatılmağa çalışıldığı gözler önündedir.
Oysa İslam doğuşundan gelişme evrelerine dek zorlama kurallara
saplanmadan saliklerine bir hukuk getirmiş ve ilahi düzen

adına inananların rahatını temin etmeğe çalışmıştır. Yeryüzüne
yeni bir siyasal biçim verdiği de gözlerden kaçırılmamalıdır…
Dinler tarihi yeni bir biçim vermek yerine “aslına dönülmek”i
tercih ederek bu terimi kullanmıştır. Yani yaratıcı dünyayı yarattığı
gün onun kaderini de tayin etmiştir. Peygamber kendine ait
olmayan ve sonradan oluşan sapıklığı, fesadı ve şirki ortadan
kaldırarak tanrısal olanı geri getirmenin adıdır. Tanrının yaratışında
kusur yoktur. Kusurlu olan sonradan insanlar arasında ve
onlardan oluşandır. Peygamberin getirdiğinde mutlaka bir siyasal
perspektif var. Fakat bu perspektif peygamberin insan olarak
kendi gayretinden kaynaklanıyor değildir. O, tanrının kendine
tevdi ettiği görevi yapmaktadır. Onun için peygamberlerin başarılarında
tanrının yardımı vardır. Dinler tarihinde Hz. Süleyman
ve Hz. Davut’un dışında hiçbir peygamber peygamberliğinin
önünde devlet adamlığı unvanını taşımamıştır. Oysa çevresi
bütün peygamberlere bütün makamları tevdii etmişlerdir. Sonuç
olarak 1789 Fransız İhtilaline dek şu ya da, bu dini kural ile hukuk
belirlenmiş, bu hukukla devlet oluşturulmuş, bu devletteki
vatandaşlar siyasetsiz yaşamış ve fakat yönetenler ve seçkin bir
sınıf siyaset yapmışlar ve siyasal düşüncenin tarihine malzeme
bırakmışlardır.
Bir de, Müslümanların “devlet inhitatları”tarihine eğilmek
99
istesek ne buluruz dersiniz?Kan ve gözyaşı teselli kaynağı temelinde
insanlığın düşebileceği, Kur’an-ı Kerimin cehennem
tavsiflerinde bile kullanmadığı derekelere inilmiştir. Üstadın Yeniçeri
isimli eserinde bu tablolar, digital tablolar gibi yansıtılmıştır.

Şiddet vahşete dönüşmüş ve itiyat haline getirilmiştir. Saffet
dönemlerindeki iman ve aksiyondan bir hatıra bile taşımaz.
Sosyolojik ikame
Şimdi de siyasal düşüncenin sosyolojiye girdi(input)lerini
gözden geçirelim. Bilim olarak sosyolojiyi önce İbn Haldun ele
almış ve fakat İslâm ülkelerinin krallıklara dönüştüğü bir dönemde
ortaya çıkması nedeniyle yeterince etkin olamamıştır.
Ama İbn Haldun işin bilin- cindedir. Onun büyük katkılarıyla
bugünkü sosyoloji doğmuştur. Auguste Comte metafizik, mistik
ve dini kurallardan sosyolojisini arındırarak batı toplumlarını
incelemenin bilimsel kurallarını koymuştur. Yakınçağa değin siyaset,
felsefe ve tarih dini ilimlerin dışındaki bütün ilimleri özünde
taşıyor ve dini ilimleri de kendine katarak iktidarın emrine
veriyordu. Bunun anlamı şu ki; iktidar, yani kral, tiran, sultan –
her kimse- gücünü, hakkı kullanmak için örgütlemekte, beyne
ve imana ait manevi güçlerin tümünü de bünyesinde toplayarak
iktidarın gücü haline getirmektedir.
Kısaca Hak temeline dayalı, amacını mukaddesinden alan,
bireyselliğinde geçmiş ve geleceğini temsil eden bir vekaletnameli,
ahlakını aksiyonunda yansıtabiliyorsa, Güc’üne Büyük
Doğu düşüncesi onay verecektir. Bu konuda Necip Fazıl uyuşma
ve uzlaşmayı asla kabul etmez. Hakkın hakları temin ve tedarik
edilse bile, nefsin ve insanlığın hak ve gerekleri de, hakka paralel
yapıda temin ve tedarik edilebilmelidir.
Rönesanstan sonrası
Bağımsız bilimi savunanlarca dindışı olarak sunulan ve savu100
nulan yeni yöntemin mahzuru iktidarın eline düşmesidir. Bu olay

orta ve yeniçağlarda hükmünü sürdürmüştür. Din adına siyasal
gücü elinde bulunduranlar her yaptıklarını dine onaylatmışlar.
Ve kul saydıkları kitlelere de uygulamışlardır. İslâm dünyası
genç ve dinamik yapısıyla büyük istisnalar arz etmektedir. Oysa
İslâm dışı dünya din adına insanlığı yok etme siyaseti üretmiştir.
Bu öğütme çarkına İslâm dünyası yakınçağda girmiştir. Ve hala
İslâm dünyasında süren siyaset ilk, orta ve yeniçağlarda İslâm
dışı dünyanın uyguladığı mistifikasyonlaştırma ve dindarlaştırıp
yönetme politikasının hem de laiklik adına uygulandığını tespit
etmekteyiz. Elbette ki bu demokratik deformasyon dünya ulusları
için demokrasinin ne denli tehlikeli uygulamaları içerdiğini
de anlamaları yönünde güzel örneklerdir.
Siyasal anlamda her şeyini toplumun bütün katmanlarını
örgütlemekte bulan batı, elindeki bu örgütlü mekanik yapıyı
da, silaha dönüştürmekte bir mahzur görmemiştir. Kulağa hoş ve
insani gibi gelen bu oluşum, batının savaş alanında kalmasını temin
etmişse de, o alandan sıyrılmasını sağlayamamıştır. Elbette
ki bu mantık mevcut’u yetersiz bulacak ve makineyi da gücüne
ekledikçe barış’a yaslanacağına daha da şımaracaktır. Gücünü
geliştirdikçe savaş alanını da genişletecek ve sonsuz sandığı şeyin
sonuna geldiğini anlayacaktır.
Necip Fazıl Büyük Doğu düşüncesinde siyasal tavrını oluştururken
bütün bu konuları ele almış ve ince ince üzerinde durmuştur.
Gerçi O, fikri açılımlarında, sofistik ve analitik değildir.
Genel ve temel yapıyı gündeminde korur. Batının “Güç” “anlayışını
takdir eder ve fakat, “hak temeli”nde onu yüceltir. Müteradifliği
sanatta severse de, siyasi hayatta taklit anlamına geldiği

için reddeder.
101
…vehim ve hayalle idrak olunan bu nakış,
Allah’ın bir sanatıdır ki,onunla yakin hasıl
oluyor ve artık hayal kalksa da o kalkmıyor.
Esseyyid Abdülhakim Arvasi
Tasavvuf Bahçeleri /sh. 142
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SİYASET SOSYOLOJİSİNE DAİR
102
103
Siyaset Sosyolojisi, Genel Sosyolojinin özelleşmiş bir şubesidir.
Siyasetin toplumda yaptığı değişiklikleri toplumun yönetimi
oluşturmaktaki davranışları hep bu bilimin konusu içinde
kalmaktadır. Siyasal diyebileceğimiz tarihsel boyut ile düşünce
akımlarının orijinleri, yayılma zaman ve zeminleri, maşeri çıkışlar
ve patlamaları, resmi ideolojinin yansımalarını, inanç yapılarındaki
değişmeleri hep siyaset sosyolojisinin ceplerinde bulacağız.
Siyaset Sosyolojisinin konusunu kısaca özetleyelim:
a) Siyasal davranış biçimleri,
b) Siyasal kurumların doğuşu, işleyişi, çöküşü, kural ve nedenleri,
c) Kamuoyunun doğuşu, araçları, yöntemleri ve temsil yeteneği,
d) Baskı grupları, biçim ve öz olarak,
e) Sosyal hastalıkların siyasal yapılara etkisi,
f) Toplumsal üretimin siyasadaki hukuk, ekonomi ve diğer
yapıdaki değişiklik etkileri,
g) Siyasal elitin ahlak, etik, estetik yapısı,

İdeolocyanın siyaset sosyolojisine bakışı
İdeolocya Örgüsü’nün altıncı, yedinci sekiz ve dokuzuncu
bölümleri tamamen siyaset sosyolojisi fenomenleri olarak değerlendirilmesi
halinde dünya siyasetine bir teklif çıkarılacağı kanaatindeyiz.
Siyaset Sosyolojisi enikonu siyasetçilerin ilgi alanında
kalan her olguyla ilgilenir. Daha önceki paragrafta belirtildiği
veçhile hukuksal yapı, cemiyet katmanları, üretim kaynakları ve
mülkiyeti, tarih, felsefe, din, siyasi doktrinler hep siyaset sosyolojisinin
dayanak ve kaynaklarıdır. Necip Fazıl bu bağlamda irdeleme
ve incelemeye alınmaya değer Türkiye’de yetişen ideoloji
bilgesidir…Onun siyasal, ekonomik, sosyal doktrin anlamında
gündeme getirdikleri, tek tek ele alıp tartışılması insanlık tarihine
çok şey kazandıracağı inancındayız. Siyasete ilimden çok sa104
nat gözüyle bakan Necip Fazıl, bu açıdan kendi dalında güzel bir
örnek de vermiş olmaktadır. İlkçağdan günümüze siyasete bilim
gözüyle bakanlar da dahil, hiçbir fizik kuralı niteliğinde, laboratuar
kesinliğinde esaslar kazandırmamıştır. Bilim insanları olayları
tasnif etmiş, incelemiş ve fakat siyasette matematiğin kesinliği
olmadığından kural yerine tavsiyeler koymuşlardır. Tavsiyeler
bile, tahminlerin ve iyi niyetlerin aksine sonuçlar verebilmiştir.
Hatta bu tavsiye kurallar haline getirilmiş ise de, ideale yaklaşmakta
bile zaaf taşıdığı görülmüştür. Bir yıl önce tapınmayı yasak
eden V. İ. Lenin’in önünde kutsallığın bütün kuralları uygulanırken
şimdi, boynuna bir vinçten sarkan zincir geçirilerek heykeli
dökümhane yolunda sürüklenmektedir. 1960 sonrası siyaseti
ailemin etkisi altında izlemiş biriyim, o dönemler, Menderes’in
idamı siyasetin karanlığını gösteriyordu. Haklı haksız konusu bir

yana Menderesin intikamı (!) herkesin dilinde idi. Onun içinde
oylar yeni kurulacak Menderesçi (1) siyasi partiye verilecekti.
Adalet Partisinin “o” olduğunu siyasi şayia olarak herkes duymuş
oldu. Fısıltı gazetesi çok etkin bir iletişim aracıdır. Hasne
hanımların pencereden pencereye ilettikleri ibareler. İnternetten
daha hızlı ve emin gönüllere ulaşabiliyor. Bunun yaşayan tanıklarındanım.
Adalet Partisini bir general olan Ragıp Gümüşpala’nın
kurmasına izin verdiler, Onun vefatıyla boşalan Adalet Partisinin
başına, herkes Saadettin Bilgiç ismini beklerken, kimsenin
tanımadığı Süleyman Demirel geldi. Bu zatı muhterem değişik
şekillerde de olsa kırk yıldan fazla siyasetin köşe taşlarından
birisi oldu. Mühendis ve bürokrasiden gelme bu siyasetçi, çok
parlak bir çok siyasetçiyi tahtından etti. Siyaset sosyolojisinin
sayıp döktüğü ve tasniflerini önümüze koyabileceğini biliyoruz.
Ama bu siyasi kişinin başarısının sırlarını söylemesi, spor toto
tahminlerini aşamaz. Onun için siyaset zaman içerisinde seyreder
durur, sevildiği kadar kaçıldığı dönemler de vardır. Baş tacı
olduğu kadar horlandığı dönemler de çoktur. Güzel ve çirkin, iyi
ve kötü ile doğru ve yanlış siyaset aracılığıyla ters tanımlanabilir
hale gelebilmektedir. Bir mekândaki doğru, diğer mekânda yan105
lış addedilmekte bir zaman diliminde güzel olan politika diğer
zaman diliminde çirkin sayılmakta ve hatta aynı siyaset uygulayanı
cennete çağırırken muhalefetçe cehennem sayılabilmektedir.
Bu nedenle siyaset bilimden ziyade siyaseti konu edinen
bilimlerden söz açmalı ve sanatın geniş sinesinde siyasetin neler
yapabileceğini gözlemlemeliyiz. Sokrates’ten Necip Fazıl’a dek
bir çizgide siyasetin siyasetini izlerken derin bir düşüncenin izlerini

de gözlemliyoruz. Siyasetle uğraşan siyasal bilimlerin bile siyasal
aksiyona kesin nümerik ve birimsel bir ifade getirmediğini
görüyoruz. En adil, en eşitlikçi, istismar etmeyen bir siyasal yapı,
o bölgede katılan her seçilen ve seçenin süre giden kesinlik içinde
haklarını hem garanti etmiyor, hem de korumuyor. Koruyucu
bir sınıf kuracaksak, o sınıf diğerlerinin haklarını iade konusunda
neden fedakâr olsun? Tercihe zorunlu sebep nedir? Siyasi doktrinleri
incelerken yeri geldikçe cevaplayacağımız için şimdilik bu
konuyu burada kapatıyoruz.
KURUMLAR
Eski Atina devletinde Eflatun ve Aristo ideal devleti bulmaya
çalışmışlar. Bulamamışlar; yıllar sonra Muhyiddin Arabi
Medine-i Fazıla’yı aramış, Campanella Güneş Ülkesinde ve hatta
bugün tu kaka ettikleri İran’a methiyeler döşeyen Montesquie
bile, İran Mektupları’nda hep ideal devleti aramıştır. Necip Fazıl
da otuza yakın biyografi denemeleri ve günlük yazılarında ve
toplu olarak İdeolocya Örgüsü’nde siyasal görüşünü ortaya koymuş,
ideal devletin fikrî yoğunluğunu, çağının verileriyle seslendirmeye
çalışmıştır. Ne Sokrat, ne Platon, ne Aristo, ne Diderot,
ne Voltaire, ne Montesquie ve ne de Necip Fazıl bulundukları
devleti beğenmediler. Hep ideal çizgileriyle sevgilerini gözlerine
dökecekleri peteği arayıp durdular.
Bugün ideal gibi gösterilen, demokrasinin beşiği diye takdim
edilen Atina’yı ve devletini Platon, Sokrates ve Aristoteles
hiç beğenmemişlerdir. Yeri geldikçe hep Atina’yı yerden yere
106
vurmuşlardır. Sokrat’ı Necip Fazıl’dan okuyunca tarih yerli yerine

oturuyor gibidir. Ve Sokrat’ı kendileri gibi düşünmüyor
diye ölüme mahkum ederler. Platon’un Isparta’yı tuttu-ğunu
biliyoruz. Syrakusa’lı Dionysios’a hizmet etmeye gittiyse de,
geri Atina’ya dönmüştür. Didero büyük Katerina ile bozuşunca,
Voltaire de II. Friedrich’le suları ters akınca tekrar ızdıraplarının
kaynağına dönmüşlerdir. Necip Fazıl’ın da cumhuriyet yönetimleriyle
hiç yıldızı barışmadı. Politik memnuniyetsizliğini davası
adına sürekli dile getirmiştir. Necip Fazıl kuşağının ya iktidarda
olmanın sarhoşluğuna kapıldığı, ya da muhalefete geçip koskoca
bir imparatorluğu, ülkesini ve milletini yok edenlerden hesap sorar
olduğu iki kutuplu bir siyasal arenada görmek mümkündür.
İktidarın kötüye kullanılması
İktidardakiler kendilerini dünya konjonktürüne bağlı olarak
kah devrimci, sosyalist, komünist görmüş, göstermiş, kah ırkçılığın
peşine düşmüş faşizmi bile aklayan bir yapıda olmuş, kah
tarikatların eteğinde nafile namaz ve oruçlarıyla dindarlaşmışlardır.
Ortak çizgi şu ki hep iktidarda olmuşlar. Bunun için konjonktüre
saygıda kusur etmemiş gözüktüler. Bütün uluslar arası
kuruluşlara üye oldular, uluslar arası antlaşmalara imza koydular.
İdeolocya Örgüsünün Beşinci faslında bunlar ele alınarak, bozuluşumuzun
kalite ve kırılma noktaları olarak nasıl bir seyir izlediği
saptanmaktadır. Necip Fazıl, İdeolocya Örgüsü’nün yanında
Sahte Kahraman- lar’da, diğer yazı ve konferanslarıyla da kendini
ifade etmiştir.
Bozulmanın ayakları
Bozulmanın maddi imkanlarla sınırlanması elbette önemlidir.
Elbette silah olarak yetersizlikte önemlidir. Fakat Merkezin

özüne giren dağılmayı sağlayan ve bu yetersizlikleri organize
eden hain mikrobun teşhisi her şeyin önünde gelir ki sorun gö107
rülebilsin. Bunlar ABD patentli ve AB onaylı oldu. Kamu oyu
AB’ni İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan bir birlik sanıyor.
Oysa AB giriş imzasını 19. yüzyılda Ali ve Fuat paşalar da imzalamışlardı.
Onun için kurumların tarihselliği de önem arz eder.
Dış görünüş kaba planıyla böyle olmasına rağmen hiçbir iç oluşa
meydan verilmedi. Hep gizli-açık bir askeri yönetimin sultasında
kalındı. Ömer Lütfi Barkan hocamız Osmanlı Devleti için askeri-
toprak devleti terimini kullanmış ve anayasacı Tarık Zafer
Tunaya bunu benimsemişti. Oysa Cumhuriyet rejimi toprağın
kullanım ve yönetimini salt bir tapu-mülkiyet ilişkisine bağlayarak
kendi haline terk etti. Devletin, toplumun ihtiyaçlarını temin
ve tedarikteki önceliklerinin, üretimin tarım yerine sanayide
olması, bunu hızlandırmış olsa da 1960 ihtilalinin getirdiği anayasa
ile devlete terk edilen arazileri, tarım reformu adı altında
özel mülke dönüştürdüler. Otuzyıl sonra patlayan PKK olayında
bu mülkleştirmenin katkısı nedir acaba?. . Üstelik tapular merhum
Türkeş’in yönetimine verilmişti. Ne zorlu çelişkiler. Geriye
kalana ad koymak zor olacaktır. Bu dönemde siviller hep askeri
yönetimlerce kendilerine sağlanan güvenli ortamda siyaseti geliştirmek
ve çağdaşlaştırmak yerine, devletin ideolojisini korumaya
yönelmişlerdir. Oysa savunma sistemleri teknolojiye paralel
hızla değişiyordu, ülkenin kaynakları rasyonel kullanılmak
yerine ithalata kaydırılıyor, Devlet de, halkı da sorunlarla boğuşmaktan,
çağdaş medeniyetin önünde olmak bir yana, gerisinde
kalınmanın üzüntüsünü izhar edecek zamanı bulamıyordu. Yoksulluk

öylesine ülkeyi geriyordu ki insanları fanatik milliyetçiliğe
veya fanatik dış düşman yaratmalara yönlendiriyordu. Kardak
Kayalıkları krizi bunun güzel örneğidir. Siyasiler taşeronluğunu
üslendikleri mevziide dahi kalmıyorlar, hayali yönetim metotlarıyla
iktidarda kalmayı deniyorlardı. Milletin menfaati adına
memleketin geleceğini yönlendiren askerlerin durumu siyaset
sosyolojisinde değerlendirilebilir. Savaş bilimi ve silah bilimi konularında
da ayrıntılı bilgi gerektirdiği için bu konuya daha fazla
eğilemiyoruz.
108
Kötü örnekler
1920’ye kadar ülkenin kaderiyle oynayan İttihat-Terakki,
Sultanı da kovarak devleti tamamen programına aldı. Bugün
dahi bu programdan çok ödün verilmiş değildir. Necip Fazıl, I.
Dünya Savaşının akabindeki bu muhalif grupta yer almıştır. Yeni
devletin imkânlarını nimet olarak kabul etmemiş halkın adına
ciddi bir muhalefete girişmiştir. Büyük Doğu; dergi, gazete, kitap
ve konferanslarla iki yönlü iktidarları uyarmış onların halkı millete
dönüştürmesi ve millet olma şuuru taşıyanlarında korunması
mücadelesini vermiş, zaman ve zemin tefrikine düşmeden
düşmanı açıklamaya çalışmıştır.
İdeolocyanın kurumlara bakışı
İdeolocya Örgüsünde Sekizinci fasılda şart ve sınırları belirlenen
ölçülerdeki hükümet ve bakanlıklarda belirlenmiştir. Bu
fasılda başyücelik hükümeti, Üstadın kendine özge ve keyfiyeti
onun tarafından bilinen şartları içinde gözükmektedir. Onu aynen
açıklamakta fayda umuyoruz. Elbette ki üstadımızın önerdiği

hükümetin bağlı olduğu “başyüceliğin” egemenlik kaynağı
“Yüceler kurultayı” ndaki birkaç özel terime ve siyaset ilmi konseptine
Necip Fazıl’ ın İdeolocya Örgüsü ile eklenen yeniliklere
bakmamız kaçınılmaz olacaktır.
Üstadın önermesi çerçevesinde şematik bir çalışma denemesi;
109
Merkez teşkilatı 11 bakana bağlı bürokratlardan oluşan ve
her bir bakanlığın daimi üç müsteşarına bölünmüş görev taksimatı
var. Otuz üç kişilik bir de müsteşarlar heyeti oluşmaktadır.
Bakanlıklar arası koordinasyonu sağlamakla da görevli bir kurul.
110
Hem mükerrerliği önlemek ve hem de bakanlıklar arası görevden
kaçınmayı sonuçlandıracak bir organizasyon olarak takdim
edilmektedir.
Faslın sonundaki uyarıyı aynen koymakta biz de yarar gördük.
Zira maksadımız fikri hürriyetimiz çerçevesinde ülkemizin
idaresinde görülen açmazlara bir deva olarak önermede bulunmaktır.
Elbette ki yönetimin başında olanların teşkilatlarındaki
dinamizmi kurum değiştirerek temin etmelerinin zorluğunu biliyoruz.
Dahası serpuşların değişmesinin, kafaları değiştirmedikçe
şapkacılara mesai verilmek olduğunu herkes takdir edecektir.
İdari reforma karar verirlerse göz önüne alabilirler önermesi diye
de düşünülebilir.
Bütün İdeolocya Örgüsü ve başyücelik emirleri, başta Türkiye
bulunmak üzere hiçbir memleketin temel nizamlarını kendi
ruhundaki nizamla değiştirmek ve bunun propagandasını yapmak
gibi ameliye planında bir maksat gütmez; sadece, yine başta

Türkiye bulunmak üzere topyekun insanlığa, içinde bulunduğu
halin tahlili ve tenkidi zaviyesinden, muhtaç bulunduğu nizamı,
saf fikir, tasavvur ve nazariye planında ve hiçbir kanunun suç biçmediği
şekilde göstermekle kalır.
Mukayeseli bilgilenme açısından şu andaki Türkiye’nin merkez
teşkilat şemasına da bir göz atalım;
111
Prof . Dr. A. Şeref Gözübüyük- Yönetim Hukuku’ndan kısmen
düzelterek alınmıştır. (Ankara-2008 baskısı). Son büyükşehir
yasasıyla belde belediyeleri kalktığı için bucak ve yine emekli
sandığının SGK içerisine dahil edilmesi sonucu onun yerine asli
kurum olan SGK konulmuştur. TOBB unvanı ise ticaret odaları
ve sanayi odalarını da kapsaması nedeniyle çatı kuruluşunun unvanı
kullanıldı.
YÜCELER KURULTAYI
• “Büyük Doğu” mefkûresinde, cemiyet iradesini temsil adına,
dünyanın her yerinde örnekleri bilinen millet meclisleri yerine,
bir “Yüceler Kurultayı” vardır.
• “Yüceler Kurultayı”, milletin;dinde, fikirde, sanatta, ilim112
de, siyasette, müspet bilgilerde, ticarette, askerlikte, idarede,
işte, hulâsa insan kafasının arayıcı hamlelerini ve idrak çilelerini
plânlaştıran her sahada, eser, keşif, görüş, terkip ve dâva sahibi
(aksiyon)cu güzidelerinden örülüdür.
• “Yüceler Kurultayı”nın mânası, milleti, en ileri düşünenlerinin
ve en iyi yapanların kadrosunda özleştirmektir.
• “Yüceler Kurultayı” nın mânası, milleti, -doktor hâkimiyeti
altındaki hasta gibi- sâf ve mücerred idrak ıstırabı çeken ruh

ve dimağ işçilerinin hâkimiyeti yolundan, hak ve hakikatın
hâkimiyeti altında tutmaktır.
• “Yüceler Kurultayı” nın cephe duvarında şu levha ve şu
ölçü pırıldar: “Hâkimiyet Hakkındır”. . .
• Bir millet kadrosunda gerçek münevverler (otorite)si diye
vasıflandırılabilecek “Yüceler Kurultayı”, hâkimiyeti, ister fert
ve ister zümre olarak kendi nefsâniyet ve enâniyeti olmayan üstün
yaradılışlar elinde, hak ve hakikate mahkûmiyetten başka
bir şey değildir. “Yüceler Kurultayı” gerçekte hâkimlerin değil,
mahkûmların çerçevesidir.
• “Yüceler Kurultayı” nın bir ân bile tahammül edemeyeceği
birici telâkki “Milletin keyfi ve canı böyle istiyor!” tesellisi altındaki
nebatî serbestlik ve hayvanî başıboşluktur. Sadece kemiyet
plânına bağlı rey ve temayül tecellisinin, serbestlik maskesi altında
keyfiyeti mahkûm eden istibdadı, “Yüceler Kurultayı” na
tam aykırıdır. “Yüceler Kurultayı”nın anladığı hürriyet, bir kere
ve bin kere daha tekrarlayalım; hakikate esarettir.
• “Yüceler Kurultayı” nın âzası, en aşağı 40, en yukarı 65 yaşında
ve maddî ve mânevî kâmil sıhhat içinde olur. Bütün hususî
hayatı, her türlü faaliyeti, her ân hayat ve hâdiselere karşı verdiği
imtihanlarla, kendi kendisini millet ve Kurultayın tam ve mutlak
müşahede ve murakabesi altında tutar. Bağlı olduğu iman kutbunun,
fikirde ve ahlâkta tam ve katî samimiyet ve hâlisiyetini
canlandırır. Vecd ve aşk içinde yaşar. Dâvasından başka hiçbir
hasis fert ve nefs hayatı sürmez. Meslekî politika zanaatının ve
113
her türlü menfaat ve tesirin üstünde kalır.

• “Yüceler Kurultayı”na ait zatî vasıflar manzumesi, en ince
teferruatına ve en hurda tafsilâtına kadar sımsıkı örülmüştür.
“Yüceler Kurultayı”, âzası içinde üstün vasıflarını düşüren, yahut
yerli yerinde bekleten değil, hattâ daima ilerletmeyen ve yükseltmeyen
her ferdi derhal tasfiye edici nâmütenahî ince bir dikkat
ve hassasiyet ölçüsüne sahiptir.
• Millet meclislerinde olduğu gibi, topluluğun bütün irade
ve karar mihrakı “Yüceler Kurultayı”dır. “Yüceler Kurultayı”nın
her ölçüsü kanundur; ve her kanunu, tezatsız bir ideolocya bütününün
tatbikî hükümleri halinde bir ana manzumeye ve onun
da perçinli olduğu aslî mihraka bağlıdır.
• “Yüceler Kurultayı”nı ilk defa bir “Müessisler Meclisi” meydana
getirir. Ondan sonra kurultay âzası, kendilerini şahıs şahıs
kuşatan ve en küçük uygunsuzluk tezahüründe tasfiyeye uğratan
sebepler dışında, ebedi olarak yerinde kalır. Dinç ihtiyarlık engel
teşkil etmez.
• “Yüceler Kurultayı” temelleştikten sonra kendi kadrosu
içinden “Başyüce”yi seçer.
• Kurultayın seçtiği “Başyüce” devlet reisidir; devletin ismi
de “Başyücelik”tir.
• “Başyüce” 5 yıl için seçilir.
•”Yüceler Kurultayı”, ölüm, ağır hastalık, çekilme isteği, çekilmeye
dâvet gibi hâllerle ayrılan âzası yerine derhal yenilerini
bizzat ilân ve intihab eder.
• “Yüceler Kurultayı”, vatan ileri gelenlerinden en lâyıklarına
“Yüceler Kurultayına namzet” unvanı altında, sayıyla kayıtlı olmayarak,
mânevî bir derece verir. En büyük kıymet ve mükâfat

olan bu derecenin sahibi, hiçbir temsil hakkı olmaksızın, derecesine
her ân liyakat belirtmekte devam eder. Bu dereceye en küçük
bir liyakatsizlik, sahibini, “Yüceler Kurultayına namzet”lik
hakkından düşürür. “Yüceler Kurultayı”, yeni âzasını bu namzet114
ler arasından seçer.
• “Yüceler Kurultayı”nın âzası, eksiksiz ve fazlasız 101dir ve
bu âzadan her biri bütün vatanı temsil mevkiindedir.
• “Yüceler Kurultayı” âzası, halkın değil, Hakkın seçtikleridir.
BAŞYÜCELİK HÜKÛMETİ
• Başyücelik Hükûmeti, bir Başvekil ve onbir vekilden mürekkeptir.
• “Vekil” tâbiri, doğrudan doğruya “Başyüce”ye izafetledir.
• Her biri üçer müsteşarlığa bölümlü olan vekâletler, memur
olduğu vazife bütününün, birkaç vekâlet çapında en girift ve en
dolgun iş manzumesini belirtir.
• Maarif Vekâleti: “İlim ve Güzel Sanatlar”, “Halk Terbiyesi
ve Evleri” “Umumî Öğretim” isimli üç müsteşarlığa bölümlü…
• Savaş Vekâleti: “Kara”, “Deniz”, “Hava” isimli üç müsteşarlığa
bölümlü…
• İktisat Vekâleti: “Sanayi”, “Ticaret”, “Ziraat” isimli üç müsteşarlığa
bölümlü…
• Maliye Vekâleti: “Bütçe ve Umumî Muvazene”, “Vergiler
ve Resimler”, “Bankalar ve İnhisarlar” isimli üç müsteşarlığa bölümlü…
• Sağlık ve Bakım Vekâleti: “İyileştirme”, “Güzelleştirme”,
“Çoğaltma” isimli üç müsteşarlığa bölümlü…
• Adliye Vekâleti: “Mahkemeler”, “Islahhaneler”, “Kanunlar”
adlı üç müsteşarlığa bölümlü. . .
• Matbuat ve Propaganda Vekâleti: “Matbuat”, “Propaganda”,

“Turizma” isimli üç müsteşarlığa bölümlü…
• Hariciye Vekâleti: “Şark”, “Garp”, “Haber Alma” isimli üç
müsteşarlığa bölümlü…
• Dâhiliye Vekâleti. “Mülkî Teşkilât”, “Belediyeler”, “Umumî
115
İnzibat” isimli üç müsteşarlığa bölümlü…
• Nâfia Vekâleti: “Tesisler”, “Yollar”, “Münakale Vasıtaları”
isimli üç müsteşarlığa bölümlü. . .
• Düzenleme Vekâleti: “Teşkilât Düzeni”, “İş Düzeni”, “Sigorta
ve Tekaüt Sandığı” isimli üç müsteşarlığa bölümlü…
• Müsteşarlıklardan her birinin emrinde, kucakladığı işin
kütle ve mahiyetine göre müteaddit umumî müdürlük organizmaları
vardır. Bu umumî müdürlükler, günümüzün Bakanlık
teşkilâtına eş genişlikte ve unvan iptizaline mâni kıymettedir.
• Vekâletlerden her birinin kumanda ve kurmay heyetini, bir
vekille üç müsteşar kadrolaştırır.
Her vekâletin üç müsteşarı kendi aralarında tam bir iş âhengi
belirttikleri gibi, bütün vekâletlerin otuz üç müsteşarı da hükümet
bütününde aynı şeydir. Siyaset yolundan gelecek olan vekillere
nazaran meslek yolundan gelecek müsteşarlarda da, vekillere
eş bir terkip ve telif ruhu aranacaktır.
• Hükümetin umumî siyasetini, Başvekilin reisliğinde 11 vekilden
mürekkep Vekiller Heyeti;
hükümetin iş sistemini de, topluca Vekiller Heyetine ve ayrı
ayrı kendi vekillerine bağlı olarak, Başvekâlet müsteşarının reisliğinde
33 müsteşardan mürekkep Müsteşarlar Heyeti temsil eder.
Müsteşarlar Heyeti, daima Vekiller Heyetinin emriyle toplanır.

• Din işleri reisliği, ve seferde Başbuğluk ve hazarda Başkurmaylık;
doğrudan doğruya “Başyüce”nin o sahalardaki icra ve
temsil hakkına izafetle, müstakil ve hükümet üstü mahiyettedir.
“Başyüce”nin reislik edeceği veya “Başyüce”yi temsilen Başvekilin
lüzum göstereceği Vekiller Heyeti toplantılarına, bu iki iş
kutbu da, en ehemmiyetli söz ve fikir hakkiyle katılır.
• Temyiz mahkemesi, devlet şûrâsı, muhasebât divanı gibi
teşekküller, devlet ve hükümet siyâsetinde hiçbir fiilî mevkii ve
hakları bulunmayarak ve bütün hareketiyetlerini sadece kendi
mevzularındaki kanunlardan alarak, daima “Başyüce”ye izâfetle,
116
Vekiller Heyetine karşı her bakımdan müstakildir.
• Vekiller Heyeti azasını, “Başyüce”nin “Yüceler
Kurultay”ından seçeceği bir Başvekil, “Başyüce”nin tasdikine
arz etmek suretiyle tayin eder, hükümet üstü müstakil devlet organizmalarının
başları, daima “Başyüce” tarafından tayin edilir.
• Bütün hükümet cihazı bütün şubeleriyle, “Yüceler Kurultayı”
azasının her türlü teftiş ve murakabesine açıktır.
• Teşkilât bakımından ana ölçü: Esasların esası, devlet idaresi
ve cemiyet güdücülüğünü, milletin en yetkin ve seçkin ferdlerinden
kurulu bir “şûrâ” vasıtasıyla yürütmek ve bu “şûrâ”yı, reyi
alınmaksızın, bu reye ender şartlar içinde başvurulmak üzere -ki
bu şartların zuhuru muhale yakındır- en gerçek millet temsilciliği
mevkiinde görmektir. Ötesi kemiyet ve basit müşahhaslardan
ibaret. . . Kemiyet ve dış kalıp plânında her şey ve her zaman
değiştirilebilir ve icatlara uydurulabilir. Değişemez olan ruh ve
keyfiyettir. Dâva, sadece, bu ruh ve keyfiyete denk, dış kalıp ve

teşkilâtı, usta mimarlar eliyle petekleştirebilmekte. . .
HÜKÛMETİN 11 DÂVASI
• “Başyücelik Hükûmeti”nin ruhunu dayadığı büyük iman
ve dünya görüşü plâtforması üzerinde ve sayısız ve mücerret
dâva arsında, basit hükümet programlarının müşahhas ameliye
hedefleri bakımından başlıca 11 dâvası vardır.
• RUH VE AHLÂK DÂVASI: “Başyücelik devlet ve
hükûmeti”nin kucakladığı millete ait
bütün bir kök telakki ve idrakini her ân biraz daha titiz sulayacak,
ışıklandıracak ve nemalandıracak tezatsız bir ruh ve ahlâk
örgüsünün, maddî ve manevî ameliye sahasında, mükemmel ve
muazzam tedbir cihazını kurma işi. . Bu dâvada Maarif, Matbuat
ve Propaganda, Adliye ve Dahiliye Vekâletleri tam işbirliği halindedir.
• UMUMÎ İRFAN DÂVASI: Bilhassa Garbın müspet bilgiler
117
manzumesini kendi topraklarında iklimlendirici, an’aneleştirici
ve bütün taklit ve özenti plânlarından çekip kurtarıcı mikyasta,
en uzak ve küçük köyden, en yakın ve büyük şehre kadar ve en
üstün ve ileri mana irfanıyla beraber mayalandırma işi. . . Bu davada
Maarif, Matbuat ve Propaganda ve
İktisat Vekâletleri tam işbirliği halindedir.
• KÖY VE KÖYLÜ DÂVASI: Köylünün ruhunu, vücudunu,
kesesini, âletini, verimini, ticaretini ihya; ve onu kılığından evine
ve köyünün manzarasına kadar bütün bir şahsiyet ve asliyet ifadesi
altında zapt etme işi. . . Bu davada Mâarif, Dahiliye, Matbuat
ve Propaganda, Sağlık ve Bakım ve İktisât Vekâletleri tam işbirliği
halindedir.

• ŞEHİR VE UMRAN DÂVASI: Büyük şehir, belde ve
(Metropolis) hayatının topyekûn maddesini, görülmemiş bir
şahsiyet, asliyet ve hususiyet damgası içinde kalıplaştırma ve
heykelleştirme işi. . . Bu davada Dahiliye, Matbuat ve Propaganda,
Nafia, Sağlık ve Bakım Vekâletleri tam işbirliği halindedir.
• ORDU DÂVASI: İmanından, ahlâkından, terbiyesinden,
nizamından, ilminden, âletinden,
kılığından, biçiminden, muaşeretinden her şeyine kadar,
kemiyette ne olursa olsun, keyfiyette dünyanın en üstün ordusunu
kurma işi. . . Bu davada Başkurmaylıkla, Savaş ve Maarif
Vekâletleri tam işbirliği halindedir.
• İÇ İNZİBAT DÂVASI: Müşterek dava ve hamle yolunda,
kelebekler ve güvercinler arasındaki huzur ve asayiş dünyasını
gerçekleştirme işi. . . Bu davada Dahiliye ve Adliye Vekâletleri
tam işbirliği halindedir.
• DIŞ MÜNASEBETLER DÂVASI: Memleketin dış politikasını,
ana ideolocyaya tam uygun
vaziyette, bir topyekûn Şark, bir de topyekûn Garp kutbuna
göre ayarlı ve son derece nazik ve
çevik, ve millî menfaat uğrunda Şeytanı çatlatacak kadar ince
118
tertiplerle takviyeli tarzda adım
adım gayesine ulaştırma; ve bu yolda bütün yeryüzü milletlerini
bütün kuvvetleri ve zaaflarıyla tâ köklerinden ve ciğerlerinden
bilme ve tanıma ve ona göre davranma işi. . . Bu davada
Başkurmaylıkla, Hariciye, Matbuat ve Propaganda Vekâletleri
tam işbirliği halindedir.

• BÜTÜN NEŞİR VASITALARINI MURAKABE VE Hİ-
MAYE DAVASI: Her cins kitap, broşür, gazete, mecmua, radyo,
sinema, tiyatro, temsil, konferans, musikî, resim, hulâsa fikir ve
ruh telkinine mahsus her vasıtayı, en dipsiz hürriyet içinde dibinden
kavrama, destekleme, tutma, cevherlendirme, tesirlendirme
ve ana hedefe yöneltme işi. . . Bu davada Matbuat ve Propaganda
ve Maarif Vekâletleri tam işbirliği halindedir.
• İŞ EMNİYETİ VE İŞ SAHALARI ARASINDA ÂHENK
DÂVASI: Bütün vekâletler arası faaliyeti ahenkleştirme, millî iş
ve memur kitlesini bütün haklarıyla emniyet altında tutma, halk
şikâyetlerini takip ve mercilendirme ve büyük devlet teşkilâtını
düzenleme işi. . . Bu dâvada Düzenleme Vekâleti her vekâletle
tam işbirliği halindedir.
• NÜFUSU ÇOĞALTMA, GÜZELLEŞTİRME VE SAĞ-
LAMLAŞTIRMA DÂVASI: Nüfusu kemiyette şelâle bereketiyle
taşırma, kitleyi insanoğlunun en nadide çizgileriyle güzelleştirme,
sıhhati en yeni ve ileri tedbirlerle koruma işi. . . Bu davada
Sağlık ve Bakım, Maarif, Matbuat ve Propaganda, Dahiliye ve
İktisat Vekâletleri tam işbirliği halindedir.
• MİLLÎ SERVET VE İKTİSAT DÂVASI: Tam bir millî iktisat
ideolocyasının tezatsız sistemini örgüleştirme, millî serveti
köpürtme, içtimaî refahı temellendirme, bütün deveran sürat ve
kıymetiyle para ve sermayeyi güdümleme, cemiyeti ve ferdi bütün
verim ve alım faaliyeti içinde muvazelendirme, maddî verim
âlet ve cihazlarında en ileri dereceyi tutma ve büyük iş ve kazanç,
tediye ve taksim adaletini yerine getirme işi. . . Bu davada, İktisat,
Maliye ve Nafia Vekâletleri tam işbirliği halindedir.

119
YÜCE DİN DAİRESİ
• Bütün bu davaların ruh ve ölçü, müşahede ve murakabe
kürsüsünde, icra bakımından doğrudan doğruya “Başyüce”nin
şahsında tecelli etmek ve onun dışında kendi şahsî çerçevesinin
mücerret vecd, aşk, fikir ve hakikat lâboratuarını temsil etmek
şartıyla “Yüce Din Dairesi” vardır.
• Hükûmet reisiyle bir hizada ve hükümet üstü seviyede
“Başyüce” tarafından seçilecek olan “Yüce Din Dairesi” Reisi,
Başyüce nezdinde ana kaynağın ilim ve vicdan sesini belirtir ve
bir çelişme halinde Başyüceye karşı “Yüceler Kurultay”ını hakem
tutar ve hiçbir tesir dinlemez.
• Ulviyet ve hususiyeti bakımından teşkilâtını hükümet kanavasında
göstermediğimiz ve iç telkin, dış propaganda, dinî
öğretim, din vazifelilerini yetiştirme ve kadrolaştırma, Evkaf
vesaire noktalarından inceden inceye plânlandırılmaya muhtaç
gördüğümüz bu Daire, Başyücelik emrinde ve “Yüceler Kurultayı”
yanında, devletin başlıca istişare merkezi kabul edilebilir.
• Bütün bu davaların, bütün iş, vazife ve teşkilât mümessilleriyle
nefsinde düğümlü olduğu büyük ferdî, irade ve icra mihrakı
“Başyüce”dir.
• Ve bütün bu davaların, büyük tefekkürî topluluk mihrakı
da “Yüceler Kurultayı”. . . Esasta “Yüce Din Dairesi”nin hüviyet
ve ruhu bütün iş dairelerine sindirilmiş olacağı için, böyle
bir teşkilâta lüzum, sadece mesleki ihtisas bakımındandır ve
bu ihtisasın murakıplığından ibarettir. Yüceler yücesi muazzez
sahabîler devrinde olduğu gibi, herkesin ve her şeyin tek ve mutlak

istikamet üzerinde toplu bulunduğu bir vasatta, böyle bir
teşkilâta ihtiyaç bile yoktur.
Ama nerede o erişilmez (ideal) dünya?. .
HALK DİVANI
• “Büyük Doğu” mefkûresinin, “Başyücelik Hükûmeti”nde,
120
halk kendisini devletin, devlet de halkın kölesi bilecektir. Yarısı
siyaha ve yarısı beyaza boyalı tekerleğin siyah ve beyaz yarım
daireleri gibi, her ân halkla hükümet, birbirinin üstünde ve birbirinin
altındadır.
• Selim duygu ve düşünceye dayanan hiçbir ferdî ve içtimaî
alâka ve himaye isteği yoktur ki,
devlet ve ferdin hassasiyet ve mesuliyet çerçevesi dışında
gösterilebilsin. . . Bizim anladığımız devlet ve hükümet ruhunun,
“bu beni alâkalandırmaz” diyebileceği bir mevzu hayal edilemez.
• Delilerin çılgınca istekleri de beraber, her dava sahibi, sonunda
ya hastaneye, ya ıslahhaneye, ya kanaat ve itminana, yahut
hakkının teslim, tespit ve takibine sevkedilmek üzere, başlangıçta
ve edep ve ölçü sınırları içinde her türlü hesap sorma
salâhiyetine sahiptir.
Cemiyetin gözü önünde herkesi, istihkakına göre ölçmek,
ana miyardır.
• Cemiyette tek işsiz, tek aç, tek bakımsız, tek mazlum, tek
mağdur, tek muztar yoktur ki, gerekirse “Başyüce”nin kulak zarlarını
patlatacak kadar mükemmel bir uyandırma ve hesap isteme
cihazının manivelâsını el altında bulundurmasın. . .
• Bu manivelâ, doğrudan doğruya “Başyüce”nin şahsına

bağlı bir iş şubesi marifetiyle davasını tespit ettirecek her ferdin,
senenin bellibaşlı günlerine mahsus olmak üzere her yıl ilân edilecek
ve kurulacak “Halk Divanı”nda söz istemesidir.
• “Halk Divanı”, Başyücelik sarayında bu ismi taşıyan büyük
bir salonda açılır ve herkes dinleyici ve seyredici sıfatıyla bu salona
girebilir.
• “Halk Divanı”nda söz isteyen herkes, evvelâ davasındaki
ciddiyet, sonra onu “Başyüce” ye gelinceye kadar alâkalı makamlar
nezdinde takip etmiş olup olmamak, sonrada ortaya attığı
şartlar üzerinde doğruluk ve halislik noktasından şiddetle mesuldür.
Bunlar üzerinde en küçük eksiklik, yanlışlık ve yalancılık,
121
cüret edicisini “milletin fikir, hürriyet ve dava hakkını suistimal
noktası”ndan en acı mahkûmiyete sürükler. Buna karşılık, doğru
olmak ve daha evvel takip edilip neticelendirilmemiş bulunmak
şartıyla en küçük hak, “Başyüce” nezdinde derhal kabullerin en
büyüğünü kazanır; ve kemiyet ve keyfiyeti daima “Başyüce”nin
takdirine kalmış olarak sahibini mükâfatlandırır.
• Bizzat “Başyüce” ve arkasında bütün hükümetinin hazır
bulunacağı “Halk Divanı”na mahsus bütün şartlar, edepler, usuller,
nokta nokta ve çizgi çizgi örgüleştirilmiş ve kanunlaştırılmış
olacaktır. “Halk Divanı”nda ve bu edepler içinde halk, bir veya
birçok ferdiyle, haklarını, ”Başyüce”ye karşı bağıra bağıra müdafaa
eder ve neticeyi alır.
• Cemiyetle halkın bütün ihtiyaç ve davalarını cevaplandırmak
ve ait olduğu iş ve vazife sahasında takip etmekle mükellef
hükümet cihazı, her vekâletteki hususî cihazdan başka “Düzenleme

Vekâleti”dir.
• “Halk Divanı”nın manasını, halk, haklı olduğu mevzuda
devlet reisini bütün hükümetiyle beraber herhangi bir ferdinin
huzuruna çıkarıp hesap vermeye ve yol göstermeye memur, bu
ana şart dışında da aynı ferde, aştığı edep ve hak sınırı nispetinde
mesuliyet yükletici bir adalet tertibi diye anlayacak ve ona göre
kıymetlendirecektir. Bu noktada, hiçbir demokrasya idaresinin
varamayacağı fert hakkıyla hiçbir (totaliter) rejimin ulaşamayacağı
hükümet hakkı bir aradadır.
• “Halk Divanı” buluşunun üstün manası da, daima en küçükle
münasebet halinde bir en büyüğün, hâkimiyeti nispetinde
mahkûm ve mahkûmiyeti nispetinde hâkim ve bütün tezatları
toplayıcı, kapatıcı ve son derece nazik ve ince ve yeryüzünde bir
misli görülmemiş bir ruh ve şekil belirtmesidir.
BAŞYÜCELİK AKADEMYASI
• “Doğru”nun, “iyi”nin, “güzel”in sonsuz arayıcılığı yolunda
122
üç sınıf insan ve bu üç sınıf insanın kümelendiği üç ruh ve akıl
zümresi, “Başyücelik Devleti”nde, tam bir himaye, sahabet ve
kefalet altındadır. İlim adamları zümresi, fen adamları zümresi,
sanat adamları zümresi. . .
• İnsan kafasının sâf ve mücerret ilim, fen ve sanatta en yeni
ve en ileri görüş ve buluş hamlelerini muhitleştirecek olan bu üç
zümrenin umumî kadrosu “Başyücelik Akademyası”nı çerçeveleyecektir.
• “Başyücelik Akademyası”nın üç ana kolu vardır: İlim ve
Tefekkür Kolu, Fen ve Keşifler Kolu, Edebiyat ve Güzel Sanatlar
Kolu. . .

• Dünya çapında eser ve hüviyet sahibi asker, tarihçi, dinci,
hukukçu, iktisatçı, içtimaiyatçı, terbiyeci, ruhiyatçı, riyaziyeci ve
her soydan mütefekkir, akademyanın “İlim ve Tefekkür Kolu”nu
şubelendirir. Keşif sahibi doktor, fizikçi, her neviden mühendis
ve benzerleri de “Fen ve Keşifler Kolu”ndadır. Aynı üstün vasıflardaki
şairi, romancıyı, piyes muharririni, tenkitçiyi ve güzel sanatların
başka şubelerine bağlı sanatkârları “Edebiyat ve Güzel
Sanatlar Kolu”nda bulabiliriz.
• Bütün bu kolların mensupları, bağlı oldukları verim faaliyetlerinin,
sâf, müstakil ve mücerret cehd ve zevkini temsil ettikçe,
“Başyücelik Akademyası”nın kadrolaştırdığı hüviyet içindedirler.
Bütün bu mücerret ibdâ sahalarından, müşahhas cemiyet
ve amelî davalarına aktarılmış fikir mizaçlarının yeriyse “Yüceler
Kurultayı”dır. Yani Akademya, kendilerini, faaliyetlerinin mücerret
tarafına bağlamış olanların ocağı. . .
• Böylece “Başyücelik Akademyası” mücerret ilim ve sanat
çalışmalarından, müşahhas cemiyet ve amelî hayat dâvalarına
doğru kayan terkipçi ve (aksiyon)cu zekâlarıyla, “Yüceler
Kurultayı”nın tabiî bir namzetler zümresi sayılabilir.
• “Başyücelik Akademyası” azası, bütün hayat ihtiyaçlarını
ve faaliyet icaplarını en (lüks) mikyasta karşılayabilecek refah
vasıtalarına sahip kılınırlar; ve (akvaryum) içindeki balıklar gibi,
123
“Başyücelik Akademyası”nda kaldıkça, kendi mücerret faaliyetlerinden
başka hiçbir sahaya çıkmazlar. “Başyücelik Akademyası”
azası, fahrî olarak memur kılınacakları hocalık işlerinden başka
hiçbir vazife kabul etmezler.

• “Başyücelik Akademyası”nın azasını, kemiyet haddiyle kayıtlı
olmayarak, doğrudan doğruya “Başyüce” tayin eder. Ondan
sonra Akademya âzası, hususî kanununda belirli olacağı şekilde
teşkilâtını tamamlar.
• “Başyücelik Akademyası”, sâf irfan meselelerinde, daima
“Başyüce”nin istişare çevresi halindedir.
• Milli dil, lügat, ansiklopedyalar, dağıtılacak mükâfatlar;
millî tarih, resmî irfan programları ve yetiştirme plânları ve
alâkalı vekâletlerin saf ve mücerret irfan meseleleri, “Başyücelik
Akademyası”nın vazifeleri içindedir. Şu kadar ki, ana gayesi, her
sahada mücerret ibdâ çilesi çeken insanları kadrolaştırmaktan
ibaret olan Akademya’nın birinci hedefi, mensuplarının ferdî
ve hususî çalışmalarını ve müstesna verimlerini emniyet altına
almaktan başka bir şey değildir. Akademyadan istenecek veya
onun lüzum göstereceği işler, daima “Başyüce”den alınacak
emirler veya ona takdim edilecek tasarılar üzerinde olur; ve bunlar
dışında, “Başyücelik Akademyası’nın resmî hükümet işleriyle
hiçbir münasebet ve alâkası bulunmaz.
• “Başyücelik Akademyası” azasının tek manevî borcu, bir
mısra veya bir fikir cümlesi karşısında, yahut bir (laboratuar)
içinde yıllar ve mevsimler geçirse de, sadece çalışmak, eser vermek;
ve nokta nokta büyük eser çilesini doldurmaktır. Akademya,
durmak ve dinlenmek bilmez, had ve derece tanımaz faaliyet
ve verimini, devlet ve halkın müşahedesine arz etmek bakımından,
her ân, en yeni ve ileri şekilleri bulmakla mükelleftir.
• “Başyücelik Akademyası” hiçbir icraî müeyyide sahibi olmayıp
devletin kültür “erkân-ı harbiye”si makamındadır ve raporlarını

Başyüceliğe takdim eder. Maarif cihazıyla de sıkı temas
halindedir.
124
• Başyücelik Akademyasının birinci vazifesi, kendi bölümlerinin
hedef tuttuğu sahalarda memleket kültürünü devamlı bir
murakabe altında bulundurmak, onu (statik) plândan (dinamik)
plâna geçmesi için kamçılamak, her şubede türlü büyük mükâfat
ve şereflendirmelerle hamleleri beslemek, hâsılı insanî fikir, ilim
ve sanat fatihliğini geliştirmektir.
• Başlangıçta Başyücelik tarafından seçilecek olan Akademya
âzası, ancak ölüm veya çalışmaya mâni devamlı hastalık sebebiyle
emekliye çıkarılarak boşalabilmesi mümkün kadrosunu
bizzat doldurur ve devletin tasdikine arz eder. Yaşı 40’dan aşağı
ve üzerinde herhangi ahlâkî bir leke olan şahıs, “Başyücelik
Akademyası”na seçilemez.
• Teşkilât ve hedeflerini bizzat plânlayacak ve bu mevzuda
tam hürriyet ve istiklâl sahibi bulunacak olan “Başyücelik Akademyası”
ancak Büyük Doğu idealinin ulvî prensiplerini mahfuz
tutmak bakımından Başyüceliğe ve o vasıtayla Yüceler Kurultayına
karşı mesul ve bu kayıt dışında sonsuz serbesttir.
• Maymunvâri Batı taklidi hareketinden ibaret Tanzimat
devrinin, içinde ekalliyet paşalarına kadar yer veren “Encümen-i
Dâniş” tecrübesiyle Başyücelik Akademyası arasındaki fark, aynen
maymunla insan farkına denktir.
• Başta “Fransız Akademisi” bulunmak üzere, bir memleketin
kültür hayatını mayalandırmak ve çeşnilendirmek ve gıdalandırmak
bakımından “Başyücelik Akademyası”ndan daha tesirlisini

tarih kaydedemez ‘’
İdeolocyanın imbiği
Devleti temsilde en yüksek kurum “Yüceler Kurultayı”dır.
Yüceler kurultayı içinden kendini temsil edecek “Başyüce”yi
seçer. Başyüce yürütmenin başını ve üyelerini tayin eder. Yani
başbakan ve bakanlar atanmış olur. Halkın hak kaybını önlemek
ve hak kaybına uğramış olanların haklarını iade edici bir “Halk
125
divanı” kurum olarak vardır. Üstadın önerisinin formel olarak
uzaktan ve dışarıdan görüntüsü böyledir. Lakin onların üstadın
ölçülerinde yürüyebilmesini temin için bir anayasaya ve kuvvetler
birliğinin halkı haksız konuma sürükleyecek keyfi yönetimi
önleyecek epey kurum ve kuruluşa da ihtiyaç hissedilecektir.
Başyücelik akedemyası, bilim, sanat ve fikirde toplumu
temsil edecek sivil kurumdur. O aynı zamanda devletin siyasetine
karar veren organları beslemekle kalmaz, emrinde olduğu
devletin halkına hizmette öncülüğünü de yapar. Bir diğer öznel
konumu ise yüceler kurultayının protoplazmasıdır.
Emperyal sarkıntılıklar
SSCB de en ideal diye takdim edilen yönetim düzeni, milyonların
göçüne, imhasına, yoksullaşmasına neden oldu. Sözde
komünist olduğu öne sürülen bu yönetim tarzı, zapt edilemeyen
yönetim zaafına dönüşmesiyle bütün dünyayı kana bulayan bir
terör ve anarşinin içine sürüklenmiştir. Bu yüzyıllık kaosa üstelik
devlet süsü veya ideolojik görüntü verilmesi bir yanda, Arap ülkeleri
genelinde İslam ülkelerindeki diktatörlüklerin keyfiliklerini
beslemiştir. Diğer taraftan kötü örnekleri sebebiyet vermesi

nedeniyle, salt iyi niyete istinat eden yönetimlerin zaaflarının sınırları
kalın kalın çizilmemeli mi?Çinden Kore’ye, Vietnam’dan
Hindistan’a dek emperyal hak peşinde bütün devletler zaaf içerisinde
buldukları ülkeleri işgal etmiyor mu?Afganistan’ı önce
SSCB, ardından Nato adına ABD ve arka bahçesi AB işgal etmedi
mi?. Avrupa’nın ortasında Kosova ve Bosna Hersek’in başına
gelenler nedendi acaba?Birçok bölgesinde arkaik çağı yaşayan
Afrika’nın bile işgalini Avrupalılar yapıp onları sömürgeleştirmedi
mi?Arap baharı adıyla siyasi literatüre geçen süreç Erbakan’ın
tasfiyesi sonrası Türkiye’den başlayan dünya politikasının değiştirildiğinin
işaretlerini taşımıyor mu?Irak, Libya, Mısır, Yemen,
Suriye, Lübnan, Tunus vb. İslam bloğu özel ele alınarak dünya
politik değer ifadesiyle ortak bir sorumluluğa kavuşturulmadan,
126
hem Müslüman halk kendi yönetimlerinin zulmünden korunamayacak,
hem de, dış güçlerin işgallerine hedef olacaktır. Çift
taraflı zaafı azaltmak için devletlerin halkları arasında bütünlüğü
sağlaması gerekmektedir. Üstad bütünlüğü imanın sağlayacağını
varsaymaktadır. Oysa sanayileşmemiş bu ülkelerde yoksulluk,
“truva at”larının her kademede ülkeye gireceğine işaret etmektedir.
Yoksulluk hem fitneyi çalışır kuruma dönüştürüyor, hem
de savunma silahlarının tetik tertibatlarını bozuyor.
Sabit meclisler
Üstadın önerisindeki monist yapı İngiliz sistemindeki lordlar
kamarasını çağrıştırıyor. Farkları çok olsa da uzun vadeli
uygulamalar göz önüne alındığında çıkacak sonuçlar dünya ölçeğinde
nereye oturuyorsa değeri ona göre belirlemek doğru

gibi gözüküyor. Üstadın ikinci olarak özelinde olan terim, hakimiyetin
hakka aidiyeti konusu. Bizler insan olarak yaratılmış
ecelin gelmesiyle de göçe hazır bir hayattayız. Hal böyle olunca
zaaflarımızdan arınsak bile ömrümüz sınır içerisindedir. Bir
Müslüman’ın gerçekte her şeyi “ gücü yaratıcısının elindedir”
cümlesiyle ifadelendirilebilir. Dolayısıyla “gölge varlık” olarak
insanın yaratıcısının hakimiyetine bağımlı olması doğallaşır. Üstadın
psikolojik açıdan insanı teslim ettiği “sunak” siyasal arenadaki
vekalet müessesesiyle bugün her alanda uygulanmaktadır.
İnsan vekil olarak hem inancının mükellefiyetini ve hem de diğer
insanları -ki ailesinden başlayarak-temsil edebilir. Günümüz
demokrasisinin eksiklerini tartışmak başka şey, demokrasi adına
yukarda değindiğimiz kötü yönetim örneklerinin kulağa hoş gelse
de takdir edilmesi başka şeydir. Yönetimin devamlılığı adına
değişiklikleri çarçabuk benimsemek çok daha başka bir şeydir.
Zira her teklif başka mükellefiyeti de beraberinde getirmektedir.
İnsana çok şeyin aceleyle teklif edilmiş olması onu yükseltmez,
aksine sürmenajına neden bile olabilir. Üstadın teklifindeki keyfiyeti
halihazırda uygulanan yönetimden talep etmek, inanıyo127
rum ki; kabineye kalite sağlayacaktır. Hakkın sınırsızlığındaki
insan sınırını bilmek hem hakka, hem de halka hizmet olacaktır.
Üstad diyalektik düşündüğü için kendi devletinde muhalefeti istemez
ve yok sayar. O özel mantıktan bakınca Üstad haklıdır. Tek
parti anlayışına bile tahammülü yoktur Üstadın. Seçimi de aldatmaca
olarak görür. Referandum tarzı taraf ve eğilimlerin tespitine
oluru olan üstadın seçime güveni de yoktur. Duverger’de
bu aldatmacaya dikkat çeken siyaset hukukçularından birisidir.

İslam ülkelerine ve ortadoğuda güç sayılabilecek Türkiye’nin
önünü açmak adına, İdeolocya Örgüsü üstünde çalışmak gereği
açıktır. Müslüman halkın refah ve saadetini temin, yönetim kadrolarının
akıl selameti ve savunma dirayetini temin etmek için
daha çok ortak siyasi belgeler üretmek zorunda olduğumuz da,
bir başka gerçektir. İslam’ın altın çağından günümüze içtihatlarda
dahil, olmazsa olmazların ortak noktaları, siyaset bilimcilerce
belirlenmeli ve günlük programların kalıplarına dökülmelidir.
Kalemiye
Elbette ki devletin sadece siyasal organizasyon olarak daimi
ve memurlar eliyle yapılanlarının dışında yürütüldüğü de bir
gerçek ve gerekliliktir. Savunma sistemlerinin politikalara yön
vermesi nedeniyle, dış işleri bakanlığının koridorlarında da, bir
çok koşuşturmanın değişen dış dünya politikalarının, değişecek
olan iç politik şartlara, değişim koşullarının imza vb. sıkıntıları
ve sevinçlerinden kaynaklandığını tahmin etmek için medyumluğa
ihtiyaç duymuyoruz. Yukarda açıklanan siyaset biliminin
gerçekleri hükümetin kurultay ve divan toplantılarındaki olağan
sistem içi hareketler olduğu için, okuyucuya İdeolocya Örgüsünü
okumasını salık vermek daha akıllıca olacaktır.
Ak masa
Halk divanı belki yönetmeliklerle her tür muhalefetin ses128
lendirileceği bir alan olması gönlümüzden geçendi. Tarihteki
İslam ülkelerinde uygulanan “Huruc-al es’Sultan” kural olarak,
devletler hususi hukukunda yer alsa da, doktrinal olarak uygulanan
siyasi bir berat niteliğindedir. Buraya kadar kurumsal anlamda
seçileceklerin seçildiği zemini göstermeğe çalıştık. Fakat bulundukları

mevkii işgalleri halinde sorunun nasıl çözüleceğini de
hukuki kurallara bağlamalıyız. Bağlayalım ki güçler dengesinin
odak noktalarını herkes açıkça görebilsin. Görebilsin de güvenliğinden
kuşkuya kapılıp ta fitneye bulaşmasınlar. Halk divanının
adliyenin gözünden kaçanlara tahsisi ne kadar yerindedir, bir
daha düşünmek gerekir. Farklılıkların ve muhalefetin ülkenin dinamiğini
sağlamak açısından ne denli gereksiniyorsak onun korunmasına
da o denli özen göstermeliyiz. Üstadı böyle anladım.
Muhalafet ve özgürlük
a)Devlete tezat halktan kopuk ve dış gücü temsil mevkiindeki
hükümetlere muhalefet.
b)Halkı bilinçlendirme ve uyarmak ve de bir muhalefet disiplini
içinde örgütleme.
c)Etnik, Dini ve cinsiyet olarak farklılıkların korunması için
örgütlenme ve hukuki güvence.
Çok partili hayata geçişle muhalefetini daha da şiddetlendirmiştir.
Necip Fazıl, Demokrat Parti iktidarını iktidardakilerden
daha iyi tanıyordu. Yeni iktidarın da bir gün kişisel çıkar hesapları
veya dış güçlerin baskılarına dayanamayarak bu halka bir
önceki iktidarın reva gördüğü politikaları uygulamayacağını kim
garanti edebilirdi ki. Necip Fazılın bir davası vardı ve bu dava
partiler üstü idi. Elbette ki siyasal alanın içinde olmak hayal ile
olmuyor. İktidarların eksik ve hatalı uygulamalarına, sanal ve sadece
düşünsel boyutta mücadele verilmez. Davası olanlar davası
yönünde iktidarları etkilemek zorundadır. Baskı grubu oluşturmak
ve sivil mücadeleyi daim ve yurt sathına yaygın tutulmak
129

zorunluluğu var. Değilse iktidarlarda oyun ve yalan gökyüzündeki
yıldızlar kadar parlak boyutları farklı ve çokluğu aklımızın
almayacağı kadardır. Necip Fazıl gibi bir bilgeye basit bir dört
işlem hesabı gibi gelen iktidar oyunlarının karışıklığı iktidardakileri
bunaltmış olmalı ki, mahkemelerden vakit bulup daha
fazla eser veremedi. Bir asırdan fazla kesinleşmiş hapis cezasıyla
ödüllendirdiler. İktidarların yalan yanlış taktiklerini görür ve
ağlar gibi bir tuhaf gülmeye başlardı. Necip Fazıl’ın siyaset sosyolojisindeki
selefi Platon’dur. En iyisini bulma cehdi Platon’la
mukayeseye imkân veriyor.
Akadamik versiyon
Oysa Aristo daha çok gördükleriyle ilgilidir, müşahhas çerçevede
kalmaktadır. Aristo’ya günümüz akademisyenleri çok
benziyor; elbette metodolojik olarak. Değilse günümüzde hiçbir
akademisyen mevcut ve mer’i düzenden rahatsız da değildir.
Akademisyenler, halkın, devlet imkânlarıyla beslenen iktidar
olamayacak, iktidarı kollayacak deforme biçimleridir. Azgelişmiş
ülkelerde batıdan aktarılan her şeye bilimsel bir paye verilir.
Başında sarık, sırtında frak olan bu sınıf elden geldiğince de
örgütlendirilmez; gerçi askerin dışında bütün örgütler yapaydır.
Sadece dağıtım ve tasnif için kullanılır. 1960 sonrası dini kurumlar
da devletin yapısına dahil edilmiş gözüküyor. 21yy. ilk çeyreğinde
en azından ordu ve diyanet hem kendi organizasyonları
açısından hem de siyasetin dengeler arasında dağılımında direkt
etkili iki kurum gibi duruyor. Bu iki kurumun sivil toplum uzantıları
da siyaseti belirleme konusunda hükümetlerden daha etkin
görünüyor.

İdeal yapı
Necip Fazıl’a gelinceye değin devlet, özellikle de arzulanan
ideal devlet, siyasal düşüncede tarih oluşturacak kadar didik di130
dik edildi. Siyasal tarih ve diğer bilimlerin tarihi de bunu yetesiye
kanıtlıyor. Hatta siyasal kurumların tarihleri çok belge sunmaktadır.
Devletsiz veya yöneticisiz hiçbir evresi yoktur. Türk
tarihinin ve hele İslâm’ın gelişiyle oluşan Türk tarihi de hiçbir
noktadan karanlıkta kalmamıştır.
İslâm devlet modeli yerine siyasal İslam’ın ne olduğu veya
İslâm’ın yaşama ve yaygınlaşma şansının en yüksek olduğu ideal
siyasal kurumlarıyla hangi devlet modelidir gibi sorular sık sık
soruluyor. Kimileri Osmanlı Devletini ideal görürken, onun batışını
görmezden gelerek veya İslâm’a zıt yanlarını yok sayarak
idealleştiriyor. Kimileri Selçuklu Devletini, kimileri Şah İsmail’in
Safevi devletini ideal sayarken, kimileri şu ya da bunu idealleştirmektedir.
Kimileri ise kurulan Türk devletlerini bir kervan bütünlüğü
içinde görüp “Cihan Hakimiyeti Mefkuresi”nin siyasal
kalıpları gibi değerlendirmektedir. Bu konuda insanı şaşkına çevirecek
kadar değişik düşüncelere şaşmamak gerekir. Çünkü girdi
çıktı analizlerinde bazen sebepten bazen de sonuçtan hareket
etmektedirler. Hiç bir milliyetçi, nizam anlamında derinlik arz
eden soruna sahip çıkmamaktadır. Sorun hükümetin partilerince
kurulup kurulmadığı noktasında düğümlenmektedir. Milliyetçi
iktidarın ise tören esaslı propaganda destekli olması isteniyor. İki
yüz yıllık siyasal yanlışlıklar onların ilgi alanına adeta girmiyor.
Bu nedenle olsa gerek siyasal bilincini istenilen olgunluğa ya da
düzeye çekmek istemiyor. Türkiye’deki (solcu-sağcı) sayısı kadar

da siyasal model üretilmiştir. İktidara gelen Partilerin program
yerine ideoloji üretmeleri de bir başka yanlıştı. Haklı olarak askerler
bu eksikliğin kaynağını ve bu kaynağın neler yapacağını
bilemiyorlar. Bilinmeyen halk hareketlerinin yakın tehdit gibi
algılanmış olması mümkündür. Tabiidir ki onların eliyle üretilen
bir yapaylık değilse. CHP bu kapıyı hep açık tuttu. Bir dönemde
uyguladığı politikaları dünya konjonktürü gereği olarak yürürlükten
kaldırabiliyor. Ve hatta daha önce beğenilmeyip yürürlükten
kaldırılan politikalar bir başka dönemde, muhalefet tarafından
meclise taşınıyordu. Partiler her yaptıklarını daimileştirmek
131
için idealleştiriyordu dersek daha açık konuşmuş oluruz.
Yalancı dolma
Diyebiliriz ki herkes kendi ülküsü içinde zehirlenmektedir.
Mevcut düzen İttihat-Terakki modeli olduğu için kendi dışındakileri
yokluk-boşluk-hiçlikle boğuşturarak yaşamını sürdürmektedir.
Oysa her devlet için tek kişi de olsa vatandaşı dünyalara
değmeli. Elinden geliyorsa onları rehabilite etmelidir. Siyasal
kapalılık insanları negatifleştiriyor. Bunu her gün gözlüyoruz.
Bu kadar çok siyasallaşıp da depolitize olmak bizim kuşağa has
bir yapıdır. “Diz dize otururken yüz yüze hasret kaldık” dizesinin
gerçekliğine denk bir durum. Şimdilerde moda olan laiklik
ilk, orta ve yakın çağlarda gündemde yoktu. Türkiye’de ise bu
kavram ana yasalara kadar girmesine rağmen açıklık kazandırılmamış,
uygulaması ise kendi sesinden korkan çocuk örneğinde
olduğu gibi susarak, pusarak ve gizlilik içerisinde uygulanmıştır.
Bir yanda AB yi gücendirmemek, bir yanda halkı gücendirmemek

gibi bir yapıda uygulanmış, algılanmıştır. Türkiye’de ki
devlete dair olan politik işlemlerin tümü, devletin batırılacağı
zehabına dayandırılarak, tartışılması engellenmiş, politika
TBMM’ye hapsedilmek istenmiştir. TBMM’de de parti disiplini
partileri adeta politika üretmemeğe yönlendirmiştir.
İlahi devlet
İlk Hıristiyanların Romalılardan korkarak yeraltına inmesi,
sonraki Hıristiyanların Roma devletini yıkmayı ve yerine oturmayı
idealleştirmesine yol açmış olmalı ki Vatikan hala ordadır.
Oysa Kuzey Afrikalı Aziz Augustinus (354-430) “Civitute die”
–İlahi devlette tartışarak bulunan gerçeklik yerine, mutlak egemenlik
kaynağını getirip oturttu. Böylece ilk mantık düzlemli
kesin kurallı Hıristiyanlığı idealleştiren devlet modeli sunuldu.
Ortaçağ siyasasına damga vuran ön bilgi gelmişti. Romalı ken132
dini düşman bileni barbar saymıştı. Oysa Hıristiyanlık sanki
içinden çıkmış gibi onu yiyip bitirmesine rağmen kabuğuna bir
kılıç darbesinin kafi geldiğini o da biliyor olmalı ki, o tarihten
sonra kimseye barbar ya da medeni diye bakmadı. Tek bir bakış
açısı var “Herkes mümin olabilir. Nasıl ki peygamberler ya
da ilahi yapı adına konuşan ermişler, firavun ya da benzerlerini
tanrılıklarından etmişler ise, Aziz Augustinus’un İlahi devleti de
kendi makamlarını mutlak gibi gören kralları tahtlarından indirdi.
Kral, sürülerini vatandaş saymayarak onları “mümin” sıfatıyla
kilisenin yönetimine bıraktı. Cezalar ve iltifatlar hep tanrı adına
oldu ve fakat ruhbanın keyfine uygun olarak kralın tahtına ruhban
oturdu. Yeni hukuk sistemini de onlar ürettiler kısa sürede.
Tahtlara oturacak olanlara onlar karar verdiler. Aklı öyle bir yere

koydular ve “mümin”lerine öyle cezaları müstahak gördüler ki,
batı bugün bile onları affetmedi.
Aslan prens
O gün kiliseye karşı mücadele başladı. Mevzi başarılarla
ilerledi. “Prens” çıktı meydana Machiavelli’den. Prense öğütler
verdi. “Prensim iktidarın kaynağı sensin” dedi, her yaptığını takdis
etti. Machiavelli kilisenin de zaafını görüyordu. Mukaddesi
“kazanmak” tan “galip olmak”tan geçen Prens, sonunda ruhbanı
devletten kovup kilisesine mahkûm eden adımı attı. Aziz
Augustino’nun belki merhamete susamış devletlerin sultalarında
ezilen insanlara o dönemde cennet gibi gelmiş olmalı ki, kısa
sürede bütün Avrupa’yı medenileştirdi. En azından bu katkısı olmuştur.
Bugünkü Avrupa Birliği temelinde Aziz Augustino’nun
temeli vardır. Machiavelli de Aziz Augustino’nun devleti -acımasız
kişi mutlakıyeti - yerine cumhuriyetin bildirilerini koydu.
Aynı dönemlerde İbn Haldun’u doğudaki parlak alışkanlıkların
arkasındaki kaypaklığa dikkat çekerken görüyoruz. İbni Haldun
ve sonraki Machiavelli bugünkü anlamda sosyolojinin ve özelde
siyaset sosyolojisinin kurucusu olarak selamlanabilir. İbni
133
Haldun’la siyasal düşüncede insanî müfekkire devreye girer. Spinoza,
Leibniz, Montesquieu, Vico, Locke, Voltaire, Rousseau,
Kant, Malthus v. b. birçok düşünür olguyu günümüze taşır.
Kralın özeli
Fransa bir yandan Avrupa’yı elinde tutmağa çalışırken, diğer
yanda, Katolik dünyanın hamiliğini üslenerek edindiği mevkide,
İspanyadaki Müslümanları da Avrupa coğrafyasından atmağa

çalışacaktı. Oradaki Müslüman ve Musevileri Osmanlı devleti
tehlikeli bölgeden çıkarmayı göze almıştı. Değilse katle konu
olacaklardı. Osmanlı diğer yandan Avrupa’nın alt yapısı olan
aydın azınlıkların sığınmalarını kabul ediyor, onlara yardımlarını
esirgemiyordu . . . Bu açıdan papalık kendini hep baskı altında
bulmuştur. Osmanlı devletinin işini kolaylaştıran bu aydınlar,
Luther’in idamını önlemeyi başarmışlardı. Dolaylı olarak Protestanlık
muhteşem Süleyman’ın basiretiyle elde edilmişti. Katolik
dünyasını ikiye ayırdıktan sonradır ki Avrupa’da devletlerin
gücü kiliseyle baş edebilmiştir. Ortodoksluk zaten yönetiminde
olduğu için, ikiye veya çokluğa bölünmesiyle Hıristiyanlar da
nefes alabilmiştir. Daha sonraları patent alma merakının dini
alana sıçramasına benzer bir şekilde herkese özel mezhep kurulması
ve herkesin dinini istediği şekle sokması sonucu papalık ve
patriklik te şaşkınlıklar içinde olmalı.
Yağmaların mezhebi
Düşünün ki Amerikanın keşfi ile bir çok meyve sebze eski
dünyaya gelmiş ve insanlar tanımıştı. Bu sebzelerden biri de
patates idi. Kilise patatesi yasakladı. Sırf bu nedenle Avrupa’da
yüzlerce masum idam edilerek cezalandırılmıştı. Aynı dönemde
Müslümanlar temizlik için üç mendil taşıyordu. Şurasını unutmamak
gerekir, Bugünün Avrupalısı da dahil batı medeniyeti
devlet ve kurumsal olarak emperyalisttir. Kelimenin halka inmi134
şi müstemlekecilik mi denir yoksa sömürgecilik mi, aslı değişmedikten
sonra ne denirse densin Avrupalı yağmacıdır. O gün
papaya ihtiyacı vardı. Papa ile el ele verdi. O yetersiz kalınca bizzat
kralların kendileri savaş alanına indiler. İşsiz ve aylak büyük

kitleleri haçlı seferi gibi mukaddes bir görev ihdas ederek, orta
doğuyu neredeyse yüz yıl soyup talan ettiler. O vicdan yoksunlarının
sokakta kalan çocuklardan bile haçlı seferleri oluşturduklarını
bugün belgesellerden animasyon olarak izliyoruz. . . Osmanlıyı
“Türk korkusu” üretmekle itham etmeye yeltenen bazı
akademisyenlerin, karşıt korkulara da eğilmeleri onurlarına aykırı
mı düşüyor acaba?
Avrupanın iskanı sürecinde, plan ve programın yönetimlere
hep yol gösterdiği bilinmektedir. Batılı yanlış yapsa da bilerek
yapar . Bilmek ve öncesinde de öğrenmek, onların ayrılmaz
parçaları gibidir. Onun içindir ki toplumlarını yönlendirmekte
prensiplere sahiptirler. En olumlu ya da, en olumsuzu üretmekte
batılı çok mahirdir. Göçlerin yerleşmelerini beklerken geçirdiği
değişimle, Rönesansı ve Hıristiyanlığı içselleştirdi. Çok içselleştirmiş
olmalı ki dinden kurtulmak için hem içerde mücadeleye
girişti, hem de Avrupa dışından gelen değişik fikirlere de kulağını
açtı. Böylece hem kilise baskısından kurtuldu, hem de yeni bir
yönetim anlayışına geçebildi. İslam dini ve Müslümanlar, kendilerine
ait insanlık görevini Avrupalıya o dönemlerde ödemiş
oldular. Sonra sanayi devrimiyle emek ve hammadde sıkıntısı
yeni maceralara sürükledi onları. Derken milliyetçi akımları tezgaha
koydular. Sadece ırk unsuru değildi tezgahta olan, bir de
sosyalizm vardı. Sendikalarla toplumu yönlendirme meseleleri.
Bu berzahta, yine din düşmanlığı silah olarak, militanların yüreklerine
konmuştu. Ve dünya savaşları. Rus çarlığı ve Osmanlı
devleti yıkılmıştı. Avrupa köklerindeki kurtları temizleyerek
ağacını kurtarmayı planlamıştı. Lakin, batının ABD’ye göç eden

çocukları, yönetimi ele alarak, gençleşmenin yeni kıtada olduğunu
haykıracaktı. Sürekli aksiyon Avrupa’yı kendi içinde yaşlandırmıştır.
İcat edilen ve bilimsel nitelikli gibi takdim edilen
135
sosyalizm;Hitlerin elinde başka bir doktrin iken Rusların elinde
daha değişik bir sömürge aletiydi, İngiltere’de işçilere hak temin
eden sosyalizm ABD için emek pazarını düzenliyordu. Türkiye
için yeni bir din teklifi niteliğindeydi. Öyle olmasını politik olarak
uluslararası sosyalizmi red cephesi önermiş olmalıydı. Uygulanan
bu politikayla, sosyalizm dini tepkiyle karşılanacak ve
kolay yoldan reddi temin edilecekti.
Sosyalizm ile devrimcilik aynı sayılarak yöntem ve ideoloji
aynı kefeye konmuş oldu. Profesyonel devrimcilik diye bir
meslek dalı türedi. Üniversiteli gençler ile sendikanın önderliğinde,
ücretli grevci işçiler bu görevi üslenmişlerdi. Uluslararası
örgütlenmeler de söz konusuydu, özellikle gazetecilik mesleği
onlara yuva görevi yapıyordu. Sosyalizmin çeşitlerinden ziyade
hamilerine göre sosyalizm tanımları yapılıyordu. 1968 kuşağı diyerek
övündükleri bu hareket, Türkiye’nin tıkanmasına, on bin
civarında gencin öldürülmesine ve bir askeri ihtilalin hükümeti
devirmesine kaynaklık etmiştir. 1968 kuşağı Fransa’da faydalı
gelişmelere sahne hazırlamış olabilir. Lakin aynı hareketin Türkiye
kopyası Türkiye’ye çok pahalıya mal olmuştur. Düşünü ki,
sosyalizm Çin’e göre mi, Arnavutluğa göre mi, SSCB’ne göre mi
olacaktır. Türkiye’de tartışılan o günlerde bu idi. Bunun anlamını
o mücadeleyi veren insanların hiçbirisi de “manda” seçmek
için yapmıyordu. Fakat her çeşit sosyalist kendini koruyacak bir

hami arıyordu ki bu, doğrudan doğruya emperyal bir devlet arama
olayıydı. Kaosun içerisinde her tür ihanet paket servisi halinde
kişiye özel yapılıyordu.
Diğer bir komik yan ise sosyalizm tartışılıyordu. Kapitalizm
tarihi zorunluluktan yıkılacak ve yerine sosyalizm gelecekti.
Mücadelenin nedeni ise işi hızlandırmak olarak öneriliyordu.
261 çeşit sosyalizmi tespit eden İngiliz yazar Griffith, Verner
Sombarth’a anketiyle sanki yardım ediyordu:O ise 150 civarında
bir sosyalizm tanımı yaşandığını tespit etmiş. Sosyalizmin tartışılmasındaki
komiklik, şahıslar ve devletlerin tartışılmasıdır.
136
Nazım Hikmetin tartışılması ve Arnavutluğun tartışılması gibi.
Nazım Hikmetin şiiri tartışılacaksa ve edebiyat söz konusu ise
neden olmasın deriz . Lakin konu devletin veya rejimin değiştirilmesinin
programı ise konu neden Nazım Hikmet’e dayandırılıyor,
anlamak çok zor. Komik nitelemesi bile az kalır. Absürtle
iştigal ise … akla ziyan. . Sombarth’ın listesine bir göz atalım
Duygu Sosyalizmi
Mübadele “
Devlet “
Zanaat “
Medeniyet “
Tarlalar “
Gerçeklik “
Zeka “
Kalp “
Sınıf Mücadelesi “

Müsavat “
Müsavatsızlık “
Aile “
Kıskançlık “
Kin “
Heyecan “
Mutlak “
Soyut “
Yüzde yüz “
Zirai “
Şekilsiz “
Anarşist “
Otoriteli “
137
Beyaz “
Burjuva “
Kapitalist “
Katolik “
Merkeziyetçi “
Hristiyan “
Klerikal “
Kollektivist “
Kavgacı “
Milyoner “
Özel hukuk “
Halk “
Hür irade “

Parti “
Eğitim “
Olay “
Üniversite “
Memurlar “
Antlaşma “
Tecrübe “
Kooperatif “
Aşk “
Ekonomi “
Normalleştirme “
Komünist “
Kitap “
Tastamam “
Somut “
138
Muhafazakar “
İnşa eden “
İnşa edici sosyal “
Çağdaş “
Kıtasal “
Eleştirel –ütopist “
Darvinist “
Demokratik “
Tatsız “
Yıkıcı “
Harap edici “

Doktrinci “
Effektif “
Ampirik “
Enerjik “
Mesafeli “
Estetik “
Etatik “
Etik “
İncilsel “
Tekamüli “
Maksimum “
Fantastik “
Fatalist “
Federalist “
Feodal “
Yasalara sadık “
Prensiplere sadık “
139
Cihan telakkisi üzerine kurulu “
Şeklî “
Genel “
Kahramanca “
Mertebeli “
Tarihi “
İdeolojik “
Muhayyel “
Yanlış söylemli “

İnsiyaki “
Kapsamlı “
Entelektüel “
Enternasyonal “
Sezgili “
Genç “
Liberal “
Marsist “
Maddi “
Mesihi “
Metafizik “
Mutedil “
Modern “
Beledi “
Mitolojik “
Nasyonal “
Tabiatçı “
Nominal “
Yeni “
140
Batılı “
Resmi “
Oportünist “
Organik “
Teşkilatçı “
Doğulu “
Asli “

Kısmi “
Barışçı “
Patriyarkal “
Şahsi “
Kötümser “
Küçük burjuvavari “
Felsefi “
Siyasi “
Pragmatik “
Ameli “
Acemi “
Profesyonel “
Kahince “
Orantılı “
Sözde dini “
Halis “
Radikal “
Akli “
İrticai “
Islahatçı “
Dini “
141
İlmi “
Devrimci “
Kızıl “
Duyumcu “
Sosyal “

Sosyalistvari “
Sendikacı “
Sendikamsı “
Tabiyevi “
Ütopik “
Yaşanmış “
Yaşayan “
İradi “
Doğru “
Bayağı “
Çevreci “
Yeşiller “
Temiz su “
Feminist “
Gurbetçi “
Bu liste en az iki katı kadar daha uzatılabilir. Bu karmaşadan
siyaset üretmek yerine, toplumların sosyal sorunlarına çözüm
önerileri çıkarmak mümkündür. İçtimai dertlerin ortak çözümlerine
yol gösterici politikaların üretilmesi ve uygulanmasına
sosyalist ekol yetesiye yardım ulaştırabilirdi. Onun yerine ihtilal
politikaları üretmek arzuları hem toplumun sorunlarının yüzüstü
kalmasını ve bu gruplara güveni ortadan kaldırmıştır. Şimdilerde
partiler sosyalizmi ağızlarına dahi alamaz hale gelmişlerdir.
Bunun vebalini sosyalist entellektüelin aymazlığında aramak gerekirse
de, devletin yozlaştırıcı politikalarının etkisinde de ara142
mak gerekir.
Necip Fazıl bu konuda hem konferansları, hem kitapları ve

hem de Büyük Doğu dergisiyle kendi şahıs olarak verdiği gibi,
kulüp oluşturarak cemiyetin orta yerinde mücadelesini vermiştir.
Büyük Doğu fikri, kendini anlamak ve anlatmak boyutunda,
diğer ideolojilerle temasa geldiğinde, önceliğin kendinde olduğunu
ve kendini öncelikle tanıtması gerektiğini bilir. Terbiyesinin
ve medeniyetinin gereği de budur. Böylece yeni fikirler kıyas
imkanı bulmuş olurlar. Tarafların uyuşacakları uzlaşma yerleri
de belirlenmiş olur. Fikir çatışması olacaksa, neticesinden de insanlar
yararlanmak için bir metod üretmek zorunda değiller mi?
143
144
145
“Hoşnutluk gözü,hiçbir ayıba ilişmez;
Lakin hoşnutsuz,büker bütün doğruları…”
Esseyyid Abdülhakim Arvasi
Tasavvuf Bahçeleri/sh. 82
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YAPILAR
146
147
YAPILAR
Necip Fazıl doğu-batı analizinde en teferruat sayılacak katmanlara
kadar inmiştir. Yapı incelemelerinin analitik olanını
Karl Marx’a borçluyuz. Toplumun üretken maddi güçlerini altyapı
olarak ele alırken organize oluş ve sıralanış, durum ve biçimcilikleriyle
etik ve estetik yapılanmayı da üst-yapı kurumu olarak
tasnif etmiştir. Bu konuda Necip Fazıl devleti denklemden hiç

çıkartmamakla birlikte, altyapının üstyapıyı bozmaması için ruhen
sağlam cemiyetin kurulmasını ister. Hem bireyi hem cemiyeti
sınırları içerisinde korumak taraftarı. Üretimdeki altyapıyı
severken koruyuculukta sigorta olan eşit davranan üstyapıyı,
başa benzer bir organizma gibi korur denkleminde. Necip Fazıl,
altyapının makine, cihaz ihtiyacını keşif hakkıyla üst yapıda arar.
Ancak altyapının, üstyapıdan temin etmesi ve kendisine tevcih
etmesi şartıyla arada kalmasını hak olarak görür.
Bir yanda bireyi cemiyete-devlete kurban vermezken, diğer
yanda, cemiyeti korumanın azami dikkat gösterimini ister.
Denge, akıl, sabır, beceri, deney ve ne için kim adına yapıldığını
herkes bilmeli. Çünkü makine ve cihaz tabiatla mücadelede insanın
en büyük gücü. Onunla kendine ayırdığı zaman artabilecek,
daha az giderle bireysel doyum sağlanabilecek. Oysa bugünkü
kapitalizm ve liberalizm de sosyalizm gibi kendi sonunu hazırlamaktadır.
Zira tüketim ve atık madde o kadar yükselmekte ki,
yakın bir gelecekte hurdalıklarımız bizden daha çok yer isteye148
cek. Hurda malzeme koymak için savaşlar çıkarmamız gerekecek.
Nüfus ve üretim ülke zenginliğini belirleyen ters orantılı
iki kavram gibi gözüküyor. Oysa iki paradoksal kavram olarak
algılayabiliriz. Bu iki paradoksal kavrama bir üçüncüyü eklemek
gerekiyor. Savaş, savaşma gücü ve savaş sonuçları. Evet, paradox
denkleminin parantezlerini kapatabiliriz. Ama barışı sağlamamız
mümkün değildir. İnsanlık tarihi savaş tarihidir. Devletler gerek
iç ve gerekse dış düşman türeterek savaşmak zorundadır.
İktidar kullanıcıları;denge politikası yerine,fırsatlar ve gerginlikler
politikası kullanır, sürekli ilişkiler politik argümanlarını

tercih yerine çıkar ilişkilerini seçerse, semerelerini de o çerçevede
toplayacaktır. Yani hangi ağacı taşladığını biliyor ve uygun güç
kullanıyorsa topluma gelişme sağlar. Seçilen politika ve güç birbirini
tamamlamıyorsa, ittihat –terakkinin modunda bir seçenek
olur ki, topluma seçenek olarak yeni bir hami arama yolu açar.
İsyanlar
Örneğin Türkiye’de, kuruluşundan beri memnuniyetsizler
ya da başka nedenlerle sürekli kalkışmalar olmaktadır. Dersim
gibi isyanlar sanki tarihi sürecin devam ettiğini kanıtlar niteliktedir.
İsyanlar ve isyancılar hep var oldu ve de bu gidişle de
var olacak gibi. Toplumsal özde kalkınmayı temin bağlamında
istenen hareketlilik kısa sürede isyan programlarını besler
hale gelmektedir. Özal dönemi teşvik programlarıyla verilen
kredilerin,ne kadarı geri dönmedi acaba? Dönmeyen kredilerin
PKK yı besleme kabiliyeti sorgulandı mı? Sorgulandı ise
zamanlaması onları kışkırtmakla mı kaldı? Sorular çoktur,ama
cevabı tektir;devlet doğru politikalar üretemiyor, ürettiğinde de
zamanlamasını tayin edemiyor. Ve “gelsin askeri çözümler”e yaslanıyor.
Sorumlu olanlarla çözüm arayanların farklılığı da bir ayrı
çelişki çizgisi üretmektedir. O nedenle, uzun zamandan beri sürdürülen
PKK mücadelesi de,başlama veya neden bitemediğini
bir türlü doğru dürüst konuşamadığımız, uzadıkça da toplumu
149
geren bir kalkışma… Bunun yanında siyasi cinayetler ve hatta
trafik kazaları birer iç savaş gibi sürmekte, yakın bir gelecekte de
duracağa benzemiyor. Savaşın zarar ya da iyiliğini zamanla göreceğiz.
Dış düşmana gelince, solcularımız için ABD ve koruması

altındaki NATO, BM ve AB gibi sistemlerle, Rusya’nın hoşuna
gitmeyen politikalar kamuoyumuzu meşgul eden dış düşman
iken, buna ek olarak siyasal iktidarların komşularımızı hep düşman
ilan etmeleri biraz “işaretlenmiş düşman” olarak gözükmektedir.
Bir de rejimin düşmanları var. Kurulduğu günden bu
yana fanatik bir şekilde baskı yapılan yobaz ve gerici diye takdim
edilen Müslüman tipi öyle korkunç çizilmektedir ki, çizgi film
ressamları bile kötü adam rolüne onları çıkarmaktadır. “Biz de
Müslüman’ız” diye başlayan her cümlenin arkasından herkes biliyor
ki Müslüman’a baskı yapılacaktır.
Devlet politikası olarak kurulduğu günden beri, İslam’ı hayali
muhalefet yerine koyarak üretilen politikalar, kriz yaratmakla
kalmamış, krizlerin derinleşip yapısallaşmasına da yol açmıştır.
Merkez partileri adı verilen partiler,sözde“İslamcı-sağcı”
olmuşlar,devleti kurduğunu iddia eden bir partide, bu sıfatla ana
muhalefeti tekeline almış durumdadır. Siyaseti ve demokratik
mücadeleyi devlet memuriyetine dönüştürerek nasıl demokratik
siyaset üretecekler, bilinmez. Particilik bile krize neden olan
bir siyasal yapı olarak nasıl düşünülebilir. . Kaldı ki sendikacılık
bile siyasal krize neden olabiliyor. Dahası iktidardakine göre
“devrim” olan ana muhalefete göre vatan ihaneti nedeniyle, askeri
ihtilale kışkırtmağa varan bir siyasete dönüşebiliyor.
Üniversiteler sürekli kriz kaynağı,gençlik öyle,ev hanımları,
başörtüsü bile krizlerin kaynağı olabiliyor. Şapka devrime konu
olunca başörtüsünün kriz olması doğal karşılanmalı mı?Hatta
SSCB yanlısı gösterilerin ideoloji adı altında devlet krizine kadar
vardırılması bile bu gerçekçi olmayan politik evrimlerin sonunda

anlaşılmaktadır. Oysa dünyada iki zıt fikir ve olay görülmek
isteniyorsa TÜRK-RUS ilişkilerini taramak yeterlidir. Kısaca
150
moskof meselesi diye halkın muhayyilesine yerleşen münaferet,
neden devlet krizine sebep olsun. Karşısındaki tehlikenin büyüklüğünü
sezmekten kaynaklanan ulvi meleke devlet tarafından
neden nötrleştirilsin ki?Ama sosyalizm adına devlet üniversitelerinde
Rus mandaterliği arandığı akıllardan çıksa da hafızalardan
çıkmamalıdır. Beşik ulemalığından,Rus goy-goyculuğuna
terfi eden akademisyenlerimiz bu kara lekeleri nasıl temizleyecekler
dersiniz?ABD çarklarına besteler yaparak mı, yoksa deha
seviyesine ulaşarak dünya çapında buluşlara imza atarak mı? Bizim
tercihimiz malum “ya ol ya öl,öl diyorsak ol anlamındadır”
diyen Üstadımıza paralel duruşumuzda tebellür eder.
Necip Fazıl, üstyapı konusunda mer’i düzenin bayramları
bile övünme vesilesi yapacak ve her fırsatı övünmek için kullanacak
bir millîciliğini benimsemez. Necip Fazıl kendi ifadesiyle,
“Bir kuş türünün kendini kuş dünyası yerine koyarak havayı hareketlendirmesine
denk bir durum” olduğunu saptar ve üst yapının
ancak altyapıyı “seslendirmek, onu temsil gibi bir gayreti
olabilir” der, Ancak bu gayret övülebilir. Övgüyü bizzat üstyapı
kurumları yapmaz. Basın yayın kuruluşları bunu yapar demek
ister.
Arayönler
Dünyamız güneşin uydusu olması itibariyle doğu ve batı
kavramları,zaman bilincinin kullanılması bağlamında da kullanılacaktır.
Diğer yandan ekvatorun böldüğü güney kuzey de ayrı

bir bölünmeyi getirmiştir. Kuzey güney bölünmesi medeniyetler
ve yolların kullanılması bağlamındadır. Oysa İdeolocya Örgüsünden
hareketle doğu batı ayrımını, aşkın ve aklın bölünmesi
olarak ele alacağız. Türk,Çin,Hint,Pers,Araplar genelinde oluşan
medeniyetlerin temsil ettiği bir doğu var. Karşılığı Hıristiyan tabana
sahip bir Avrupa ve onun kurduğu diyebileceğimiz Amerika
kıtası. Yani doğu dendi mi Asya; batı dendiğinde ise Amerika
ve Avrupa’yı anlayacağız. Bu kıtaların medeniyetlerini ve dinleri151
ni medeniyetlerinin dayandığı aklı ve cesareti göreceğiz.
Doğu-Batı Muhasebesi
*Batının Doğuya Bakışı
*Batının Kendisine Bakışı
*Doğunun Batıya Bakışı
*Doğunun Kendisine Bakışı
*Doğuya İnanalım
*Doğu ve Batı bir arada
BATININ DOĞU’YA BAKIŞI
*Her şeyden evvel, ilk Doğu – Batı tefrikini yapan Garplıdır.
Eski Yunan’da tarih babası (Herodot), yalnız kendi kavminden
ibaret bildiği ve o zamanlar mânada yalnız kendi kavminden
ibaret Garp dünyasına şarktan toslayan Fars kitlelerine bakıp, iki
ayrı topluluk arasındaki mücerred duygu ve düşünce hamurunun
iklim farklarına göre iki ayrı âlem sınırladı: Şark ve Garp. . .
*Bir zamanlar Arap kavminin, kendisine “Arap” ve başkalarına
topyekûn “Acem” demesi gibi, Yunanlı, Fars akınlarının getirdiği
vesileyle, artık karşısına kim çıksa ona uyacak hazır bir yafta
bulmuştu: Barbar. . . Onca insanlık sadece Yunanlıydı ve kendisini

yıkmaya gelen herkes ve her şey barbardı.
*Yunanlının kendi iç vâhidine, yani müstakil, şâmil ve üstün
tuttuğu ruhuna göre bu teşhis, onun müdafaasında da, taarruzunda
da aynı şeydir. Birinde, üstüne gelen, öbüründe üstüne
gittiği, barbar. .
*Bir cemiyetin, inandığı ve bağlandığı kıymetler mevzuunda
bu görüş zaruri ve ancak şahsiyet sahiplerine hastır.
*Ve o gün bugün, garplı, Şark dünyasını kendi içinde istediği
kadar başka başka ve birbirine zıd ruh iklimlerine bölünmüş görsün;
tarih boyunca ve Batı dünyada yokken onu istediği kadar
152
çalkanışlara ve yeni doğuşlara sahne olmuş bilsin; manzarada
daima sabit bir ruh ve zihin haletinin damgasını aradı. Garplı,
eski Yunan ve Roma’da olduğu gibi, (Rönesans)dan sonra ve bugüne
kadar, Şark deyince, hep belli başlı ve kabahatli bir insan
soyunu çerçeveleyici bir mânaya sımsıkı bağlı kaldı. Bu mânanın
özünde, kısaca ve kabaca, Doğu şudur: Vâkıaların hendesî ihtar
ve icabından anlamayan ve kaçan, karanlık ve dolaşık hayaller
peşinde ruhuna çekilip kabuğunu ve derisini sahipsiz ve açıkta
bırakan, biçare ve enayi insan kadrosu! Bir tarafta ruhî harikalar
ve öbür tarafta yalçın vahşetler diyarının akıl haysiyeti tanımayan,
içinde anlatılmaz bir kuvvet ve dışında anlaşılmaz bir zaaf
taşıyan illetli beşeriyet harası. . .
*Batılı, Doğuya ait ruh harikaları ikliminin dış ziynetlerini
de, bir zamanlar şark istikametinden sökün eden ve doğunun
mâkûs kolu olan atlı adamın belirttiği vahşet çizgisine karıştırır.
Bu çizgi, kör ve sağır ham kuvvetten, duygusuz bir yıkıcılık ve

yakıcılık dehâsından ibaret, yarısı at ve yarısı maymun şeklinde
insan, bir garip (santor)dur.
* (Rönesans)tan sonra batılı dilinde (Oryant – Şark) tabiri,
artık bandrolleşmiş ve aşağı takım halk gerçeği olarak hep aynı
muvazenesiz adama işaret olarak giderken, aynı Garbın kifayetsiz
taraflarına ve sahte tesellilerine kadar sızabilmiş gerçek ve
hususî münevverleri, Doğuyu, her şeye rağmen anlaşılmaz derinlik
ve şahsiyetini küller altında muhafaza eden,kaba teşhis çerçevelerine
sığmayan bir giriftler ve harikalar ufku, peygamberler
yatağı ve ruh ilimlerinin beşiği diye mütalâa etmekten geri kalmadılar.
Fakat taşkın ekseriyeti ve ortalama anlayışıyla Garplı,
Şarka doğru en insaflı ve hatırlı bakışını, nihayet (Pikadilli) de
bir Hint racasının kavuğu ve tepesindeki elmas gibi, basit fantazya
plânından ve “Binbir gece” hayalinden ileriye geçiremez.
İşaret ettiğimiz gibi, Batının, okur – yazar ayak takımına mahsus,
beylik görüştür bu. . .
*Hemen noktalamak lâzımdır ki, son zamanların Şarklı okur
153
– yazar ayak takımı da, iki dünya arasındaki muhasebe zaruretinin
doğduğu hengâmelerde, ne dostunu ne de düşmanını hesaba
çekebildiği için, bu garp okur- yazar ayak takımının tesiri altına
girmiş, dünyayı ve nefsini onun anlayış aynasından seyretmeye
başlamış, onun çizdiği daire içinde mahpus kalmış ve nefsini iptale
kadar gitmiştir. İşte Doğu âleminin asırlar boyunca giriştiği
kısır ve köksüz ıslahat hamleleri, hep bu okur – yazar aşağı takımların,
çeyrek münevverlerin eseri olmuştur.
*Garp okur- yazar takımının orta temsilcileri ve hazırlop

bilgi dağıtıcıları gözündeyse Şark, fert fert, insanî ve içtimaî
oluşların işbirliğini manzumeleştiremeyen, alâka ve murakabe
salâhiyetini kuramayan, fert ve hürriyet değerini bilmeyen, sultanlar
ve despotlara baş eğen sadece birkaç ruhî eda ve renkten
ibaret, koca bir ölçüsüzlük ve şuursuzluk âlemidir.
*Garp okur – yazar ayak takımı – ki ismi burjuvadır ve son derece
kuvvetli bir sınıftır-kendisini en ileri derece de temsil eden
münevverinde, Doğunun tarifini aynen şöyle çerçeveler: “Şarklı
daima mazide yaşar, hali kavramaya yanaşmaz ve istikbale sarkmaktan
korkar, ne ilmi vardır, ne tenkidi. . . Dindar olabilir, fakat
sebep ve netice arayıcısı ve fikirci olamaz. Neye olsa inanır; ama
hiçbir mevzuda tarif, ihata ve ispat kaygısına düşmez. Demek ki,
O, ne inanılacak şeyi bilir, ne inanılmayacak şeyi. . . O sadece inanır;
bilmez! Tabiata hâkimiyeti adına bütün cehdi, şiir ve tılsım
sınırını aşama. Aklın madde üzerindeki nüfuz hakkı bakımından
hiçbir âlet ve usul buluşuna ulaşamaz. Fenlerle barışamaz. Şarklı
kafasında, parmakla sayılabilir, gözle görülebilir, akılla ispat edilebilir
hiçbir unsur bulamazsınız. Böylece şarklı, ispat edilemeyen
her şeye inanmak, vücutsuz varlıkların gerçeksiz davetine
takılmak yüzünden, vakıalar âlemini tamamıyla kaybetmiş, eşya
ve hadiseler üzerindeki nüfuzunu sıfıra indirmiştir. ”
*Aynı mütefekkir devam ediyor: “Şarklı Garbın makine ve
madde keşifleri âlemini ne kadar ustalıkla benimsemeye kalkarsa
kalksın, dâvayı bizzat ruhu ve usulüyle kavrayamayacağı için
154
daima satıhta ve âciz kalacaktır. ”
*Bu fikir ipucunda, kendi hakikatimize, bu hakikatin ters

temsiline, bu hakikatin emrettiği şahsiyetli davranış mahrumluğuna
ait büyük bir ibret ve ihtar payı buluyoruz. Esaretimizin
sırrını Avrupalının ağzından kapacak kadar kıymetli bir ipucu. . .
*Mütefekkirin son hükmü şudur ki: “Şarklı, saf ilimden, teknikten,
dış âlemden, dış âlem üzerindeki akıl zaferlerinden, fert
ve cemiyet münasebetlerinden, sistemli hak ve nizamdan,her
türlü riyazî ölçüden, dış âlemde birer miyar ve nizam olan her
şeyden, bütün şubeleriyle güzel sanatlardan, hayatı kucaklayıcı
yaygın edebiyattan mahrum; ve bunlara malik olmak istedikçe
Garbın gülünç ve miskin taklitçiliğine mahkûm bir insan tipidir.
”
*Hemen bütün Batılılar gibi bir dış görüş dehasından örnek
ve iç düğümleri çözmekten âciz, dışıyla doğru ve içiyle mutlak
yanlış hikmeti kendi soydaşlarına ifşa eden Avrupalı, koma halinde
Doğu insanının ondan der almayacağına emindir.
*Batının Doğu’yu bu görüşünde, sade kendi gözlüğünü değil,
Doğu’nun hastalık çizgilerini de meydana koyucu ve nihayet
Doğu hesabına eksiksiz tipin şartlarını düsturlaştırmakta fayda
getirici hikmet apaçıktır. Doğu sahte oluş gayretlerinin hiçliğini,
kendi öz dâvasının içinden süzmek gibi büyük bir cehdden evvel,
Batının kendi öz nefsine bakışından da anlayabilir.
BATININ KENDİSİNE BAKIŞI
*Batının Batıya bakışı, (mayonez)in içindeki zeytinyağı,
limon ve yumurta unsurları gibi, kendi kendisini üç esasa irca
etmekle başlar: Eski Yunan, Roma ve Hıristiyanlık. . . Bu bakımdan
Garp, kendi tahlil raporunu imza etmekte son derece kat’î ve
riyazîdir. Sanki Yunanın müsavisi 1, Roma’nın yine 1, Hıristiyanlığınki

de 1 ve neticede kendi tutarı 3. . .
*Batı, kendisini en ileri mütefekkirlerinden birinin ağzıy155
la şöyle hülâsa eder: “Romalılaşmış, Hıristiyanlaşmış ve eski
Yunan’ın zihnî nizamına teslim olmuş her toprak Avrupa’ya bağlıdır.
”
*Eski Yunan, yine en ileri Batı mütefekkirlerinden birinin
üslûbunda ve yine bir kimya tahlili kadrosunda şöyledir: “Hâkim
zekâ, ince muhakeme, sağlam bilgi; vuzuh, aydınlık, açıklık. . . ”
Garblı, düşüncelerinin hendesesini,bütün şekiller üzerindeki
ölçüsünü, tefekkür usulünün şaşmaz misalini, yüzde yüz Eski
Yunandan aldığına inanmıştır. Ona göre Eski Yunan, her şeyi
yüksek insana kazandıran, yüksek insanı her şeyin temeli haline
getiren, yüksek insandan, her şeyi yoğurup, şekillendirip son derece
vuzuhla ve imkân nispetinde âşikâr bir ahenk içinde sımsıkı
tutmasını isteyen bir müessirdir. Garplı der ki: “İnsana ilk madde
ve ruh alâkasını o telkin etti: ruhu hayal ve rüya uçurumları
önünde kendi kendisini müdafaaya o alıştırdı; ruhun iphamlı ve
mevhum verimlerini ince bir tahlil ve tenkid melekesiyle o dizginledi:
hep Eski Yunan. . . Ve işte bu tefekkür nizamından da
ikim doğdu. İlim ki, yine onca, Garp ve Garplılık ruhunun biricik
kat’î fârikası, yegâne emin ve şahsî zafer alametidir. ”
*Roma ise, Garplının gözünde “Teşkilâtlı ve temelli insan
kudretinin ebedî örneği”dir: Devlet,imparatorluk, müessise,
yasa, nizam, teşkilât, üstünlük duygusu, hareket şuuru, fert ve cemiyet
halinde taş gibi adalelerle örülü gövde, zafer arabası, zafer
tâkı ve dört bir tarafa yayılmış hâkimiyet ruhu. . . Kısaca nizam
ve aksiyon. . .

*Hıristiyanlık. . . Bu nokta üzerinde merkezî Garp telâkkisi,
Eski Yunan ve Roma tesirlerinden sonra, Batının muhtaç olduğu
hassasiyet, ahlâk ve iç âlem kaynağını Hıristiyanlıkta bulduğudur.
Onca Hıristiyanlık, asırlar boyunca Hint’te ve bir zamanlar
İskenderiye (mistik) lerinde olduğu gibi, insanın derinliğine
doğru kendi iç âlemine dalmak, orada mücerretleşmek, ve bir iç
hayat, iç ahlâk, iç görüş temsil etmek ihtiyacının bir ifadesidir.
Onca Hıristiyanlık, ruha, en ulvî ve en hayatî, en doğurucu ve
156
doğurtucu meseleleri arz eder. İman ve akıl, tasdik ve tahkik, iş
ve fikir, eser ve gaye, hürriyet ve bağlılık, prensip ve merhamet,
adalet ve fedakârlık, fert ve cemiyet ve kadın; ve neticede madde
ve ruh kuvvetleri, birbiri arasındaki tezat ve ahengi, yine onca,
hep o kaynaktan, Hıristiyanlıktan aldığı feyizle mihraklandırır.
*Avrupalı demek ister ki, Eski Yunan tabiatla insan arasındaki
alâka ve münasebet sırrının selim duygu ve düşünceye bağlı
zihnî tertibini veren biricik kaynak. Roma bu zihnî tertibi en geniş
hâkimiyet ve nizam edasına kavuşturmuş kuvvet şuuru; Hıristiyanlıkta
bütün bu şartların en iç plânında, tefsir, hassasiyet
ve ahlâk merkezi. . .
*Böylece Avrupalı demek ister ki, o, insanı maddeye
hâkimiyetle mükellef kılan hendesî bir idrak zevki, bu zevkin imparatorluk
teşkilatı, ve bütün bunların ta derinlerinde ruhî mizanını
yaşatıcı bir iç duygu âleminden ibaret, üç vâhidli bir hüviyet
yekûnudur.
*İsa Peygamberin saf ve kâmil imanını üçüzleyen Batı, kendi
tahlilini de üç unsura irca ederken, Eski Yunan ve Roma putlarından

aldığı ilhamla, daima satıh üzerinde ve “çokçu” bir mizaç
taşıdığını görür de, derinliğine ve “tekçi” bir ruhtan mahrumluğunu
anlayamaz.
DOĞUNUN BATIYA BAKIŞI
*Şarkın, Garba üç türlü bakışı vardır: İslâmlıktan evvelki bakış,
İslâmiyet’in kuvveti içindeki bakış, İslâm kadrosunun zaafa
düşmesinden sonraki bakış. . . Bu üç bakış da, Batı dünyasının
teessüs ve billûrlaşma devreleriyle karşılıklı mütenasiptir.
*Şarkın ilk bakışı hengâmesinde Garp adına bütün mevcut,
Eski Yunan ve Roma. . . garp temelinin apaçık meydanda olduğu
ve etrafına hâkim bir varlık fışkırttığı ilk tarihî çığır olan bu
hengâmede Şark, kendisine aslî renk ve hareketini veren Büyük
Zuhurdan mahrum olduğu için, Peygamberler koluyla hak; ha157
yal ve efsane koluyla da bâtıl, fakat ikisinde de müşterek unsur
olarak derin ve esrarlı, buna rağmen vahdetsiz ve perişan bir çerçevedir.
Çin, Hint, İran, Mezopotamya, Küçük Asya ve Şimalî
Afrika çevrelerini tutan Doğu medeniyet bütünü, tevhitçi ve putçu
cepheleriyle kendi içinde de bin bir tezada bölünmüş olarak,
fakat cihanı parça parça yalnız kendisiyle doldurarak, herhangi
bir dünya istikametinden topyekûn kendi manasına zıt toplu bir
hareket ve Doğu – Batı gibi ayrılık ve aykırılık dâvasına şahit olmayarak
Eski Yunan üzerine Fars akınlarına kadar devam eder.
Doğunun, Batı diye ayrı bir dünyaya rastlayışı, o zamanlar Şarkta
Garbın Roma’sı mevkiindeki Farsların Küçük Asya üzerinden
Yunanlıları toslamasıyladır. İki taraf arasında da izafî bölümü
meydana getiren ve iki taraf insanının birbirine göre farklarını
ortaya döken, işte bu çatışma. . . Garplının Şarklıya “barbar” diye

bir teşhis yapıştırmasına mukabil, Şarklının, Garplıya bakışı, o
devirde, Eski Yunanın hiçbir tecrübesine dikkat etmeyen, akıl
harikasından bir şey anlamayan ve çıktığı kabuğa hemen dönüveren
sisli bir gurur ve kayıtsızlık nazarından, (sübjektif) bir
nahvet görüşünden başka bir şey değildir. Büyük İskender’den
itibaren de, Şark, bütün aksiyonunu kaybetmiş ve aynı zuhurlara
doğru içine çekilmiş olarak eski haliyle çürük ve hamlesiz
bir bünyenin tavrını yaşatır. Büyük İskender’le başlayan, Şark
üzerine Garp yürüyüşü muzaffer ve bu yürüyüşe karşı Doğunun
bakışı, talihsiz bir hayrettir.
*Roma’nın karşısındaki Şark ise, bu muhteşem ve tam
teşkilâtlı imparatorluğun baskısı altında Batıya, niçin ve nasıl olduğunu
bilmediği bir esaret kaderi içinden bakar. Romalı onun
gözünde, ne kendisini anlayabilecek, ne de kendi kendisine anlaşılabilecek
sert ve kaba bir efendi, madde manivelâsını çok iyi
işleten hünerli bir ustadır; ve bu her şeyi punduna ve kolayına
getirici usta karşısında, cemiyet cemiyet zedelenmiş ve fert fert
kabuğuna çekilmiş olan şarklı, yılgın ve küskün, fakat daima aradaki
yabancılığı koruyan gizli bir şahsiyet ve görüşe sahiptir.
158
*Hıristiyanlık Batıya ve Roma’ya, Şarklı bir mâna ile değil,
ferdî bir eda ile geçti; ve bir devlet ifadesinden gelmediği için
ikinci bir Doğu – Batı bölümüne yol açmadı. Bir müddet sonra
da Doğulu kaynağına rağmen Batılı bir mahiyet aldı. Bu bakımdan,
Hazreti İsa’nın elinde gerçek vahdaniyet bayrağı halinde
açılan hak din, kendi öz devletini kurmadan sadece manalar
halinde Batıya sirayet etmiş ve hemencecik putperest Roma’nın

elinde çığırından çıkarılmış olmak yüzünden, doğudan batıya
doğru ayrı bir bakış temsil etmez; aksine Roma Katolisizması
gözlüğünden bir nevi Avrupalının nihaî sır anlayışındaki sapıklığı
ve onun bu gözlükle Şarka bakışını gösterir. Gerçek İsa Dini
Batıyı yıkarken, Yunan ve Roma kalıntısı Garp, onu kendisine
uydurarak, yine aslî vahidini korumuş ve Doğulu büyük tevhid
mizacına girememiştir. Böyle olunca, Gerçek İsa Dini yönünden
o zamanki Batıya karşı Doğulu bir bakış bulamıyoruz. Ama bizzat
İsa Dinini Batı putçuluğunun suratında bir tokat kabul edebiliriz.
*İslâmiyet’ten sonra İslâmiyet içi Şark, artık her istikamette
yeryüzünün umumî vâhidini getirici ve her şeyi toplayıcı büyük
şuurun sahibidir. İslâmiyet her türlü kemiyet darlığından, zaman
ve mekândan münezzeh olunca mıntıka ve istikamet hasisliğinden
müberrâ, insanlığı tek ve mutlak vâhide dâvet şeklinde ve
onun bütün ölçüleriyle geldi. Bu nazar karşısında Garp Eski Yunan
ve Roma’nın yıkılışıyla beraber Orta Çağ karanlığına daldığı
ve silindiği için Şarkî Roma İmparatorluğundan başka bir hüviyet
gösteremedi, hiçbir üstünlük ifadesi bulunamadı ve Doğunun
gözüne inkıraz halinde bir bâtıl temsilcisinden başka türlü
görünemedi. Bu vaziyet ve Doğu’dan Batı’ya doğru bu bakış da,
7 – 8 asır boyunca, (Rönesans)a kadar aynı tarzda devam etti.
İslâmiyet’in zuhurundan (Rönesans)a kadar aslî rengiyle Doğunun
Batıya nazarı, her sahada üstün adamın sapık ve düşkün
insana bakışıyla denktir.
*İslâmiyet’ten sonra, İslâmiyet için Şarkın, her istikametle
159
beraber Garba bakışı, İslâm dairesinin dışında ne varsa, bin bir

çeşidiyle küfür ve dalâletten başka bir şey olmadığı ölçüsüne
bağlıdır. Bu mutlak ve tam (totaliter) görüştür; ve hak sahibinin
tam hakkını mikyaslandırmaktır. İslâmiyet’çe: “Küfür nerede ve
ne türlü olursa olsun tek bir millettir. ” İslâmiyet, insanoğlunun
topyekûn vazife, memuriyet ve haklarını getirmiş, ruhta ve maddede
bütün kemal ölçülerini sımsıkı bir ideolocya örgüsü şeklinde
tamamlamış ezelî ve ebedî nizam. . . Bu nizam, kendisinden
olmayan her şeye bâtıl gözüyle bakmaya hak sahibidir.
*Şarkın Garba en hazin ve en mahkûm bakışı, bugünkü Garbın
tam teşekkül, teessüs ve kıvamlaşma hengâmesi olan (Rönesans)
dan sonradır. Bu da, İslâm kadrosunun zaafa düşmesindeki
sebepleri çerçeveleyen ve o sebeplerin peşi sıra gelen bedbaht
bakış. . .
*İşte, başta müspet İslâm kadrosu, Şarkın menfî kutupları
olarak (Budist)ini de, (Brehmen)ini de, (Mecusî)sini de içine
alan bu bakıştır ki, iki dünya arasında, son derece girift ve başka
başka vâhidleri birbiri içinde kaybettiren ve birbirine karıştıran
son derece sert, ezici ve zalim bir fark ve bir manzara habercisi
oldu: Batının su götürmez madde hâkimiyeti; Doğunun da,
bu ezici hâkimiyet altında bütün zıt vâhidleriyle tek ve kaba bir
Şarklı bütünü içine sıkışıp apaçık bir mahkûmiyet belirtisi; ve
İslâm Ruhunu, içindeyken kaybedişi. . .
*Ve yine Doğunun batıya, en üstün taarruz ve temsil devleti
olan Osmanlı İmparatorluğundan başlayarak, dört – beş asırdır;
Arabıyla, Acemiyle, Hintlisiyle, Çinlisiyle, Türkmeniyle, doğru
ve eğri her örneğiyle, bütün derisini, maddesini esir düşüren,
ruhunu da adam akıllı bulandıran ve hiçbir nefs muhasebesine

yanaştırmayan bir apışma ve şapa oturma gözüyle bakmaya başlaması.
. .
*İşte ve işte bu son bakıştır ki, dört – beş asırdır, harem ağası,
uzviyeti gibi gittikçe bünyeleşti;ve bütün Doğu aleminde, bir
taraftan dünyasını kaybetmiş bir köleler ve (medyum)lar sürü160
süne, öbür taraftan da tesellisini ana şahsiyetini ezmekte arayan
beyinsiz mukallitler ve fâni tedbirciler zümresine yataklık etti.
*Doğunun olanca derdi bu son bakışın içindedir.
DOĞUNUN KENDİSİNE BAKIŞI
*Şark, izafî kıt’a bölümüyle, İslâm, Brehmen, Budist, Mecusî
vâhidlerine ayrıldığına, bir bütün halinde Garbın din ve irfan
vâhdetine sahip olmadığına, kendisini kıt’a manzarası bakımından
topyekûn irca edebileceği teklik esaslarından mahrum bulunduğuna
göre, aynı kıt’a topluluğu noktasında öz nefsi üzerinde
hususî bir nazar sahibi değildir.
*Bütün başka ve ayrı kutuplarıyla Şarkın, İslâm kadrosundaki
zaaftan sonra Garba bakışındaki beraberlik, öz nefsini bilmek,
anlamak ve ölçülendirmekten gelen aslî bir görüş vâhdetinden
değil; tek ve yekpare bir düşman karşısında düşülen yılgınlık ne
mahkûmluk duygusu birliğinden doğmakta. . . Ormanı, beklenmedik
bir hayvan basmış ve aslanından köstebeğine kadar her
cins, kendisini kaybeder gibi olmuştur. Bu vaziyette aslanla köstebeğe
nefsleri hakkında ne düşündükleri sorulamaz.
*Fakat aslan, keyfiyette bütün Doğuyu ve onunla beraber cihanı
ve kâinatı nizamlandırıcı İslâm, tek ferdin içine ve topyekûn
insanlığın dışına doğru muazzam fetih aksiyonuyla, iki istikamette
de nefs murakabesi nazarının kâmil zaviyesine malik bulunmak

durumunda. . .
*İslâm’ın, kıt’a ifadesiyle kendisini görüşü, kâinat görüşüne
eş, kıt’a, ırk ve kavim çerçeveleri hasisliğinin üstünde, bütün insanlığı
bire irca edici ana kıymet olarak tek gaye etrafında halkalananlara
“millet” mefhumu, gerçekte, İslâm Bayrağının altında
toplananlara mahsus isim. . . Nitekim bütün dünyada, İslâm görüşünce
iki millet vardır: Müslümanlarla, Müslüman olmayanlar.
“Küfür tek bir millettir” düsturu, İslâm milletinin kendi zıtlarına
da topyekûn ve tek millet gözüyle bakışındaki esası, aslında
161
kendi nefsine bakış olarak billûrlaştırır. “Ümmet” Allah Resulünün
tabirleri, “millet” ise tâbiler topluluğunun mücerret kitle
ismi olduğuna göre, İslâm’ın bu mefhum zaviyesinden kendisini
görüşü, Hazret-i İsa’ya atfedilen bir sözün hikmeti içinde belirtilebilir.
“Bizden olmayanlar bize zıttır; bizimle cem etmeyenler
dağıtır!” Bu ölçüyle İslâm zaviyesinden Doğunun, Doğuyu
görüşü de, onun, 15 inci asra kadar sürmüş yekpare bir aksiyon
çizgisi halinde, fezanın dibine ve Arşın üstüne kadar her meselenin
hesabını verici mutlak kemal hamlesine beşik saha olmasıdır.
Yine bu ölçüyle İslâm, Doğuya, kendi zıtlarıyla beraber tam olarak
dünyayı irca etmekle mükellef olduğu sonsuzluk vâhidinin,
mânası madde üstü, ilk mekânı diye bakar. Bu bakışta, ortaçağ
boyunca yaban domuzu hayatı yaşayan Garplının sefaletine karşı,
dünya ve âhiret hayatının bütün madde ve mâna şartları ve ayrıca
Garbın Eski Yunan ve Roma tecrübelerindeki kaybedilmiş
hikmetler, aklın sınırları ve ruhun hakkı, bir ışık demeti halinde
kümelenmiştir.

*Bu bakış, Araplarda Dört Büyük Halife, sonra Emevî
ve Abbasî büyükleri ve daha sonra Türklerde Kanunî Sultan
Süleyman’a kadar, bütün madde ve ruh ölçüleriyle, hâkim ve
rakipsiz bir nefs emniyetini tablolaştırır ve Doğuya aslî ve galip
rengini verir. İslâm’dan evvelki Doğu medeniyetlerini, daima iç
nakışlara bağlı, girift ve karanlık kıt’a ruhunun fışkırışları diye
görsek de, bunları insanlık çapında zuhurlar kabul edemeyiz ve
kendilerinde bu çapa denk birer nefs murakabesi bulamayız.
*Dalgaya düşmüş 1 milyar esrarkeş, içtimaî enerji bakımından
1 kişi bile etmeyeceğine göre, Doğunun hele İslâmiyetten
sonraki Brehmen, Budist ve Mecusî kalabalığını keyfiyette nazar
almaksızın, sadece bellibaşlı bir ruh yapısı olarak göz önünde bulundurmak;
ve onun içine ve dışına doğru, hayret ve tevahhuştan
başka hiçbir bakış sahibi olamayacağını kestirmek gerekir.
*Böylece kâinat boyu bir aksiyona yataklık etmek bakımından
Doğunun aslî ve galip rengi, Âdem Peygamberden beri ge162
len Âllah Resulleri ve nihayet bütün zaman ve mekânın sahibiyle
İslâmiyet’te gerçekleşince, İslâmiyet’in temsil kadrosunda
zaafa uğramasını ve nefsinden şüpheye düşmesini de, son zamanlarda
Doğunun kendisine en nazik bakışı olarak ele almak
borcunda oluruz. Şöyle ki: (Rönesans(a kadar, halısından, kağıdından,
ipekli kumaşından, bütün dilleri birleştiren kütüphanesinden,
kubbesine, kalyonuna, silâhına, minyatürüne kadar
yeryüzüne ve buram buram ebedî tecrit helezonlarıyla ötelere
hâkim nefs görüşü birdenbire tersine dönmüş ve nazarlara şu
mânayı nakşetmiştir: (Rönesans)tan bu yana, şu veya bu ruhî ve
içtimaî müessirler yüzünden garbın akıl hârikası önünde hezimetinin

sebebini bir türlü kestiremeyen, eşya ve hâdiselere yeniden
hâkim olma cehdine tırmanamayan ve bazı fertlerini bu yüzden
öte tarafa kaptırdığı halde, mahzun ve mütevekkil, şuursuz
ve bilgisiz bir sadıklar topluluğunu, her ne pahasına olursa olsun,
devam ettiren mustarip ve mütevahhiş nefs bakışı. . .
*Bu ikinci bakışın karşı tarafa kaptırdığı, tarihî bir asırlık köksüzler
kadrosu da, Doğuya, yani kendisine, öz evine, annesine ve
babasına; çamaşırcı Hatçe hanımın oğlu olup da derken vezirliğe
yükselen bir türedinin utanç ve hakaret nazarıyla bakar. Bu son
sınıfın türemesinde birinci âmil, ham yobaz ve kaba softa sınıfı
da, körü körüne müdafaa ettiği kışır değerlerinin bütün hikmetinden
gâfil, önüne hangi yenilik çıkarsa, din adına küfür yaftasını
vurur ve peygamberinin “Hikmet mü’minin malıdır; nerede
bulsa alır!” emrine yüzde yüz aykırı, kaybolmaya başlamış vecd
ve aşkı sopa kuvvetiyle iadeye çalışmaktan başka bir şey yapamaz.
Nitekim adamakıllı belirmeye yüz tutan ricat ve bozgun
çığırı da, ruhları kaybedilmiş hikmet yaftalarıyla önlenemez.
Bunlardan, burnu halkalı Batı esiri yenilik maymunu, Doğuya
örümcek kafalıların yatağı, geri adam tarlası diye bakarken, sözde
dindar da “ben bunlardan hiç biri değilim!” gibi bir protesto
tavrı içinde, fakat ne olduğundan gâfil, sadece ölgün ve yılgın,
içte hırçın ve yalçın, baskı altında gizli bir nefs şüphesini ihtar
163
etmekten kaçınamaz.
*Bir taraftan ham yobaz ve kaba softa, öbür tarafta ondan
daha ham inkâr yobazı ve daha kaba taklit softası; ikisi arasında
da boynu bükük, dilsiz ve iktidarsız halk kitleleri, maddî ve

manevî Garp toslayışlarına karşı Doğunun düştüğü küçüklük
ukdesini ve mahkûm nefs görüşünü temsil ederler ve bu hal
birkaç asırdır derinleşe derinleşe, hemen bütün İslâm Âlemini
kaplayıcı bir ruh halinde günümüze kadar gelir. Bir küçüklük ve
yetersizlik ukdesi ki, Batı heyûlası karşısında, öz nefsindeki gerçeklik
ve üstünlüğü bir daha tam bir madde ve ruh imtihanına
tâbi tutulmaktan alıkoymakta, bir daha kendi kendisini kışır ezberciliği
üstünde tefsire davranmayı imkânsız kılmaktadır. İşte,
Doğunun Doğuya bakışındaki zaviyelerin en öldürücüsü!. .
*Şu anda Doğu, İslâm’dan başka bütün topluluklarıyla, kendisini
radyo ve frijider kullanan sirk hayvanları yerinde göreceğine,
bu görüşü de temsilden âciz ve sadece (refleks) halinde bir
mahkûmluk şuuru belirtirken, İslâm kadrosu içinde de, ruhuna
tıkaç sokulmuş bir ihtibâsın bakışını yaşatmaktadır. Batının Haçlı
Seferlerinden namütenahi defa öldürücü olan ve onun usta
parmaklarıyla ruhumuza kakılmış bulunan bu sefil küçüklük ukdesi
yüzünden birkaç asırdır, hususiyle yüzyıldır, Şarkta, bütün
İslâm âleminde peydahlanan satıh inkılâpçıları, züppe ve papağan,
dış yüz cambazları; Şarkın kendi kendisine, Garbın Şarka
bakışından da daha hakaretli gözlerle bakışını temsil eder; ve bu
hal her an biraz daha azgın, devam ede ede nihayet bugünkü zirve
noktasına varır.
DOĞUYA İNANALIM!
*Hiçbir coğrafya taassubuna düşmeden ve dâvamızın bütün
yeryüzünü ebedî hayat madeniyle kaplayıcı mânasını mekâna
esir etmeden, onun ilk mekânı olan Doğuya, sırf (antitez)imize
karşı tutulacak bir mevzu kıymeti olarak inanalım!

*Her şey Doğudan geldi; her şey, her şey, yani ruhumuz. . .
164
*Doğu, insanın yağmur suyu kadar saf ve aydınlık olduğu
çağlarda, yürekleri ve kafaları dört köşe madde hendesesi körletmezden
evvel, ruhumuzun ilk ve büyük marifetlerine sahne olan
vatan. . . Asıl vatandan yere düşünce onu bulduk.
*İlahî beyana göre, insan tohumu Âdem Peygamber, Doğu
plânında bir yere ayağını bastı. Bütün nevilerin kurtarıcısı Nuh
Peygamber, gemisini, orada bir noktaya oturttu. Resûller atası
Hazret-i İbrahim, Doğunun maddî ve manevî çerçevesi üzerinde
ateşi gül bahçesine çevirdi. Büyücüleri büyüleyen Musa Resul,
ümmetine vâdedilen toprağı orada aradı. Meleklerden merhametli
Hazret-i İsa, ölüleri dirilten nefesini, Batı istikametinde
Doğudan üfledi. Ve. . . Ve nihayet Allah’ın Sevgilisi ve âlemlerin
yaratılış hikmeti baş Resûl, Doğunun bir kenarında, bir nefhada
kum tanelerinin içine mermer kubbeler yerleştirdi.
*Dâvanın, inananlar için bütün bunlara inanmayı, inanmayanlar
için de inanmamayı isteyecek noktasına henüz uzağız.
Dâvanın şimdi o noktasındayız ki, nasıl Allaha inanmayan bir insan,
hiç olmazsa Allaha inanan başka insanlar bulunduğuna inanmaya
mecbursa, ruhun bütün binasını da, o binayı ister sağlam,
ister çürük bilsin, yalnız Doğunun temelleri üstünde görmek ve
tanımak borcundadır. Evet evet, her şey, her şey, yani ruhumuz,
bu şeyi kıymetli bilen için de, bilmeyen için de, Doğudan geldi.
*Kudüs orada, Mekke orada, Kâbe orada. . . Ne kadar insan
yüzü varsa hepsinin birden yöneleceği istikamet sırrı orada. . .
*Yeryüzü ve bütün insanlık tek bir vâhid olduğuna göre, Doğuyla

Batı arasında hiçbir sınır yobazlığına düşmeyeceğimizi,
baştan beri tekrarlamaktayız. Doğuyu, Batıya nispetle, sadece
bellibaşlı ruh ve kafa şartlarına ilişik bir vâkıa kabul ettikten ve
onun hâkim ve hakiki rengini de İslâmlığa bağladıktan sonra, hemen
belirtelim ki, insanoğlunda maddenin ötesini kurcalama ve
ötelerin rüyasını yaşama cehdi, mucizeler bahçesinin renk ve ışık
yüklü ufkunu yalnız Doğuda buldu.
*Ruh, mucize, masal, büyü, şiir; ve ötelerin, giriftlerin, sar165
maş–dolaşların, bilmecelerin, varılmazların ilmi ve ruhu, mizacı
ve şahsiyeti bütün hak ve bâtıl kutuplarıyla Doğudadır.
*Yine belirtelim ki, ilk ve derin insan örneğine hayat veren
ihtişam ve azamet kaynağı Doğunun, ihtişam ve azametine eş,
bir zaafı oldu. Bu zaaf onda, (Aşil)in topuğundaki nokta gibi,
ölüm okunu kendi üzerine cezbedici bir hususîlik yaşattı. Ve
okun ucu işte bu topuğa gömülüp Doğuyu boylu boyunca yere
serdi. Doğunun katili olan ok, maddeye seyislik eden basit akıldan
ve onun emrettiği miskin icaplardan ibaretti. Doğunun fark
etmediği bir sır olarak, öyle bir cüceydi ki, akıl, kendisine devi
yere yıkmak imkânı da verilmişti. İlâhi cilve, boyuna sırtı yere
gelecek olan akla, hisarsız ve silahsız ruhun sırtını yere getirmek
imtiyazını vermiştir. Öyle bir nüktedir ki bu, Kâinatın Efendisinden
birkaç asır sonra fark edilmez olmuştur.
DOĞU VE BATI BİRARADA
*Derinliğine doğru insanın ve bütün iklimlerinin kaynağı
olan Doğu, hiçbir zaman ve mekânda, kuru aklın maddeyi avlama
hakkını ruhuna sindiremedi. Sebep: Madde görüşünü körleştirecek
ve aradaki muvazeneyi bozacak kadar, dinî ve ruhî usûl

dışı, sapık tarafından iç âleme mıhlanma bünyesi. . .
*Sığlığına doğru insanın ve bütün madde bilgilerinin menbaı
olan Batı da, hiçbir zaman ve mekânda, ruhun maddeye ve ötesine
hâkimiyet şartını akılla denkleştiremedi. Sebep: Ruh âlemini
gölgeleyecek ve aradaki muvazeneyi örseleyecek kadar, maddenin
hendese ve dış kalıbına kapanıp kalma mizacı. . .
*Doğu, ruha, batı da maddeye, dürbünün doğru tarafıyla
bakmış; Doğu maddeye, Batı da ruha,aynı dürbünün tersini çevirmiştir.
*Doğunun gidiş ve usulü, bütün hak ve bâtıl kollarıyla, bu
dünyanın ötesini; Batının gidiş ve usulü de, bütün şubeleriyle
bu dünyayı fethetmek oldu. Böylece, biri yumruğunu çözüp bu
166
dünyayı elden düşürürken, öbürü yumruğunu sıkıp bu dünyayı
avucunun içine aldı.
*Bu dünya çerçevesinde Batının kazancı besbelliyse de,
ebedîlik âlemindeki zararı, bu dünya gözüyle belli değildir.
Dâvaların dâvası da, işte bu belli olmayandadır. Öyle ki, besbelli
bir dış kazanç, derinin yalnız üstünü gören gözlere, belirsiz bir iç
zararı feda edebilir bir şey gibi gösterdi.
*Ne olduysa oldu; iki ayrı hedef, iki ayrı usûl, iki seciye halinde,
bütün tarih ve coğrafya hususîlikleriyle, sadece mücerret
“cins ismi” plânında iki ayrı âlem yaşadı: Madde fetihlerinin çocuk
oyuncağı tesellilerine yapışanlarla; büyük teselliye ait iman
kutbu ellerinde olduğu halde bu çocuk oyuncaklarına mahkûm,
sürünenler. . . İşte biri ve işte öbürü!. . .
*Doğuda müspet ve menfi örneklerine ve kendi iç ve dış dost
ve düşmanına doğru herhangi bir idrâk, teftiş ve murakabe mizacı

mayalandırılamadı. Batı sahası ise, erdiği küçük marifetlerin
gururu içinde mahkûmunun hâkim tarafını görebilecek ve o
yüzden kendi eksiğin dikkat edebilecek bir nefs muhasebesine,
ta makine saltanatının kendi kendisine müthiş bir kifayetsizlik
arz edeceği ve büyük hafakanlar doğuracağı Yirminci Asra kadar
yanaşamadı.
*Zaman, istediği kadar mekân kıymetinin dışında ve ondan
müstakil bir hâdise olsun; onu mekân değişiklikleri ve nispetleri
dışında elde edemeyeceğimize göre, mekâna hâkim görünmenin
açıkgöz imtiyazına erdi. Bu yüzden ise, başlangıçta zaman
âleminin sanatkârı Doğu, sonunda mekân dünyasının zanaatçısı
Batıya esir düştü.
*Dâva, hesap ve kitabını bilmeyen ve bir madde kaygısına
malik olmayan konak sahibinin,eşya tasarrufunda açıkgöz uşağına
nihayet esir düşmesi tarzındaki masallara uygundur.
*Doğu, bütün peygamberleri, velileri ve sanatkârlarıyla,
maddeye tahakküm oyununun miskin manivelâsına kurban,
muazzam bir tiyatro dekoru gibi sahnenin altına inerken; Batı
167
Eflâtun’da ses verip (Bergson)da fısıltısını bulan mağlup ruhçuluğu
bir tarafa, (Aristo) da gürleyip şoförlere kadar nakaratı yayılan
müsbet ve riyazî kafanın muhteşem kadro perdesi halinde,
sahne üstüne çıkmanın kolayını buldu ve bir daha indirilemez
oldu.
*Doğuyla Batı arasında, siyaset, askerlik, felsefe, ilim, fen,
san’at, iktisat, her plânda olup bitenler, Doğunun kaydettiğimiz
gibi eşya ve hâdiseleri derinliğine doğru, Batının da sığlığına

doğru tefsir etmesinden doğan hazin bir usûl ve bünye farkından
başka hiçbir müessire dayanamaz. Biri, Doğu; derinliğine
iner ve sığlıkta kaybolurken, sığlığa serpili bütün dünyayı ihmal
etmek gibi hayatî ve esasî bir yanlışa sürüklendi; ve öbürü, Batı;
sığlığına yayıla yayıla derinlikler içindeki köksüzlük ve temelsizliğinin
birdenbire patlak vereceği yirminci asırdaki felâketine, bir
zafer geçidi edasıyla adım adım yaklaştı. Ve böylece, birinin hakkı
öbüründe, öbürününki diğerinde kaldı ve ulvî ahenk hiçbir
tarafça büyük murakabe ve tefahhusa vardırılamadı. Fakat Batı,
kuru akıl ve mağrur ilim şirretliğini daima muhafaza etti.
*Netice şudur ki, bugün Batı dünyası, haksızlığını, hak diye
gösteren hünerli bir gözbağcı, Doğu âlemi de bu gözbağcıya
mahkûm ve ana hazinesinin anahtarını, ceketinin astarında kaybetmiş
bir sarsaktan başka bir şey değil. . .
*Mesele, Batıyı anlamak. . . Dâvanın en nazik istikameti, bütün
mazi ve tarih hükümlerinin özü halinde bugün Doğunun Batıya
karşı nasıl bir anlayış tavrı takınacağında. . .
*Hasis mesafe ve istikamet izafiliklerinin sun’î ve hudutlu,
nefsânî ve enfüsî (subjektif) gözlüğünden değil, bir başka yıldızdan
dünyaya bakar gibi, tam bir hakikat kaygısının gözüyle
inceleyerek. . .
*Batıyı Doğuyla beraberce, lif lif, en mahrem köklerine kadar
muhasebe etmiş bir idrâkin varacağı hüküm, Batının, geniş
madde plânıyla baştan başa ve sıkı sıkıya temas halinde bir kuru
akıl harikasından ibaret olduğudur. Batı, bir kuru akıldır ve Allah
168
kuru akla ne kadar hak ve imtiyaz vermişse Batı hepsine malik;

ve kuru aklı nelerden mahrum etmişse hepsinden yoksundur.
*Batıya, sığlığına geniş, fakat uçsuz bucaksız madde plânının
her unsuru arasındaki münasebeti düsturlaştırıcı muazzam bir
logaritma cetveli diyebiliriz. Kemiyetlerin ayrıca keyfiyet ifade
edici hesap ustalığı, tek kelimeyle madde fenni Batıdadır.
*Batı, malik olduğu kuru akıl cevherinin ruhunu da, ekseriyetle
(plâstik) dış görünüş, eşyanın dış belirtisini aşmayan
bir duygu ve düşünce kıymetinde buldu. Evet; -tâbire dikkat!-
ekseriyetle (plâstik) idrak çerçevesini, eşya ve hâdiselerin zahiri
hacim ve kabartmalarını, mekân ölçü ve cümbüşlerini aşmayan
bir ruh. . . Batının olanca şevketi bu ruhta olduğu gibi, olanca
buhranı ve iç zaafı da yine bu ruhta, bu ruhun hudutluluğunda. . .
*Batının, sadece (plâstik) kadroda bir kuru akıl harikası ve
onun (estetik) zevkinden ibaret olduğuna şahit, onun şehirleri,
meydanları, sokakları, fabrikaları, tavır ve kılıkları, eda ve şekillendirişleri,
ölçü ve âletleri ve daima bir hafakan ve kâbus sınırına
takılıp kalan fikir ve sanat örnekleridir. Kitaplık mikyasta mucip
sebeplere istinat ettirilebilecek olan hüküm,Batının, madde
idrakine bağlı bir şuurla, bu şuurun çerçevelediği bir his mihrakının
etrafında,sadece fâni dünyaya, fâni dünya imparatorluğuna
mahsus bir nizam ve marifet temsil ettiği ve ferdin (metafizik –
madde ötesi) vicdanını besleyemediğidir.
*İnsan öldüğüne, saray yıkıldığına, abide çatladığına ve fikir
pörsüdüğüne göre, eğer bu akıbetlerden hiçbiri olmasaydı Batı
dünyasının da eksiği olmazdı. Fâniliğin üstündeki, vecd ve teselliyi
ve bu vecd ile eşya ve hâdiselere tahakküm kudretini getiremeyen
bir dünya, dışının mamurluğu nispetinde haraptır.

*Batı, insanoğlunun, bin bir iş ve fayda mevzuunda maddeyi
yontarak ve fâni hayatı buut buut genişleterek, sadece kalıp
dehâsına verebildiği nihai akıl yetkinliğinin büyük zemini oldu.
Bunun kabulü zarurî. . .
*Bu idrâk bünyesini Batı dünyasına, daima (plâstik) kadroda
169
muhteşem bir vezin ve ahenk, hendese ve nispet, ölçü ve muvazene,
aydınlık ve açıklık kaynağı olan Eski Yunan ve (Lâtin) dehası
aşıladı. Roma imparatorluk nizamı bu aşıyı perçinledi. Aynı
aşı, Doğudan batıya, İsa Peygamberin üflediği derin nefeste, bin
bir tahrif ve putlaştırmaya rağmen hassasiyet ve ahlâk mayasını
buldu. Fakat Batı adamı, maddenin daima sığlığına geniş zeminini
kurcalama seciyesine sadık kalarak, Ortaçağ dehlizini geçti;
ve (Rönesans- Yeniden Doğuş) ismi altında ve bir fışkırışta Yeni
Çağı açarak bünyesinin en üstün verimine kavuştu: Müspet Bilgiler.
. . Bunun da idraki mecburî. . .
*Amma ki. . . Maddeyi, aklî ve ruhî her bakımdan ihata ihtirası
ve bu ihtirasın büyük eseri olan müsbet bilgiler manzumesi,
terakki ede ede bir taraftan batının dünya fatihliğini sağlarken,
öbür taraftan da kendi kendisine hâkimiyetini, ruhî hegemonyasını
altüst etti; ve onu, çırpınan, ruhuna dayanak arayan, dışı
ziynetli ve içi harap, bir dev haline getirdi.
*Batıyı anlamak, onun, madde plânına hâkim ve ruh plânına
mahkûm tezadını en haysiyetli çapta görmekle olur.
170
ZİHNİYETLER
Ucuz alışkanlıklar

İnsan biraz da tarihin özetidir. Alışkanlıkları, genetik yapıyı
kalıtsal olarak süre giden durumların çerçevelediği, yörenin
olanaklarından yararlanarak oluşturduğu, ortam ve bünye- den
“ben” diye teressüm eden olgunun, o bölgede yaşayan ortak tavırlar
haline gelmesine zihniyet diyoruz. Kadının toplumdaki
yeri, camiin ne olduğu, cemiyetin bir bireyi öldüğünde duyduklarımız,
evimizin yönünü v. s. koyarken bizi yönlendiren bilgi,
alışkanlık, insiyak, irade, akıl gibi iş ve eylem yapan yanımıza
diyoruz. Soyuttur. Sanat da, kültür diye agorada arz-ı endam eyler.
İşin başındaki “niyet” bu sınıftandır. “İş ve eylem”i “niyet”e
göre algılayan, yargılayan, değerlendiren Hz. Peygamber, Necip
Fazıl’a bu konudaki düsturu verecektir. Bilgiler azalır, çoğalır ama
çerçeve olarak kalan zihniyet ancak nesiller içerisinde ve çok olağanüstü
koşullarda değişebilir. Değişim yavaş seyreder. Yüz elli
yıldır devlet eliyle baskı yapılarak yasalar, yasaklar ve mükâfatlar
konarak kılık-kıyafet değişimi yapılmak isteniyor. Siyasal ortam
biraz yumuşatıldığında, sarık v. s. eski giysiler tekrar meydana
fırlı-yor. Bu bir varoluş anlayışının ve mevcudu protestonun gün
ışığına çıkışı olarak yorumlanır. Zihniyetler zor değişmektedir.
Zihniyetlerimiz umut ve korku (Havf ül reca) larımızın yüreğindedir;
genelleşmiş korku ve umut ta diyebiliriz zihniyete, bir
171
yanıyla da ahlak olarak görebiliriz. Bir de “Eşya ve hadiselerin
kıymet hükmünü” doğru verip “eşya ve hadiseleri” aşmak konusunda
“dava ahlakına” “eylem erdemine” muhtacız diyen Necip
Fazıl, ahlak konusunda; “Allah Resulünün ahlakına muhtacız”
diye defalarca söylemiştir. “Uyuz ve ucuz”, “köpürtülmüş ve şişirilmiş”,

seçme ve yok etme kabiliyetini kim niçin istesin?. Necip
Fazıl’ın istediği zihniyet Türkiye’de var mı? Kendisi de bilerek
“yok” diyor. Onun için iki yanlı mü-cadele veriyor. Dışına doğru
mevcut düzene muhalefet olarak, mevcudun yanlış ve kötülerini
ifşa, içe doğru lif lif analizle “İslâm’ı” anlama, algılama “eşya ve
hadiselere” nakış gibi nefsi zorlayıcı bir eğitime gitmek. Büyük
Doğu ekolünün kurucusu ve ilk düşünürü olan Necip Fazıl’ın
düşünce sistemi, insanları erdirici, fakat ezdirmeyici oluşuyla,
kendi kendine “fatalist” bir yapıyla iktidar olmayı uman, İslâm’ın
diğer kadrolarından açık farkla ayrılır. Zihniyet olarak kütüphaneden
geçmemiş ve “iç muhasebesine ermemişi” Necip Fazıl
“ham yobaz” “kaba softa” diye tavsif etmiştir. Mevcut düzen içerisindeki
zihniyet, sindirilmiş bir “riya” hali olduğu için kesin
“devrim-inkılap” neşteriyle operasyona tabi tutulmalı, kangren
uzuv kesilmeli görüşündeler.
Karton adamlar
Necip Fazıl yüz yıllık ahlak ve iktisadi çöküşü sürekli yineler
ve kurumun “kopya”sından bahseder. “Karton adamlar”
olarak değerlendirdiği “cumhuriyet güdücülerini” baskıyla da
olsa “halka rağmen” olmayanı denemenin zaman israfıyla taltif
edileceğini görür. Gerçekten de milli eğitim, askeri sistem, mali
sistem, ekonomik sistem, kanunlar sistemi yaz-boz tahtası gibi
değiştirilip durmaktadır. Zihniyetlerle ters orantılı olan kurumlar
çatışma halindedir. Sürekli değiştirilmesi yeni getirilenin
daha çok zaafa bürünmesine yol açıyor. Uygulayıcılar devlete
tabi olmalarına rağmen bezginlikler başlıyor. Öğretmen açıkları,
askeri zayiatlar, polis intiharları kurumların içten içe kaynadığını

172
göstermektedir. Çok ciddi rehabilite programlarının bile soruna
çözüm getirmeyeceği söyleniyor. Devleti ele geçirmenin intikama
dönüşmesi, “rüşvet” ve “adam kayırma”, kurumları iyice çıkmaza
sokmaktadır. Bugün kirlenmemiş kurum kalmadı. Güven
sarsıcı bu durumu gelir düzeyi çok düşük kitlelerin devletten
soyutlanarak derd-i maişete düştüğünden, varlıklı kesimlerin de
AB ve ABD gibi ülkelerle iyi ve hatta organik ilişkilerde olması
devlet bürokrasisinin yaşamasının asıl sebebi gözüküyor. Herkes
devletten bir şeyler istiyor; lakin devlet de bir eliyle verip diğer
eliyle geri alıyor gibi yapıyor. Muhalif olarak bakınca bu değerlendirmeler
normalleşiyor. İşin özü ise, taklitçi toplumlarda
devlet kendini kanunlarla korumak ister, mezun olup olmaması
önemli olmamakla birlikte kanunlar zihniyetlerin, inancın ve törelerin
önünde yer alacaktır. Bu sosyolojik gerçekliktir. Devrimler
bile dünyanın bir yerlerinde uygulanmış asıl ve esası belirlenmiş
olanlarından seçilerek yapılır. Karpuz seçilir gibi kanunlar
seçilerek sosyal bünyeye dayatılmamalıdır. İkinci Mahmut’tan
beri reformlar yapıla gelir,neden cumhuriyet dönemindeki değişimlere
devrim denir; aslında devrimin kuralları ve sonuçları
çok başkadır. Türkiye’de bütün siyasi partiler ve aile reisleri bile
bu devrim işine ayak uydurmuş gibi. Olur olmaz şeyleri şiddet
içeren isteklerle değiştirmeye çok hevesliler. Değişecek olanın
niteliği sanki önemli değilmiş gibi düşünülüyor. Değişimi sağlayacak
bütçe hiç önemsenmiyor. Dahası değişim süreci olarak,
sağlanacak faydanın sabra yansıyan yanı görmezden geliniyor.
Hele takvim sanki duvar süsüdür. Toplumun değişim isteğine

tekabül eden değişme gereği, bütçesine, sürecine ve en önemlisi
de, sosyalliğine özen gösterilecek bir yapıdır. Yapıda görevlenecek
personelden, değişimde kullanılacak alt yapı araçlarına dek
dikkatle seçilmesi de, işe ne kadar önem verdiğimizi gösterecektir.
Önce eksiğin, yanlışın, hastalığın tesbit ve teşhis safhası
var. Önemlidir. Temel buradadır. Yanlış teşhise doğru tedavi,
yeryüzünde henüz becerilmemiştir. Doğru teşhisten sonradır
ki fizibilite çalışması yapılabilir. O dahi doğru kişilerce ehliyet173
lilerce yapılırsa tedaviye veya değişime geçilebilir. Değilse ben
devletim, istediklerim değişecek demekle devrim olmuyor. Olan
insan telefatı,zaman ve para israfıdır. Bir türlü tutturamadığımız
milli eğitim programlarının bu millete maliyeti ne kadar acaba?
Onikiyıllık eğitimin üstesinden nasıl geleceğiz acaba demeden
kendimi alamıyorum.
Yeti ve yeterlilik
Ne sert ve zecri inişler ne yumuşak ve iknalı geçişler Türkiye’deki
bu esnek yapıyı anlamıyor. Evrim veya devrim adıyla
işportadan alınır gibi ithal edilip uygulanan şey bir süre sonra
getirenleri bile şaşırtabilir. Çünkü devrim yozlaşmıştır. Halkın
itirazının olmaması –ne iyiye, ne kötüye- toplumsal intiharın
eşiğinde olduğumuzu gösterir. Halk mecalsiz, gönülsüz, yaşama
sevincini bulamamış bir durumda iken ona ne giydirseniz itiraz
edemeyecektir. Geliri olmayan insanlara verilecek hürriyetin ne
anlamı olabilir. Hürriyet sevincini bulanlar için çok önemlidir.
İmanın temel taşı da özgürlüktür. Necip Fazıl’ın ifadesiyle “Hakka
esareti hürriyet bilmedikçe” “gerçek hürriyete ermek” mümkün
değildir. “Başıboşlukla” “hürriyet” farklı şeylerdir. “Hayvan

hürriyeti” ile “insan hürriyeti” de farklıdır. Eskimiş toplumları
“kabuk” değiştirerek değiştirmek mümkün değildir. Değişim
toplumu sarsacak yeni bir iman gibi algılanmadıkça kurtuluşu
getirmeyecek, saygınlığa yücelmeyecektir. Elbette ki dünyada
yaşayan bütün uluslar benzer zihniyetleri benzer kurumlarla ifade
edecektir. Birinde basit olan, az olan, küçük olan kurum ve
kuruluşlar diğerinde kompleks, girift, iç içe, derin, çok yönlü
olabilecektir. Toplumun değerler skalasında aldığı yere göre bütçelerle
taltif edilecektir.
Kurumlar siyasal olarak çok yasalara bağlı, örgütlü, radikal,
günlük değişimlere duyarlı, sağlam yapılı olabilir. Mahiyet
farklılığı olmadığı sürece kurumlar aynı işleri görüyor. Örneğin
eğitim-okul düzeni. Afrika’da bir baraka içerisinde üç yıl bo174
yunca okuma yazmayı Çin alfabesi öğreterek sağlamış olsun.
Türkiye’de de modern yapılı okulda Latin alfabesiyle sekiz yılda
okuma yazma öğretmiş olsun. Netice o topluma gereken okuma
yazma öğretilmiştir. Çin alfabesi,Latin alfabesi diye ayrımlaştırmak
fazla önemli değil kurum açısından. Topluma ayakkabı lazımsa
mozaik fabrikası kurarak bu sağlanmış olmaz. Bütün dünyanın
her yerinde ayakkabıyı ayakkabıcı yapar. Dolayısıyla aynı
ihtiyacı gideren kurumlar dünyanın her yerinde benzer özellikler
gösterir. Devlet, genel anlamıyla bir gereksinim ve bir kurumdur.
“Kopya”lar üzerine “insan”sızlık üzerine kurulamıyor. Yine “devlet”
bir üretimin en ekonomik yapılabilmesi için rantabl çalışan
bir “Holding”tir. En azından mantık düzleminde devlet bugün
bu anlayışa gelmiştir. Lakin bürokrasi ve zaman “holding”e hoşgörü
ve gönüllü katılımları açıklayamamaktadır.

Kopyacılık
Onun için de “kopya”cı toplumlarda görünüşte devrime
benzeyen, gerçekte ise devlete sahiplik iddiasında olan bir grup
(zümre) bir kurum veya devlet adı verilen bürokrasi ve güç odaklarının
tümü tarafından halkı katılıma ve değişime zorlar. Buna
kurumların zorlayıcılığı diyebiliriz. Eğer zihniyetler kurumların
yaratıcısı ve kendi varoluşunun takipçisiyse zorlamalar toplumu
iyiye, doğruya daha hızlı ulaştırır. Herkes mutlu olur bu zorlamalardan.
“Kopyacılıkla” elde edilmiş kurumlarda zorlayıcılık,
daha önce anlattığımız gibi toplumun yapısına bağlıdır; tepki de
vermeyebilir.
Yetki, emretme kabiliyetiyle donatılmış olsa bile, bu yetkiyi
kullanan o yetkiyi kendine hak görmüyorsa pişmanlıklar,
üzüntüler, hayal kırıklıkları başlar. “Kendine hak görmeme” bir
“ahlak”tan kaynaklanabilir. Devletin ilk kuruluş devrelerinde çok
önemli olan bu yapı, en çok o dönemde önemsenmemektedir.
Diğer kuruluş kargaşaları bu “önemi” çok sonraya tehir edebilir.
175
Yeti ve yetki
Yetkinin kendi, bir yasayla genelde tespit edilmiş ve kurumun
özünde vardır. Önemli olan mevzuata, geleneğe, ahlaka
mugayir olmadan onun kullanılmasıdır. Üstelik bu menfi tanım
bir cezayı şekillendirmek yerine de kullanılabilir. Egemenliğe bu
yetkilerin toplulaştırılmış hali de diyebiliriz. İçerde olduğu kadar
sınır dışında da kullanılacaktır. En etkin “savaş”lar bile diplomasinin
uygarlığa katkısını inkar edemez. Necip Fazıl dış oluşta
savaşkanlığı ve egemenliğin sınır ötesi ayağını çok önemser.

“Milli Savunma” sözcüğü yerine “savaş”ı kullanmayı tercih eder.
Savaş toplumun dirilişini sağlar. Bu her zaman doğru değildir.
Almanya ve Osmanlı Devleti ölmüş canlı birer numune olarak
önümüzde durmaktadır. Yani Almanya savaşarak Avrupa’daki
varlığını korudu. Osmanlı devleti savaşarak dönüşümü sağladı
ve Türkiye’ye inkılabetti.
Toplumsal dinamizmin bir evresinde çekimser kalmış bir
boy, bir dinî grup, cemaat esas dinamizmi sağlayan bütünün
yanında o dinamizme katılabilir. Osmanlı devletinin ikinci
Mahmut’tan sonraki evresinde sessiz kalan (takiyyecilik)le gizlenen
aleviler, bugün eskisi gibi gizlenme gereği duymuyor ve
siyasal ortama açıktan katılmak istiyorlar. Bu isteklerini parti
kurarak, kendilerine has ayin evleri (cem evi) açarak somutlaştırıyorlar.
Bunun yanında çeşitli dernek, federasyonla siyasal
ifadeyi yoğunlaştırıyorlar. Bunlar onların taleplerini belirlemeye
yetiyor. Fakat alevilerin siyasi ve sosyal istedikleri kadar,topluma
vermek istedikleri de önemlidir. Birkaç alevi fanatik grup istisna
edilirse, onlardaki asilliğin devletleşme isteğine dönüştüğü görülür.
Onlar medeniyeti birlikte omuzlamak istiyorlar. Buraya
kadar toplumsal yapının, ölü duran bir organın canlanmasından
söz açtık. Oysa denge bu canlılığı uygarlığa mı anarşiye mi taşıyacak
bilmiyoruz. Tarih iyi bir laboratuardır. Umut iyi terbiyecidir.
Tarihten neler aldığımızı ve gelecekten neler beklediğimizi
süreç içerisinde değerlendireceğiz, göreceğiz. Necip Fazıl’ın Hz.
176
Ali isimli eseri, bu geniş yapının nasıl isabetli ele alındığının bir
ifadesi gibidir. Sosyal bünyeyi çok iyi tanıyan bu deha çapındaki

düşünürümüz; Türkiye’ye özgü ve onu lif lif analiz edici ve ruh
atmosferinde dağılan organlarını birleştirici özelliğiyle, siyasi
dinamik odaklarının hali hazır coğrafyasını çizdiği gibi, potansiyel
olarak kış uykusundaki siyasal katışmaları çok iyi gören,
çözümleyen konumdadır. Mustafa Necati Paşa’nın Netayic-el
Vukuat’ı (olayların sonuçları) gibi kronolojik düşünmediğimiz
için sonuçta, hüküm ve karar vermek gibi berzahta da kendimizi
bulmuyoruz.
Ortaçağa dair bir zihniyet portre denemesi
Dr. Sabri F. Ülgener
İktisadi İnhitat Tarihimizin Ahlak ve Zihniyet Meseleleri-İstanbul-
1951
İktisat ilminin önemli kitaplarından olan bu kıymetli eserin
son bölümünü bugünkü dille anlaşılmasını temin edebilirsem
merhum hocama fatiha niteliğinde olacaktır. İktisat Fakültesinde
okumamış olsaydım tanışabilecek miydim,bilmiyorum.
Ama hem kendisini hem de onun aracılığıyla temasa geldiğim
kıymetli hocalarımın çoğu da onunla maverada buluştular. Allah
hepsine rahmet etsin. Birazcık sabır gösterip bu güzide ilim adamı
üzerine söyleyeceklerime katlanırsanız,Türkiye’de rüşeym
halinde olan ilme saygınız elbette ki fatiha yerine kaim olacaktır.
Sabri F. Ülgener hoca yanılmıyorsam Milli Gelir dersimize
geliyordu. O yıllarda dersten ziyade hayatta kalmağa çalıştığımız
için,Hoca–öğrenci ilişkileri iç içe geçmişti. Hocamızın musikî ile
ilişkisi ve hele de klasik Türk musikisi sazendeliği dahil ustalığı
beni şok etmişti. Bir çok arkadaşım değişik korolara katılıyordu.
Ben iyi ve uysal dinleyiciyim. Nerde güzele dair bir ses duysam

keyiflenir,şükranımın ifadesi olarak tanımasam da gider tanışırdım.
Münir Nurettin’in konserlerinden Süheyla Atmışdört’ün
177
korosunu dinlemeye kadar işi biraz da eğlenmeyi bahane ederek
uzatıyordum. Sadece musiki değil ki ilgi alanımız,hattatları izlemekten
bıkmıyor, ressamları seyretmeye doyamıyorduk. Buna
sinema ve tiyatroyu da eklerseniz zamana sığmaz olursunuz.
Yani hocanın biraz da tiryakisi olursunuz. Hoca ile okul hariç
her şeyi konuşurduk. Hat konusunda da eli kırıktı. Rahmetliye
“Ben köylüyüm henüz… kabalığımı bağışlayın,aslını istediğim
şeyin aslını bilmediğim gibi elde etmenin metodolojisini de bilmiyorum.
Hatalarımın çoğunu oluşturan bilmemek fiilinin basıncında
oluştuğunu görüyor ve biliyorum. Yani bilmediklerimi
öğrenirken de hata işleyebiliyorum. Ya hiç öğrenmemem lazım
ya da hataları en aza indirerek öğrenmem gerekiyor…beni peşin
peşin bağışlayın. ” dediğimde “peşin” sözcüğü üzerinde durarak
bana takaza ediyordu. - Yahu sen nasıl Kayseri’lisin ? diye. Elbette
ki hatalarımızın çoğunun kabalık arz ettiğini, bu İstanbul
çelebisinin bilmemesi mümkün müdür?Kabalık maksadıyla
yapılmadığını göstermek için, tarikat menkıbeleriyle büyük
şeyhlerin efendilerinin yanında ne gösterilere sahne olduklarını
sohbete sokardı. Ben onlardan bile bir sonuçlar çıkarmağa çalışırdım.
Buna çok sevindiğini, zaman zaman belli de ederdi. . .
Onun için incinir ya da kaba veya sakil bulursanız,lütfen uyarın
ki, bizde gönlünüz kalmasın dediğimizde-Yoldan arabanın
geçtiği belli olsun diyerek, bizi teselli ederdi. . . Samimiyetimizi
çoktan test etmiş olmalıydı ki hoşuna gitmeyenlere kapattığı kapıları,

bize hiç kapatmadı. Derslerine ve Kürsüsüne gelmemde
bir mahzur olmadığını defalarca hatırlatmasına rağmen, ders
dışında buluşmayı tercih ederdik. Neticede lafımızı çekinmeden
söylerdik,ama istediğimizi söylediğimiz cümleyle tedarik
ediyor mu idik onu hatırlamıyorum. Çok bilgi edindiğimiz bir
gerçek ve fakat esasta, o kıymetli insandan bilginin nasıl toplandığını,
beyinde nasıl harmanlandığını ve hasadın ne zaman
yapılması gerektiğini öğrendik. Bizim nesil kayıp nesil olmasaydı
çok ilim adamı çıkacağını ileri sürmek kerametten sayılmazdı.
Olmadı. 1980 ihtilalinin korku filmi gibi rüyalarımızı bile
178
saklattırması,Özal’ın her şeyi pazara döken işportacılığına ucuz
malzeme yaptı. Önceki ihtilallerinin hatalarını yüreklerinde aramak
yerine, yeni bir ihtilalle milleti şaşkına çeviren askerler,yarın
her yeri tatile göndereceklermiş gibi,bıçak sırtında tutuyorlardı.
Hiçbir değerimizi tarihin kopuk zamanına bağlayamadık. Ailemiz
anakronik yaşıyordu,biz de onlara takıldık çaresiz. Oysa
Sabri Ülgener hoca bunları ne severdi, ne de yapmamızı takdir
ederdi. Allah sana ve ailene gani gani rahmet etsin sevgili hocam.
Ahmet Güner Sayar kardeşimize de şükranlarımızı sunalım.
Hocamızla ilgili hazırladıkları biyografi gerçekten çok güzel ve
faydalı bulduğumu belirtmeliyim. (Bir İktisatçının Entelektüel
Portresi Sabri F. Ülgener Eren yayınları İstanbul 1998)Şimdi
Sabri Ülgener hocanın eserine dönelim. Anılan esrin 196. sayfadan
başlayan bir portre denemesinin başlangıcına:
Ekonomik çöküşün:
l-İş hayatı

a)Çalışma tarzı ve temposu :Tembel,etkisiz ve durgun
b) İş ve meslek tutma : Alışılmış ve ezberlenilmiş
ll-Serveti
a)Kaynağı : “iktisat dışı” (Büyük kısmı siyasal kaynaklı)
b)Kullanış tarzı:Yine “İktisat dışı” amaçları
doğrultusunda:Gösteriş;Mevki ve rütbe …yolunda. Fazlası gömülü
veya yastık altında
lll- Değer ölçüleri;Üretimden çok tüketime dayalı
a)Tüketimci zihniyet
b)Tüketime ayarlı ekonomik rejim
lV- İnsanı ;
O bir Fenomen; Onu da şimdi görelim
179
Herhangi bir dönemin düşünce zihniyeti üzerine araştırmalar
dönüp dolaşıp o dönemin karakteristik insanına gelir dayanır.
Bizde tetkiklerimizi o yolda bir deneme ile bitireceğiz.
Kuşkusuz sorulacaktır,hangi çağın ve çevrenin insanı
diye?Çeşit çeşit sosyal sınıfların olanca renk ve biçim bolluğu
içinde alt alta sıralandıkları bir çevrede,hem de başı sonu belli
olmayan bir tarih ve coğrafya planında böyle bir denemeye girmenin
zorluğu apaçık ortadadır. Bu konuda belki en doğrusu
bir değil, bir çok tipler üstünde durmak ve düşünmek olacaktı.
Fakat, tetkiklerimizin başında da söylediğimiz gibi,bütün o tiplerin
renk,kaynak ve yön değişkenliğine karşın aralarında ortak
özellikler her zaman bulunabilir. Bu özelliklerin nasıl bir hayat
anlayışında bir araya geldiklerini yukarda gördük: Hayatı bol
geniş ve gösterişli yönüyle tatmak,fakat iş ve emek tarafını sınırı

aşacak kadar büyütmemek(Üretim ve emek, içinde gözlerini
açan,ya da aynı –kentli ilişkilerle oraya kapılananlar için ömür
boyu sürüp götürülecek olan bir yazgıdır,işin dışındakiler içinse
özenilecek bir konu değil).
Çeşitli sınıf ve katmanlar, birbirlerinden ne kadar derin farklarla
ayrılırsa ayrılsınlar,bu ortak ölçü çerçevesinde adeta birleşmiş
görünürler. Öncelikle en tepeden başlayalım:İster eşraf ve
ayan,ister(belki en önemlisi) Yönetimin başları(idare amiri) ele
alınsın,bolluk ve gösteriş tarafı tümünde benzeşiktir. Adı ve sanı
ile soyu ve sopu, çevresinde durum ve ününe uygun bir yanaşma
halkasının tattıracağı gurur ve büyüklük:Ve bütün bunların
karşılığı adına;bol harcama, bol dağıtma ve savurganlık…
(doğal olarak o çerçeve içinde kalmak üzere)Tarihin akışı içinde
her çeşit ve her türlü aristokrat sınıf bu ruh ve zihniyeti paylaşmakta
birbirinden geri kalmamıştır. Fakat yalnız aristokrat
sınıf mı? Kuşkusuz hayır. !Benzer hayat ve zihniyet tarzının başladığı
noktadan aşağılara kaydığını yine tetkiklerimiz sırasında
örnekleriyle gördük. Orta sınıf halkın(bileşimi ne olursa olsun)
sahip çıktığı ve çıkmakta diğerleriyle yarıştığı değerler bildik
180
değerler:bol ve geniş yaşama isteği, “Kimlerden” olmakla veya
“kimlere” katılmakla övünme, görünüş ve gösteriş halk dilinin o
gün bugün “ağalık taslamak” olarak adlandırdığı gurur ve büyüklenme
merakı(serpintileri çok bol ve çeşitli):örneğin kılık kıyafet
düzenlemelerine kulak asmayarak üst düzey yöneticiler gibi
giyinmek samur kürk ve binek hayvanı kullanmak… “üzengi parlatarak”
üstündeki aşağılık-sürüden olma-tozunu silkebilmek…

vb. Biraz derinlerine inince, bütün bu zihniyet görüntülerinin aslını
ve taşıdığı rengi seçmekte zorluk çekmiyoruz;Hepsi de,teker
teker,toprağın ve konak hayatının verdiği ruh; bir kelimeyle
feodal zihniyetin ta kendisi ! Tarihin üst katta ve dışarıda olup
biten,ileri geri değişen yüzüne karşı derinde aynı kalan dayanıklı
ve sürekli unsuru burada aransa gerek. Yüzeysel değişiklikler,
örneğin( var olduğu kadar) sınıf ve katman değişikliği derindeki
bu ruhu yerinden bile oynatamamıştır. Olaylar gösteriyor ki zihniyet
bir kere yerleşip kök saldıktan sonra, değişik sınıf ve gruplar
arasında, birinden öbürüne eklene aktarıla uzayıp gittiğini gösteriyor.
Asıl önemli nokta da buradadır:Asırlık toprak yönetimlerinin
ve çiftlik ağalığının doğurduğu ruh, bürokrat merkezlerde
dayanağını kaybettikçe başka bir grupta-memur sınıfında- yeniden
hayata kavuşmanın gizemini elde etmiştir. ! Onun içindir
ki, yöneten sınıf ruh ve zihniyetçe feodal katmandan kıl kadar
farklı değildir. Hayatı bol ve gösterişli yönüyle tatmakta olduğu
gibi, ekonomik eylemleri hatta düşüncesini bile kendine ve yerine
yakışıksız görmekte devlet adamı ve çiftlik ağası bir çizgide
olur: “ Eğer biz ticaretle müştagil olursak saltanat ve imareti kim
eylesin” Yönetimsel kurumsallığın Avrupa’ya örnek olacak bir
olgunluğa çıktığı çağlarda bile bilinçli “merkantil” bir politikanın
bunca zaman çıkmamasını her şeyden önce bu ağalık ruhunda,
ekonomik eylemleri efendi ırka yakıştıramayan feodal zihniyette
aramalıyız. Aslına bakılırsa batı dünyasında da kapitalizm,önüne
dikilen feodal zihniyeti ufalaya ufalaya, zor bela,canlı ve hareketli
bir “bourgeois” tutumuna doğru yol alabilmişti. Sonuç? Batı Avrupa
ülkelerinde(özellikle İngiltere’de) zadegan 17 nci yy’dan

181
beri iş hayatıyla yoğrulup burjuvalaşırken, bizde yalnız üst katman
değil,orta sınıf halk bile, ağalık ve efendilik bilinciyle iş hayatından
elini ayağını çekmiş,uzaklaşmıştır. Olaylara bu açıdan
bakınca,batılı bir yazarın söylediklerine hak vermemek elden
gelmiyor:“Türklerde üst katman göçebe karakterinden çok şeyler
korumuş…Türk köylüsü tipik bir köylü olduğu halde,şehirli
şehir ekonomisine yabancı bir efendi tabakası,bir savaşçı ve memur
katmanı yaratmış…kibirli,çalışma ve kazanmaya çok önem
vermeyen,iş hayatını kötüleyen bir sınıf!Bundan böyle efendi
ırkın henüz harcanmamış kuvvetiyle oluşan devletin,hızla yıkılmasında
başlıca sorumluluk payı halkın bu göçebelikten kalma
karakterine düşer.
Yüksek tabakanın ve oraya uyanların ekonomik hayatla yakından
değil,uzaktan bile ilişiği olmadığına göre,çağın “İktisat
süjesi” (yani iş ve üretim hayatıyla doğrudan doğruya ilgili insanını)
- tarım üzerine tetkiklerimizde konuyla ilgili fazla uğraşmadığımız
için köylüyü bir yana bırakalım- şehirlerde özellikle de
ticaret ve sanayi erbabıdır. İmdi,Dış pazarların daralmasından
beri tüccarın yer yer esnaflığa yüz tuttuğunu ve sanayi erbabının
da zaten uzun zaman dar ve dağınık üretim ölçüsünden ileri gitmediğini
biliyoruz. O nedenle, orta çağın ve çöküş dönemimizin
“iktisat süjesi”, içinde tıkanık bulunduğu dar ve basık çarşı ölçüleriyle
her yönden tam bir uygunluk içindeydi denebilir. İrade ve
enerji tarafı da genişleme sahası ve iş çevresi kadar basık;hayat
biçimi ve davranışı da o kadar edilgen ve durgun!Bu edilgenlik
birkaç noktadan dikkatimizi çekecektir:Öncelikle çevrenin

dış yapısına etkili olmak ve işlemek noktasından(tembellik
içgüdüsü);yine onun uzantısı olarak göreneğe ve otoriteye
bağlılık(spontanite eksikliği); son olarak çevrenin sayılabilir
öğelerini kavramak ve aklen çözümler üretmekte gerilik(akıl ve
zekadaki denetim eksikliği). Aşağıda bu nakısaları tek tek ele
alacağız.
A. Tembellik içgüdüsü: Bununla,durgun-statik hayatın
182
insan ruhunda kökleşmiş, alışılmış yanlarına dokunmak istiyoruz.
Tembellik içgüdüsü dedik; Gerçekten,maddesel dış
nedenlerin(ilkel tekniğin geri ulaşım araçlarının, “organik” üretim
sürecinin. . vs. ) aslında daralttıkları iş yapma imkanları üstelik
manevi nedenlerle-özellikle şark kaderciliği denebilecek
bir fatalitik yapıyla da hırpalanınca,tembelliğin insan doğasına
nasıl bir alışkanlıkla saplanıp yerleştiği kestirilebilir. Biz bu anlamda
tembelliği tetkiklerimiz boyunca değişik yönlerinden
gözden geçirdik. Özellikle, esnaf hayatında dikkatimizi en fazla
çeken yan,emek ve faaliyetin çeşitli açılardan sınırlanması
oldu. Öncelikle, derinliğine doğru: emeğin şiddeti ve sürekliliği
açısından(tipik örnek:geç işbaşı,erken iş paydosu!). İkincisi genişliğine
doğru:Bir sanattan veya iş kolundan diğerlerine geçilmek
istenildiğinde, yer ve yurt değiştirmekteki tembellik!
İlk anda dar ve kapalı bir çevreyi-esnafı-ilgilendirir görünen
bu esasları daha geniş ölçüde bütün bir devrin hayat ve sosyal
anlayışına,dolayısıyla o anlayışı örneklendiren “tip insana” yükleyebiliz.
Bu anlayışı daha önce geniş ve genel ifadesiyle “mesafe
şuuru-uzaklık bilinci” diye adlandırmış idik. Anlamını bir

kez daha yinelersek, dış çevre ile ilişkilerde araya daima geniş
bir uzaklık payı koyan pasif-edilgen- hayat tarzı. !Fakat amacımız
yanlış anlaşılmamalı:uzaklık bilinci derken,madde dünyasından
tümüyle kopmuş,ona tümüyle sırtını çevirmiş bir insanı
düşünmüyoruz. Hayattan nasibini alma sırası gelince,ortaçağ
insanı da dış dünyaya mümkün olduğu kadar yakındır;fakatasıl
önemli nokta-çevresine etkili olmak,biçim ve yön vermesi
bakımından,o dünyanın hayal edebildiği kadar uzağında ve ötesindedir!
Nasıl ki, Batının iş ve görev insanı bu - şark görüntüsüne-
tezat bir karakterle sürekli tasarrufla kapital birikimi uğruna
hayatın gündelik hazlarından uzaksa, maddenin yapısını
değiştirmek, işlemek anlamına o kadar yakın:Orta çağ insanı
şu özellikleriyle,enerji ve aksiyon tarafı zayıf,zeka ve irade tarafı
doğal içgüdülerine ve “cemaat” instektlerine-dış uyaran- oranla
cılız bir birey,daha doğrusu “bireyliği yarım” kalmış bir insan
183
olarak karşımıza çıkar.
Her zaman ve her yerde olduğu gibi,burada da kuralların dışında
olanlar hiç yoktur denemez. Emek ve uğraş -veya çalışma
dünyası-gerçek bir değer olarak tanıyan aktivist fikirlere ve endividüalist
düşüncelere İslam dünyasında da yer yer karşılaşılabilir.
Ancak,bu düşünceler doğu orta çağının ezeli mistik kalıpları
içinde hızla eriyip kayboldukları için,genel toplamının manzarayı
uzun zaman bozacak ve değiştirecek bir yüz taşımamaktadır.
O nedenle,doğu orta çağında hiçbir zaman tam ve dolgun
ifadesini bulamamış,belki yol ortasında yarım kalmış bir bireyde
(individualite’den) söz açmak yanlış olmayacaktır. Bu yarım

gelişmenin izlerini gündelik hayatın her alanında görebiliriz:en
başta çevreyi kendine verildiği veya belletildiği gibi kabul
ediş;Üretim araçlarını ve usullerini yenileme,veya değiştirmede
çağların yerinden kıpırdatamadığı bir tembellik;sonuçta
yine dış çevreyi fakat bu kez zihnen yoğurmak ve işlemekte
gerilik!Aşağıda bu zincirleme tembelliğin iki halkasına daha temasla
yetineceğiz.
B. Kendiliğinden davranabilme (spontaneite) noksanlığı:
Batıda olduğu gibi doğu ortaçağında da “autonom” bir şehir
ve komün yönetiminin,dolayısıyla siyasal hak ve özgürlüklerin
kurulup kurulmadığı, kurulduysa sınırlarının nerelere kadar
vardırıldığı henüz bilemediğimiz noktalardır. Durum böyleyken
şuradan buradan bazı örnekler bulunsa bile,bunlar geniş ve
genel anlamda bir “spontaniete” noksanlığından söz açmamıza
engel değildir.
Bu noksan her şeyden önce sosyal çevre şartlarıyla ilgilidir.
Gerçekten, orta çağ insanı belirgin topluluklarıntarikatların,
fütüvvet teşkilatının Anadolu genelinde ahilik kurumunun-
çözülmez bir organı gibi karşımıza çıktıkça hayat
ve kainat görüşlerini tek başına,kendi mantığının gereklerine
uygun yoğurup biçimlendirmesi beklenemezdi. Hatta değil
biçimlendirmek, görüşünü dört taraftan çerçeveleyen sosyal
184
kadronun alışılmış düşünce tarzından bir adım öteye atmak bile
derhal bağışlanmaz bir suç,ya da ağır bir bid’at-yeni dini kural
getirmek-gibi yüzüne vurulmakta gecikmeyecekti. Hayatın tadını
bütüne uymakta, ya da Mevlana’nın dediği gibi(cemaatle aynı

rengi taşımakta) bulan tarikat ahlakı-daha önce açıkladığımız
esnaf psikolojisi ile birlikte- kollektif bilincin ortaçağ boyunca
en canlı örneklerini vermişlerdir. İmdi böyle bir renk ve biçim
tekdüzeliği içinde kişilik ve kimliğine ait ne varsa eritmiş görünen
bir insan için,değer ölçülerini dışarıdan,üstün bir iradeden
almak kadar doğal bir şey olamazdı. Hatta yalnız bir üstün iradenin
değil gerekirse “…bir körpenin hükmünde olmak, bin gez
yektir ki kendi hükmünde ola!”
Kişisel irade ve bağımsızlığı bu derece küçülten ve aşağılatan
hayat felsefesi tetkiklerimiz boyunca çeşitli cepheleriyle karşımıza
çıktı;İktisadi bakımdan: Görenek ve geleneğe bağlılık (traditionalisme)
! Siyasi bakımdan: kulluk ve teslimlik !Baştaki her türlü
teşebbüsü daha ilk adımda bastıran korporatif düzenin;sondaki,
geri toprak rejimlerine ve genellikle ortaçağa özge feodal baskı
biçimlerinin eseridir. Lakin bütün bu eserleri hafızalarda çağlar
boyu yaşatacak olan “ideolojik” unsurları entelektüellerin,en
başta din ve tasavvuf büyüklerinin hazırlıklarını unutmamalıyız.
Gerçekten,irade denilen şeyi “madum-yok-sayan”,hatta kelimelerin
anlamını şaşılacak bir ustalıkla ters yüz ederek “iradetten
murat terk-i itirazdır”, “iradet buyruk tutmaktır” demeğe kadar
varan bir iman ve itikat sisteminin “vurana elsiz,sövene dilsiz”
bir kütleyi için için hazırlamakta, üst tabakaya bilerek veya
bilmeyerek,ne kadar büyük bir hizmette bulunduğu meydandadır.
Örnekler istenildiği kadar çoğaltılabilir. Cami, “Hayatta
olmadan beklenen fayda kulluk etmendir;kulluktan el çekme”
diyordu. Halk ve özellikle alevi-bektaşi şairlerinde yakın zamana
dek karşılaşılabilen örnekler daha açık ve kolay bulunurdu. “ gel

bir şaha kul olagör”
Şöyle bir soru akla gelebilir ki,şu örneklerle anlatılmak iste185
nen yalnızca tanrısal –insan üstü bir iradeye bağlanmaktır. Gerçekten
öyle bile olsa, üstün bir kudrete bu derece kulluk etmeğe
alıştırılmış bir insanın,o kudreti yer yüzünde temsil etmek savıyla
türeyen dünyevi otoritelere de aynı alışkanlıkla “boyun verme”
sinden daha doğal bir şey olamazdı. 13,14. yüzyıl ve izleyen
çağların batıni kışkırtma ve isyanları bu körü körüne bağlanışın
kullanılmasından türemiş tarihi olaylardır. Gerçekten sorunu
açıklamak için fazla dolambaçlı yollardan gitmeğe ve “extrem”
örnekler üstünde akıl yürütmeğe gerek yoktur;buraya kadarki
açıklamalardan amaç, yalnızca her günkü hayat belirtilerinde ve
özellikle iş hayatında kendiliğinden(spontan)davranma ve yine
kendi mantığının verilerine göre davranma yeteneği serpilememiş
olan insanı tanıtmaktır. Şimdi o insanın yarım kalmış kişiliğinin
üçüncü bir cephesini ele alacağız.
C. Akıl ve zekadaki denetim noksanlığı: Bu da ortaçağ
insanında irade ve enerji noksanına karşılık olan ve belki onu
tamamlayan özelliklerden biridir. Şu farkla ki:daha önce anlattıklarımıza
pratik-uygulamalı anlamında bir enerji noksanı
denilebilirse,şimdi anlatmak istediğimize de,teorik-zihni yönden
enerji yetersizliği demek mümkündür. İlki dış realiteyi avucu
içinde yoğurmak ve ona istediği biçimi vermekse,sonuncusu
bilgi verilerine(donne’lerine) varmakta tembellik. Gerçekten bireyle
dış dünya arasında doldurulması imkansız dokunma boşluğunu
dünya ve ahiret selameti için şart koşan bir mistik hayat
anlayışı, meb’delerine -başlangıç ilkelerine- sadık kalmak için

zeka ve hafıza noktasından da aynı uzaklığı aşılmaz bir uçurum
gibi göz önüne almak zorunda idi. Mutasavvıf gözüyle,hakka
ve hakikate varma yolunda aşılması gereken engellerden biri de
madde ve eşyaya bilgi “vücud-i gayrı şuur” iddiası olması gerekirdi.
Bu suretle iş ve aksiyon tembelliğine bir nevi zihin ve zeka
tembelliği karşı gelmektedir. Birincisinden söz açarken “mesafe
şuuru-uzaklık bilinci” üzerine söylediklerimizi burada yineleyebiliriz.
Doğu mistisizmi fert ve kainat arasında bütün uzaklıkları
silen, ikisini salt bir vahdet-teklik-içinde eritip birleştiren
186
“pantheist” düşünce sistemi ile dış dünyaya ne kadar yakınsa o
dünyanın ölçülebilir unsurlarını zihnen yoğurmak ve işlemek
açısından o denli uzağında ve ötesindedir.
Biz işin felsefi-metafizik tarafını burada daha fazla derinleştirecek
değiliz. Meseleyi daha çok ekonomik hayat için önemli
bir noktadan dikkate almak istiyoruz o da hesap ve sayı kavrayışının
geriliğidir. Ortaçağ insanın üretici gözüyle çevre ve eşyaya
bakış tarzını bundan önceki bölümlerde gözden geçirirken,
üretimde önemli olanın sayı ve miktardan çok evsaf ve kalite
tarafı olduğunu görmüştük. Eşyaya kendine göre bir renk,kendi
zevkine uygun bir değişiklik ve özellikle kendi ustalığını tanıtacak
bir hüner katmak sanatçının baş kaygısıdır. Lonca ve diğer
resmi makamların üretime karışmaları da sayı ve miktardan
çok vasıflarının nizama uygun olup olmadığını kontrol etmek
noktasında toplanır. Bu,daha genel bir deyişle dış alemi renk ve
biçim özelliklerinden çözerek soyut-abstrait- bir sayı silsilesi halinde
somutlaştıran, rakamlara döken hesapçı- rasyonalist zihniyetin

ortaçağ üreticisine ve loncalarına uzun zaman yabancı
kalması demekti. Bu zihniyet aslına bakılırsa batıda da ancak19
ve 20 nci yy yani seri halde üretimin eşyada biçim şekil şartlarını
silerek sayı ve miktar tarafını göz önüne koyduğu endüstri kapitalizminde
tam ve olgun ifadesini bulmuştur. Girişimciye göre
mal,ancak bu koşullarda dış görünüşünden ve “concret” yapısından
çok “abstret” tarafıyla,yani kağıt üzerine döküldüğü zaman
getireceği karın rakamlaşmış toplamı ile değer kazanmaya başlamıştır.
“precapitalist” devirler ise genellikle sayı ve miktarın vasıf
ve kalite arkasında kaldığı zamanlar olarak karakterlenir. Hesap
ve sayı kavrayışının geriliği orta çağ boyunca şüphesiz her zaman
ve her yerde bir olmamıştır. Nispeten ileri ticaret transit merkezlerinde
mal ve para tedavülü hızlandıkça,durmadan el ve şekil
değiştirmeler doğal olarak daha canlı bir takip fikrini (İbn-i
Haldun’un dediği gibi, “imal-i rüşt ve basiret ile hesap ve kitaba
dikkat” etmeği) zorunlu kılacaktı. Nitekim doğu ticaretinin henüz
parlak devirlerinde doğu Anadolu’nun ve özellikle İran’ın
187
belli başlı ahlak ve siyaset eserlerinde hesap ve defter tutma alışkanlığının
yansımalarını görmek mümkün. Bir örnek: “ Bezirgan
gerektir ki assısın ve ziyanın daima yaza dura. Ta ki yanılmaktan
ve unutmaktan emin ola. Ve alışveriş ettiği kişilerle daim muhasebe
ide durmak gerektir ki muamelesine hesap etmek malına
adletmektir, etmese telef olur. Malına zulmetmiş olur…Ve her
daim assısını ve ziyanını mütalaa ede dur. Yani ol defteri ki assını
ve ziyanını anda yazıp durursun. Her hem ol defterin yazısına
bak ve oku ta ki assından ve ziyanından haberdar olasın; ki kişi

assını ve ziyanını bilmemek kati ayıptır…Pes assını ve ziyanını
her dem gözleyedur…”
Bu ve benzeri örneklere bakınca, batılı tarihçilerin mesela
J. Burckhardt . Venedik ve diğer İtalyan şehirlerinde mebdelerinden-
başlangıcından başlayan-işaret ettikleri hesap ve defter
tutma usulünün daha önceleri doğu ülkelerinde başladığına ve
oradan batıya geçtiğine hükmedilebilinir.
Fakat doğu ticaret kapitalizmi gibi,hesapçı-rasyonalist(akılcı)
zihniyet de sürekli olmamıştır. Ticaret, bilinen nedenlerle
geriledikçe,servetin tekrar feodal mülkiyet şekillerine çevrilmesi
ve o suretle para,genellikle taşınabilir malların gittikçe donup
katılaşmaları kaçınılmazdı. Asıl önemli nokta. Servetin el ve yer
değiştirmesindeki bu ağırlık ve yavaşlıkla ölçülü olarak,izleme
fikri ve sayı anlayışı da ağır ve hantal bir zihniyete çevrilecekti.
Gerçekten,basit gündelik işleri, örneğin mevsimine göre miktarı
bilinen siparişleri ya da –derebeyi mülkünde-aylık en fazla
yıllık sabit rantların tutarlarını hesaplamaktan ileri gitmeyen bir
zihin işlemi için canlı, hareketli bir sayı anlayışı gereksinilmezdi.
Zanaat ve genellikle esnaf çevrelerinde ise hesap ve sayı anlayışı
zaten aslında cılız kalmış zamanla gelişme ve serpilme olanaklarına
kavuşamamıştır. Esnafta defter tutma o gün bu gün nadir
rastlanan durumdur;Tutulmuş olsa bile ayrıntılarına kadar inen
ciddi bir rantabilite hesabı olmaktan çok,kaba, götürü hesaplardır.
Dün ve bugün arasında bu bakımdan esaslı bir fark olmasa
188
gerektir.
Götürü hesap, ahlak dünyasında da doymuşluğun ve tok

gözlülüğün ayrılmaz bir parçası olarak uzun zaman yankılanmış
sıcak savunucular bulmuştur. Hesaplarında kılı kırk yaran
insan ortaçağ ahlakının hiçbir zaman gözdesi olmamıştır. Orta
çağı kapitalist zihniyetten ve özellikle “püriten” ahlak titizliğinden
ayıran büyük farkı burada görebiliriz. Hesap ve sayı işlerini
hafif tarafından alıvermek “precapitalist” insanın her yerde temel
özelliklerinden biridir ve daima da öyle kalmıştır. “ Nazar
eyle ileri. . Pazar eyle götürü !. . ” diye asıl büyük hesap gününü
bekleyerek,bugünün işlerinde götürü kalmayı öğütleyen büyük
halk şairi Yunus Emre bütün bir ahlak anlayışının belki en güzel
ve içten örneğini vermişti. Doymuşluk pazarının götürü olmak
gerektiğini söyleyen divan şairini de unutmayalım.
“ Bazar-ı hıridar-ı kanaat götürüdür,
Hiç bey’ ve şira anda terazi ile olmaz ! …’’Nabi- Divan sh.
92
Ahlak yazarlarının ve ahlakçı şairlerin götürü hesapta bu
kadar titizlenmelerinin daha derin ve belki insani nedenleri
olmak gerekir. Gerçekten taraflar arasında dakik bir hesaplaşma
ve araçların yetersizliği dolayısıyla,hemen hemen imkansız
olduğu için, din ve ahlak büyükleri esnafa,satarken biraz fazla
tartmayı, satın alırken de kendi aleyhine az tartmayı sıkı sıkı
öğütlemişlerdir;lakin burada verilen öğütle tutulan yol arasında
bir uçurum göze çarpıyor:Götürü ve kaba hesap,çarşı esnafı
ve hele “levantine” tüccarlarınca çok tutulan hileli satış yollarına
alet edilmiştir;eksik tartma,ağız kalabalığına getirilerek çürük
mal sürme. . vs. Evliya Çelebi tuhafiyeciler için boş yere
dememişti: “ akçe hesabında müşteriye kan ağlatır, şeytan gibi

çarpar!. . . ’’Alış veriş ahlakının uzun zaman batıdaki seviyesine
“bourgeois ahlakı’’ ölçüsüne (ahde vefa, tartı ve ölçüye sadakat
vs…) yükselememesinin nedenleri şu açıklamalarla daha iyi anlaşılmış
oluyor.
189
Yukarıya sıraladığımız özelliklerde,ortaçağ ve özelde çöküş
dönemi insanın-“iktisat süje’si” nin-temel karakteristiklerinden
tümünü değilse bile en önemlilerini tanımış oluyoruz. Belirtmek
istediğimiz fizyonomi aşağı yukarı şu çizgilerle gözlerimiz
önünde canlanıyor:bol, ferah ve gösterişli yaşamanın tattıracağı
hazdan(hasret ve özlem olarak kalsa da)sıyrılmış görünmemekle
birlikte, o uğurda iş güç kaygısıyla ömür tüketmekten
hoşlanmayan,yol ve yön bulmakta, görenek ve otorite kayıtlarıyla
sımsıkı bağlı ve sonuçta işinde ve hesabında götürü bir insan!.
. .
Fakat işin önemi, belirtilen yüz çizgilerinin yalnız cemiyet
ölçüsüyle genişliğinde ve yaygınlığında değildir;aynı çizgilerin,
tarih akışı ile, dünden bugüne sürüklenip gelmeleri de
en aşağı o kadar önemli sayılmak gerekir. Hoşa gitsin veya
gitmesin:yüzyıllar,derinliğine saplanan o çizgileri ne kadar az
silebilmiştir!Son birkaç yüzyılın en yakın inkılap yılları da dahil
bunca şekil ve kalıp değişikliği ile dünden bugüne devrettiği
insan,ruh ve zihniyet yapısıyla,eskisinden ne kadar az farklıdır.
!Etrafımızı hatta-ne için saklamalı kendi kendimizi yoklasak
ondan neler bulamayız?Yerine göre:En hayati meselelerde
görünüş ve gösterişten fazlasını ciddiye almamak; sadece belli
yetkileri çevirme ve yürütme ile görevli yönetim organlarına

“büyüklerimiz”e - derin bir huşu ve içten bağlılık;sonuçta iktisadi-
teknik karakter taşımak gereken özellikleri(modern sanayinin
kuruluş yerini belirlemeden maliyet hesaplarına kadar her işi)
bir çeşit el yordamı veya göz kararlaması ile geçiştirmek! Hepsi
de hesabı hala görülmemiş bir zihniyetin devamından veya en
iyimser varsayımla, serpintilerinden başka nedir ki?
Evet tetkiklerimize başlarken de söylemiştik: Geçmiş çağların
zihniyeti üstünde durmak ve düşünmek, bir bakıma,kendi iç
dünyamızın köklerini açığa koymak oluyor.
Zihniyet meselelerinde önemli kalemlerden olan hocam
merhum Sabri Ülgener’in günümüz Türkçesine aktararak bir
190
bölümünü sunduğumuz metin, gönüldaşların sevgisine mazhar
olur da emeklerimiz zayi olmaz.
Bahar ve dirilişin anatomisi
Şimdi de Üstad Necip Fazıl’ın siyaset ilmine doktrin olarak
giren siyasi ana yapının yani önerideki başyüceliğin yüceltmek
istediği değerlere bir göz atalım.
İdeolocya Örgüsü’nün temel prensipler bölümünü izleyelim
TEMEL PRENSİPLER
*Ruhçuluk
*Keyfiyetçilik
*Şahsiyetçilik
*Ahlâkçılık
*Milliyetçilik
*Sermaye ve Mülkiyette Tedbircilik
*Cemiyetçilik

*Nizamcılık
*Müdahalecilik
“RUHÇULUK
•Ruhçuluk, eşya ve hâdiseleri, kendi içlerinden çıkan kuru
müşahede ve kuru tecrübe, kuru akıl ve kuru bilgi kanunları üstünde,
madde gözüyle görülemez ve ölçülemez müessirlere bağlamak
anlayışıdır.
•Ruhçu odur ki, beş hasse kadrosu içindeki ham ve kaba
madde âlemini, o kadronun dışında ve üstünde, gıyabında ve
mâverasında, üstün bir sebep kutbuna iliştirerek mânalandırır.
•Hakir bir gözyaşı damlası, herhangi bir dış tesir yüzünden
herhangi bir guddenin maddî tagayyürüne mi işarettir; yoksa
aynı maddî tekevvün zincirinin başında, maddeye hâkim, fakat
madde çerçevesinde gâip, üstün ve manevî bir kuvvete mi
191
delâlet? Sualin ikinci şıkkına «evet!» diyen ruhçudur.
•Ruhçunun usulü (enfüsî – sübjektif) ve onunla beraber
muğdil ve girift, maddecinin usulü de (âfâkî – objektif) ve onunla
beraber basit ve düpedüzdür? Öyle ki, ruhçu, kâinatı topyekun
ebediyet yolcusu insanın mihrakında toplarken, maddeci,
kâinatı topyekûn fenaya mahkûm maddenin mihraksızlığında
dağıtır.
•Maddenin uzviyet üzerine doğrudan doğruya tesirinden
doğma hayvanî ve nebatî ihsasların üstünde bütün haz ve
elem manzumesiyle beraber, vatan, millet, aile, aşk, merhamet,
namus,kahramanlık gibi mefhumlar, baştanbaşa ruhçuluk kadrosunun
mallarıdır.

•Ruhçuluğun ufuk çizgisi Allahçılıktır; her Allahçı, kendi
kendisine ve en mükemmel ruhçudur; fakat her ruhçu mutlaka
Allahçı değil… Ama Allaha erişemeyen ruhçu, bir zaviye teşkil
eden iki hattın çapraz gidişini kabul ettikten sonra, birleşme noktasını
inkâr eden tezatlı insana benzer ve hiçbir kıymet belirtmez.
•Sebepleri ve neticeleri üzerinde sonsuz tekerlemelere düşmeden
billûrlaştıralım ki, biz, ruhu ve ruhçuluğu, hava tabakasının
yeryüzüne mıhlı olması gibi, bütün kemiyet ve keyfiyet
plânlarıyla insanın tahayyüz sahasına perçinli görüyoruz. Onun
olmadığı yerde bizce, bütün kemiyet ve keyfiyet plânlarıyla insan
ve insan hayatı nâmevcuttur.
•Madde ilimlerinin, büyük ruh muvazenelerini altüst edecek
ve kurucusunun elinden kaçıp kurtulacak kadar murakabesiz
terakkisini çerçeveleyen asrımızda, (robot)laşmış insanoğlunu
yeniden avlama ve maddeyi yeniden sindirme kudretinde bir
imanın fışkırmaması yüzünden, dünya, en derin buhranını çekti
ve nihayet bu buhranın fiil halinde kıymetini yaşadı ve hâlâ onu
yaşamakta…
•Bugün, gelenin, önde getirdiği ulviyetten ziyade, gidenin arkada
bıraktığı süfliyet manzarasından anlıyoruz ki, bize eski ruh
muvazenemizi, eski aşk huzurumuzu getirecek olan büyük imân
192
manzumesini bilmesek ve tanımasak da, ona ihtiyacımız mutlaktır;
ve bu seziş, devrimizde tam bir bedahet şerefine ulaşmıştır.
•Dinin ruhunu yıkmak üzere kurulan komünizmanın sabık
mekânında ardına kadar açılan kilise kapıları; en bâtıl politika
uğrunda bile olsa bütün verimini ruhçuluğundan alan Nazizmanın

insan ve makineye tahakküm hamleleri; ve ruhçuluğun en
hür barınağı demokrasya âleminin dilinden düşmeyen «Allah»
âvâzeleri şahittir ki, medenî insanlık dünyası, yeniden ruhunu ve
yeni ruhçuluğunu arama yolundadır.
• BÜYÜK DOĞU’nun, bütün bir vatan kurtarıcılığı çapında
gördüğü ruhçuluk, ilmî ve felsefî delâleti içinde, ferdî ve içtimaî
bütün mukaddesler zeminini kucakladıktan sonra, bu zeminin
ufuk çizgisine de muhtaç olanıdır; yâni Allahtan gelen, Allaha giden
ve arada, yeni insan ve cemiyeti bütün mukaddesleriyle ihtiva
eden ruhçuluk… Ve bizim elimizde ruhçuluk, Allaha,hem de
Peygamberinin mutlak yolundan bağlı olmanın bir neticesidir.
Gerçek manasıyla mü’minlerin, eşya ve hâdiselere bakışındaki
mizaç ve uslûp ölçüsü… Bütün cemad, nebat, hayvan ve insan
kadrolarıyla kâinatın, ezelî ve ebedî, kendi kendini aşma cehdi
içinde derin bir mâvera humması çekmesi ve bütün iş ve hamle
merkezlerini bu nokta etrafında ayarlaması mefkuresi… İşte
ruhçuluk…’’
Büyük Doğu mektebinin altyapısı ruhçuluğu baz
alarak binasını kurar. İslamın teklifinde de insana “ruh
üflenmesi’’ile canlandırıldığı Kur’anın nasları arasındadır.
İslam’ın öğretisinde imanın özünde olan bir varlıktır ki Yaratıcının
yaratma keyfiyetine istinat eder. Üstad bunu yarım
asırlık yazı hayatı boyunca her berzahta dillendirmiştir.
Dinin önemli öğelerinden birini belirginleştirerek kullanmak
o terimin kelime olmaktan kurtulup bir aleme çekilmesidir.
Sanat dünyamıza Üstad bu yücelmeyi sağlamıştır.
193

KEYFİYETÇİLİK
•Ruhçuluk, ahlâkçılık, milliyetçilik, cemiyetçilik, nizamcılık,
müdahalecilik, sermaye ve mülkiyette tedbircilik diye isimlendirdiğimiz
dokuz ölçüden her biri, her birine bağlı olduğu
gibi, keyfiyetçiliğimiz de, ölçülerimizden teker teker hepsine
ve hususiyle şahsiyetçiliğimize ilişik…
•Şahsiyetçiliğimiz, nasıl insanlar arasında ibdâ çilesi çeken
sınıfı imtiyazlandırma dâvasından ibaretse, keyfiyetçiliğimiz de,
insanî verim çerçevelerini, üstün bir kıymet hükmüne bağlama
işi…
• Keyfiyetçilik; bütün insanî verim şubelerinde, (çok)tan ziyade
(tek)in kanunları üzerinde derinleşmek; her iş vâhidini, onu
saran mücerret oluş cevherine göre değerlendirmek dâvası…
•Nabzında, maddî ve manevî her verimin ana cevherine
nüfuz etmek kaygısı çarpan keyfiyetçilik, her şeyin, sâf, halis,
gerçek ve daimî cephesini arar; ve sâflık, halislik, hakikîlik ve
daimîlik çizgilerinin kurduğu dört köşe çerçevedir ki, keyfiyetin
tecelli plânını bulur.
•Keyfiyetçiliğin baş usulü, her şeyde ana cevhere nüfuz etmek
gayesi bakımından, nâmütenahî bir tecrittir; tecritlerin en
soylusundan fışkırıp teşhislerin en ihtişamlısında billûrlaşan bir
ruh;ve bu ruhun, en derin mücerretle en katı müşahhası evlendirdiği
zemin üzerinde, bütün eşya ve hâdiseleriyle dünya…
•Keyfiyetçiliğimizde her şey, insan ve cemiyet için olduğu
kadar, kendisi, kendi sâf cevheri içindir; ve bu iki aidiyet kutbundan
hiçbiri, karşılığının zararına inkişaf etmez. Keyfiyet, zamanın,
kemiyet de mekânın ressamı olduğuna göre, ruh ve maddeyi

birbiri içinde erginleştiren keyfiyetçiliğimizin, ruh ve madde
kutupları arasında attığı büyük âhenk köprüsü, sâf şiir, sâf ilim,
sâf fikir ve her şeyde sâf ve hakikiyi gösteren bayraklarla donatılmıştır.
•Arap atı, İngiliz kumaşı, İsviçre saati, Alman piyano194
su, Acem halısı kendi âleminde neyse;nefasette Türk tütünü,
kıymette Türk parası, nizamda Türk ordusu, güzellikte Türk
kadını,sağlamlıkta Türk erkeği, sistemde Türk idaresi, incelikte
Türk politikası, usulde Türk mektebi,gerçeklikte Türk ilmi, derinlikte
Türk tefekkürü, sâfiyette Türk sanatı, imanda Türk ruhu
ve her şeyde ve her şubede Türk varlığı o olmalıdır. Gaye budur.
İşte, ana hedefleriyle, her unsuru tecritlerin en meçhul iklimlerinden
avlanıp, teşhislerin en malûm yuvalarına oturtulan keyfiyetçilik
dâvamız…
•Keyfiyetçiliğimizin birinci derecede düşman tanıdığı görüş
ve usûl, (Damping)çilik zihniyeti; ve bir zamanlar komünizma
plânında görüldüğü gibi, ruhunu kaybetmiş madde ve kemiyet
cümbüşlerine inanmak dalâletidir. Bugün Amerika, bütün iş şubeleriyle,
keyfiyeti ikinci plâna alan muazzam bir kemiyet köpürüşü;
Avrupa da, kemiyete mağlûp hazin bir keyfiyet çöküşü…
•Keyfiyet olmadan kemiyet, milyonların sıfıra darbına müsavidir.
’’
Kemiyete kalite getiren keyfiyet maddenin de üzerinde
bir olaydır. Bir marka ticaret aleminin keyfiyetine ne güzel
örnektir. Hem ruhlar tek tek yaratıldığına göre keyfiyet
ruhçuluğun doğal sonucu olmuyor mu?Büyükdoğu mektebinde
bu edebi baştan beri öğretiyor. Peygamberlerin ve
kahramanların ruh hali de diyebiliriz.

ŞAHSİYETÇİLİK
•Bütün insanlığı tek sıra üzerinde hizaya getirseler, o sıranın
yüksekliği bakımından ulaşacağı en dik had içinde en uzun boylu
tek şahsiyetin irtifaıdır.
•100 milyonluk bir cemiyetin, 100 milyon köşeli bir yıldız
gibi, ruh ve akılda en ileri zirvesi, köşeler içinde en fazla çıkıntılı,
en ziyade fırlak olanıdır; yâni tek şahsiyet üzerinde düğümlenmiş
bulunanı…
195
•Şu kadar ki, insan ve cemiyet hayatının nâmütenahî çapraşık
ve girift oluş sırları içinde ve şahsiyetler arasında, şube şube,
bu teki veya tekleri sıhhatle tartacak hiçbir terazi bulunmayacağına
göre, dâva, bu teki veya tekleri ele geçirip geçirmemekte
değil; bütün bir zümre adına, sıhhatle benimsenmesi pek kolay
olan ana gayeyi ele geçirmekte… Gaye yerinde olsun da isterse
her zaman ona varmak mümkün olmasın.
•İşte, bir cemiyette bütün temsil hakkı; mutlak olarak, fikirde,
san’atta, ilimde, fende, siyasette, idarede hülâsa yapıcı ve kurucu
insanî verim şubelerinin hepsinde, en uzun çıkıntılı yıldız
köşelerinin, dolayısıyla en üstün şahsiyetlerindir.
•Dünya fikir tarihi boyunca çile doldurmuş her soylu kafa,
bir bedahet kolaylık ve zarafetiyle hemen kestirir ki, cemiyet için
belli başlı bir sınıfa istinat etmeyen hiçbir fikir sisteminin mimarî
temeli atılamaz. Öyleyse bizim sınıfımız, o cemiyet içinde, bir
bahçenin ağaçları gibi,en olgun ve örnekli ruh ve kafa yemişiyle
yüklü, üstün şahsiyetler manzumesi…
•Her cemiyet hak ve hakikatini tanıdığı sınıfın vücut hikmetini

ve imtiyazını bilecektir. Bâtıl ve müflis komünizma, bu
hikmet ve imtiyaz adına işçi sınıfının ıstırabını sistemleştirmişti.
İmdi, malûm ola ki, bir cemiyette tek mahkûm fert kalmaması
için biricik hâkimiyet makamı,
Allahın, idrak çilesini doldurmaya ve ona göre hayat çatıları
kurmaya memur ettiği üstün kullar manzumesine bağlı; ve biricik
hikmet ve imtiyaz, idrak ıstırabının kahramanlarına ait…
•Biz de bir sınıfa bağlıyız. Fakat her sınıfı içine alan bir sınıf…
Bu, her zümreyi bütün dertleri ve ıstıraplarıyla kucaklayan
ve kendi öz nefsinden başka her nefsi düşünen, mücerred bilmek
ve anlamak çilesinin yakıp tutuşturduğu, cins yaradılışlar çevresidir.
Hak ve hakikatimizi dayadığımız ıstırap da, her acının üstünde,
mücerret idrâk ıstırabı…
•Gelen her inkılâp, hakkın kendisinde olduğunu iddia ede196
cektir. Bütün tarih boyunca hiç kimse hakka zıd olduğunu söylemiş
ve söyleyecek değildir. Hakka mahkûmiyet ise hâkimiyetin
tâ kendisi olduğuna gör, bizim şahsiyetçiliğimiz, hakkın en üstün
kaza ehliyetini temsil edenleri hâkim kılma dâvasından başka bir
şey değildir.
•Kudret Sahibinin, ezelî ve ebedî saltanatını inkâra kadar hür
yaratmasına rağmen tam ve mutlak irade ve hâkimiyeti altında
tuttuğu varlıklar gibi, İlâhî mimarînin, bu ulvî manaya eş olarak
insanî mimarîye tatbikinden ibaret olan ve gerçek imanla sarmaş
dolaş bulunan bu yepyeni sistem, şu ânda, mustarip ve muhteliç
dünyanın rahmindeki çocuktur; gelmekte ve gelecek olan, yalnız
o…
•Bütün bâtıl ve müflis sistemler arasında, biricik doğru ve

muzaffer, fakat eksik ve zayıf, ve aslî merkezinden mahrum bir
tertip olan demokrasya ve liberalizma nizamının gerçek tekevvünü,
yarın parlâmentoların, milletler adına kabul ettiği ve bin bir
tezada boğduğu hâkimiyet mefhumunu, hak adına yepyeni bir
şuur ve sisteme sokup kendi içlerinden birer yüceler kurultayı
fışkırttığı gün belli olacaktır.
•«Büyük Doğu»nun kafasında, bir Mebuslar Meclisi
değil, bir «Yüceler Kurultayı» yaşamakta;ve bu «Yüceler
Kurultayı»nın kürsüsünde «Hâkimiyet milletindir» levhası yerine
«Hâkimiyet hakkındır» düsturu ışıldamaktadır. ’’
Şahsiyetçilik yaşayan her canlının kendini var edene şükranını
sunmak gibidir . Bir kediye dahi sevmediğini yediremezsiniz. Bir
kedinin inat gibi gözüken bu kişilikli davranışını bazı insanlarda
göremiyorsak,bunu o kişinin özgürlükleri karşılığında neler
aldığına ve neleri kaybettiğine bakmalıyız. Siyasetçinin kesinlikle
kişilikli bir duruşa ihtiyacı vardır. Ki toplumu ondan dirsek
teması alabilsin.
197
“AHLÂKÇILIK
•«Kimin malını aldımsa, işte malım, gelsin alsın; kimin sırtına
vurdumsa, işte sırtım, gelsin vursun!» diyen Allah Sevgilisinin
ahlâkı…Buna muhtacız.
•Çölde, devesine, kölesiyle nöbetleşe binen Reisler Reisinin
ahlâkı…Buna muhtacız.
Sokakta, zina halinde gördüğü bir çift insanın üstüne cübbesini
yayıp «Yarabbi, ne yazık; gizlenecek yerleri de yok…» diye
fısıldayan Mezhep Kurucusunun ahlâkı… Buna muhtacız.

•Söz verdiği yerde günlerce dostunu bekledikten sonra, ona
zımnen yalancılık isnat etmemek için günlerce yerinden kıpırdayamayan
Velâyet Büyüğünün ahlâkı… Buna muhtacız.
•«Bulunca şükrederiz, bulamayınca sabrederiz!» sözüne,
«Horasan’ın köpekleri de böyle yapar; bulunca dağıt, bulamayınca
şükret!» karşılığını veren Vecd Kahramanının ahlâkı…
Buna muhtacız.
•Yıllardır, mustarip nefsinin biricik dileği bir içim soğuk suyla
bir damla ekşi ayranı ona çok gören büyük Çilekeşin ahlâkı…
Buna muhtacız.
•Şeyhinin ocağına, tam 40 yıl, cetvel tahtası gibi dümdüz
odunlar taşıyarak tam 40 yıl sonra beliren «dağda hiç eğri odun
yok mu?» dikkatine, «senin kapından eğrilik geçemez» cevabını
bastıran ulvî dervişin ahlâkı… Buna muhtacız.
•Ayyaş padişahın gösterdiği camiye bakıp «güzel, güzel
amma, yanında bir meyhane eksik!» cinasını yapıştıran muhteşem
Hâkimin ahlâkı… Buna muhtacız.
•Atının ayağı çamura batınca, üstünü başını bulayan âlime
dönerek «bu çamurlu elbiseleri öldüğümüz zaman sandukamıza
örtsünler; ulema ayağından sıçrayan çamur şerefimizdir!»
tavrını takınan örnek Sultanın ahlakı… Buna muhtacız.
•Ahdine hain düşman kralının kesik başını, mızrağının ucun198
da, «işte verdiği sözü tutmayan başın akıbeti!» diye gezdiren
fâtih Yeniçerinin ahlakı… Buna muhtacız.
•Yâni bizim ahlâkımız; kökümüzün, kaynağımızın, beşiğimizin,
ocağımızın ahlâkı… Buna muhtacız.
•Millî ahlâk mefhumunu, başta din olmak üzere, o milletin

bütün iman ve mukaddesat manzumesi içinden süzülüp gelen
bir vakıa telâkki etmenin ahlâkı… Buna muhtacız.
•Şu ânda dünya kıymetinin yangınını çerçeveleyen pencere
karşısında, ahşap damlar gibi çöken milletlerin püskürttüğü kıvılcım
yağmuru içinde, insanoğlunu, yeni bir ruh ve ahlâk inşa
etmek cehdiyle şahlanmış görmenin ahlâkı… Buna muhtacız.
•Batı dünyasının, kendi içinde ve kendi kendisine karşı, kaybedilmiş
bir ruhla bir ahlâkın gûya kurtuluş savaşını yaptığını
bilmek; ve bu beşerî savaş dışında artık hiçbir hayata yer kalmadığını
anlamak şuurunun ahlâkı… Buna muhtacız.
•Ve bu ana-baba gününde, en soylu ahlâkın kaynağından gelen
Türk milletinin, hem kendisine,hem de dünyaya ait ruhî ve
içtimaî kıymetler kadrosunun dışında kaldığını, cesaret ve samimiyetle
tespit etmenin ahlâkı… Buna muhtacız.
•İslâm ahlâkı…Buna muhtacız.
•Ahlâk ve ahlâkçılık budur. ’’
Daha önce üzerinde durduğumuz ahlak konusu burada,
siyaset alemine gereken yanıyla ele alınmıştır. Görülmüştür
ki genel ahlakla siyasi ahlakında aynı olduğudur. İslam’ın
din olarak önerdiği varoluşun temeli olan ahlak yukarda
değindiğimiz yapıları da bünyesine katmadan kemale ulaşamaz.
Mahluk olmakla kemale ermek arasında mertebelenen
ahlak, terbiyecisinin elinde “Allahın ahlakı ile ahlaklanmayı’’
başarabilir. Yeter ki mürebbi mürai olmasın. Ahlak ruh
terbiyesiyle zirveyi görebilir.
199
“MİLLİYETÇİLİK

*Her tavus kuşu mutlaka bir yumurtadan çıkar; ve tavus yumurtasından
her çıkan, mutlaka tavus kuşudur; öyle amma, gaye,
tavus yumurtasından çıkmış olmak değil, tavus kuşu olmaktır…
İşte milliyetçiliğimizin tek ve kesafetli bir misal içinde mânası!
*Tavus kuşu, sebepte değil, neticede tavus kuşudur; bu bakımdan
tavus kuşunun şahsiyeti, geriye doğru mânasız ve değersiz
yumurta kırıklarında değil, ileriye doğru müstesna bir renk ve
çizgi heyetindedir… İşte milliyetçiliğimizin tek ve kesafetli bir
misal içinde ruhu!. .
*İsterse karga veya devekuşu yumurtasından çıkmış olsun,
neticede bütün şartlarıyla tavus kuşu olabilen her varlık, tavus
kuşunun bütün hakkına maliktir… İşte milliyetçiliğimizin tek ve
kesafetli bir misal içinde kıymet ölçüsü!…
*Demek ki biz, gerçek milliyetçiliği, geriye doğru değil, ileriye
doğru, menba istikâmetinde değil, mansap istikâmetinde,
tohum üstünde değil, ağaç, üstünde karar kılıcı bir anlayış ve görüşe
bağlıyoruz.
*Bu demektir ki, biz, tarih plânında fışkırışımıza zemin teşkil
eden ırk ve toprak şartlarını geride bırakmış; her türlü ırk ve
toprak hakikatine ilgili, fakat her türlü ırk ve toprak yobazlığına
düşman, ileri bir görüş ve anlayış içinde milliyetçiyiz.
*Amma yumurta olmazsa tavus olmazmış; varsın olmasın,
bu zaruret bize hiçbir şey kaybettirmez. Dairenin bulunduğu her
yerde mutlaka bir merkez bulunacağı, fakat her merkez bulunan
yerde mutlaka bir daire bulunmayacağı gibi tavus, yumurtayı
ihata ve ihtiva eder de, yumurta tavusu ihata ve ihtiva edemez.
*Bizim milliyetçiliğimiz, belli başlı bir topluluğa ait madde

ve kemiyet hakikatlerinin maverasında, sadece ruh ve keyfiyet
vakıalarına bağlı, cevherini posasından süzen ve yalnız cevhere
nispet kabul eden bir telâkkiden ibaret.
200
*Türk, bizim nazarımızda, belli başlı bir inanış, bağlanış, düşünüş,
seziş, hatırlayış, duyuş,davranış ve bildiriş hususiyetleri
içinde, belli başlı bir iman, mukaddesat, tefekkür, tahassüs,hayal,
hatıra, meşrep, eda ve lisan birliğinin ördüğü, tek nüshalı ve şahsiyetli
bir ruh nescinden ibarettir; mutlak ve müstakil bir vâhit
temsil eden bu ruh nescinin zarfı da Anadoludur.
*Ya şu boyuna Türk ruhu, Türk ruhu dediğimiz şey nedir
ki?. . Türk ruhu dediğimiz şey, iki vâhidin mecmuundan ibarettir:
biri, onu kendi dışında olduran, öbürü de bu olan şeyi kendi
içinde renklendiren, şekillendiren, seslendiren, kokulandıran,
iklimlendiren iki vâhit…Vahitlerden ilki, Türkün duygu ve düşünce
mihrakında pırıldayıcı mutlak ve müstakil iman ışığı, ikincisi
de bu ışık etrafında, hususî ve mahallî, bütün bir tahassüs ve
tefekkür seciyesidir.
*Vahitlerden ilki, ırk ve kavim seviyesinin üstünde, bütün
insanlar çapında ve hâkim; öbürü de yalnız ırk ve kavim kadrosunda
ve tâbidir.
*Demek ki, zaten aslında ve lûgatta bir kavmin ruhunu dayadığı
iman kaynağı manasına gelen ve son zamanlarda gerçek
delâletinden kaydırılıp kavmiyet manasına kullanılmaya başlayan
milliyetçilikten anladığımız, bir zarf işi olmaktan ziyade
bir mazruf işi; ve mazruftaki dünya görüşüne, insan, cemiyet ve
kâinat telâkkisine bağlı bütün bir tahassüs, tefekkür, eda ve ifade

kadrosu işçiliğidir.
*Bu ruhî ve kadronun ırkî plânda kendi maddesine karşı sevgisi,
ancak belli başlı bir vahidin doğurduğu böyle bir ruha yataklık
etmekten ibaret ve yalnız bu kayıt ve şartla sınırlıdır.
*İşte bizim milliyetçiliğimiz; İslâm’a bağlı Türk ruhunun, bu
mutlak kadro içinde Türk duygu ve düşünce hususiyetlerinin
milliyetçiliği!. . Ve işte cihan ölçüsünde milliyetçilik!. .
Şahsiyetçiliğin cemiyetleşmesiyle genelleşen şahsiyetçilik
milliyetçilik adına layıktır,ama ırkçılığın hiçbir hücresi
sahibine bir yücelme sağlamaz. 19. yy. hastalığının
201
üzerinde durmağa değmez. Üstad da yüzyıllık yalan yanlış
politikalarla oluşturulan sanal milliyetçiliğin milletle bir
alakası olmadığını anlatmağa çalışmaktadır. Hitlerin Almanlara
yaptığından ders ve ibret alınamıyor mu?Kısaca
milliyetçilik,ruhçuluğun ne olduğunu anlamış ve ruhunu
öz sahibinin emrine tahsis etmiş, ahlakını kemal mertebesinde
eğitebilmiş,yüreğini ve aklını keyfiyetteki kaliteden
toplayabilmiş, şahsiyetli kişilerin cemiyet kalıbına dökülüşünü
ifade eder.
“SERMAYE VE MÜLKİYETTE TEDBİRCİLİK
*Sermaye ve mülkiyette tedbircilik, 19 uncu Asırla 20 nci Asrın
en buhranlı davası,dehhâmeleşmiş ferdî sermaye ve mülkiyet
illetinin deva meselesi…
*Yuvarlandıkça kütlesi büyüyen ve kütlesi büyüdükçe yuvarlanması
şiddetlenen kardan bir küre gibi, bütün içtimaî emek ve
iş vahidini, birike birike, adaletsiz ve ölçüsüz, basit bir mekanika

zaruretine esir edici başıboş ferdî sermaye sistemi, ne bizim dünya
görüşümüzle barışabilir, ne de eşiğinde bulunduğumuz yeni
dünyanın şartlarıyla…
*Sosyalizma ve Komünizma bu yüzden doğdu; Faşizma ve
Nazizma da Liberalizma faciasına,bunların bir aksülâmeli halinde,
boş yere bir ruh ve cemiyet müeyyidesi aradı.
*Şu kadar ki, Müslüman’ın, hem Hıristiyan’a, hem Yahudi’ye,
hem de Allahsıza zıt olması, bunların da kendi aralarında birbirine
aykırı olmaları gibi, bizim dehhâmeleşmiş ferdî sermayeciliğe
düşmanlığımız, bugünkü haliyle kapitalizmaya zıt olduğu kadar,
hatta daha fazla; komünizma ve sosyalizmaya aykırıdır.
*Bizim, başıboş, dehhâmeleşmiş ferdî sermaye ve mülkiyette
tedbirciliğimiz, bu âna kadar ana hatlarını çizdiğimiz 6 temel ölçünün
billûrlaştırdığı dünya görüşü içinde her ferde, her iş sahasında,
her mülkiyet hakkını veren, fakat bu mülkiyetlerin başka
202
emek ölçülerini körletecek, onları emeksiz tasarruf edecek, onların
bedavadan hisse senetlerini toplayacak surette birikmesine,
sistemleşmesine ve teşebbüse geçmelerine mâni olan; böylece
büyük bir sanatkâr, bir mütefekkir, bir kâşif, bir asker ve bir hamal
ve bir memur arasında, her birinin değişik kazanç ölçüleriyle
temsil edecekleri iş vahitlerini, sadece hikmetsiz bir teraküm
hikmetiyle yutmak iktidarına set çeken, yeni dünyanın müjdecisi,
kurtarıcı sistemdir.
*Bu sistemin tek cümle içinde madde ve ruh mekanizmasını
belirtmek için, şehri su baskınına karşı korumak gayesiyle
açılmış büyük kanal misali verelim: Şehirde nasıl her santimetre

murabbaının çekeceği sudan fazlası bu kanala akacak, orada toplanacak,
istenilen istikamete sürülecek, böylece şehir su baskınından
kurtarılmış olacaksa; bizim cemiyetimizin ferdî sermaye
ve mülkiyet çevrelerinde belli başlı mikyasları taşıran kıymetler
de, ellerdeki ölçülü kalıplara göre, kendi kendisine taşacak, cemiyet
sarnıcına akacak, orada toplanacak ve devlet emrinde içtimaî
sermaye ve mülkiyeti temsil edecektir.
*Devlet emrindeki içtimaî sermaye ve mülkiyet, bütün cemiyeti,
bütün uzuvlarıyla, beşikten mezara kadar kefalet ve sahabet
kanatları altında tutacaktır.
*Ancak böyle bir nizam altındadır ki, bütün ömrünce hamızlı
hava yutmaya mahkûm bir madde işçisinden, beynine kan terleterek
insanlığa hayat inşa eden bir fikir işçisine kadar, az veya
çok, her türlü emek vahidi, bu vahitlerin itibarî senetlerini, keyfiyet
değerleri dışında, sadece kemiyet imtiyazlarıyla köpürten
zümrelere karşı, acıklı iflâsından kurtulacaktır.
*Bugün yalnız ana prensibini belirtmekle kaldığımız bu sistem
kapitalizma ile sosyalizma arasında her birinin eğri taraflarını
tasfiye edip doğru taraflarını birleştiren, iktisadî bir mihraktır;
kendisi de mihrakların mihrakına bağlıdır.
*Hazım cihazı yoluyla gelen ıstıraplarımız, ıstırapların en
kabası olsa da, en göze görüneni,yani en gerçek kabul edileni
203
bulunduğuna göre, bu plânda bir asırdır kurtuluşunu arayan insanlık,
komünizma gibi, başıboş kapitalizmadan bir derece daha
bâtıl ve üstün hak ve keyfiyet değerlerini dibinden kazıyıcı müflis
bir tecrübeden sonra, bu havanın tahakkuk vasatîsini, sadece

ferdî sermaye ve mülkiyetin dehhâmesine mâni tedbirler manzumesinde
bulacaktır.
*Ve hemen belirtelim ki, yeni sistem, ezelî ve edebî İslâm’dan
başka hiç bir şey değildir. ’’
İslam hukuk ve adaleti temeline koyduğu günden
beri, müminlerinin boşa harcadığı zamanların bile hesabını
vereceğinin bilincinde olmasını ister. Onlar alışkanlık haline
gelmiş bir karakterden ya da içgüdüsel olarak tedbirli olmak
zorundalar. Ecel bütün gizemiyle boyunların da asılı durur.
Tedbir, onlar için ikinci bir karakteridir. Zira her yaptıklarından
hesaba çekilecekleri gibi, yapmadıklarından ve
yapamadıklarından da mesuliyetlerini başkalarına devrederek
kurtulamazlar. Hatta bazı edim ve eylemleri dünyada
hesabını verecekleri arasındadır. Yukarıdan beri anlatmağa
çalıştığımız bireyin davranışlarının her frekansının değerli
olduğu ve tedbirciliğinin de bu cümleden olduğunu bilmesi
tamamlayıcı unsurdur.
CEMİYETÇİLİK
*«Hiç ölmeyecekmiş gibi bu dünyaya, hemen ölecekmiş
gibi öbür dünyaya çalışınız!» ölçüsü, cemiyetçiliğimizin bütün
ruhunu hikmetlendirir; zira ferdin yeryüzü plânında fanî olduğu
dünya kendisi, ebedî olduğu dünya da cemiyetidir. Öbür dünya
ise, cemiyetiyle beraber ana gayesi…
*Ferdin yeryüzü plânında bekasını temsil eden öbür dünyası
cemiyet, dindarların hakikî öbür dünya karşısındaki teslimiyetine
mütenazır olarak, bütün şahsî nefsaniyet enaniyetlere baş kestirici
üstün hüviyet kutbudur; ve fert, hemen ölecekmiş gibi, her

ân bu kutupta bekasına çalışacaktır. Zira mutlak bekaya giden
204
yol, bu nispi bekadan geçer.
*Şu kadar ki, bizim cemiyetçiliğimiz, cemiyetçiliği mutlak
mânada ele alışına karşılık, dâvanın hakkı nispetinde aksi
dâvanın da hakkını gözeten bir bütünlük ifade ettiği için, günümüzün
liberalizma sistemine aykırı bazı müflis (rejim) tecrübelerinin
anladığı mânada ferdi esir ve iptal edici haşin bir mezhep
değil, onu bütün buutlarıyla tesis ettikten sonra cemiyette ikmal
edici en ileri müessisedir; ve dolayısıyla fert, bu müessesede, hiç
ölmeyecekmiş gibi kendi kıymet ve menfaatlerine memurdur.
*Dâva, hiç ölmeyecekmiş gibi bu dünyaya ve hemen ölecekmiş
gibi öbür dünyaya çalışmanın belirttiği tezat içindeki
harikulâde vahdet ve ahengi kavramaktadır. Zira işaret ettiğimiz
gibi, öbür dünyaya giden yol, bu dünyadan başlar; ve bu dünyadan
başlayan yol, öbür dünyaya gider.
*İşte, sistem makinemizde, aksi dâvanın bu emniyet musluğuna
sahip olduktan sonra,belirtebiliriz ki, mutlak mânada devletçilikle
el ele, mutlak mânada cemiyetçiliğimiz,mimarîsindeki
yumuşaklık ve tatlılık içinde, sertlik ve acılığın en ileri haddidir.
*Fert, bu yepyeni sistem içinde, olmak ve oldurmak için hürriyetlerin
en yumuşak ve en tatlısına malik olacak; ve cemiyet,
yine bu yepyeni sistem içinde, yine olmak ve oldurmak için,
hâkimiyetlerin en sert ve en acısına sahip bulunacaktır; ve bu iki
zıt kutup arasındaki vahdet ve ahenk sırrı, şahsiyetçiliğimizin
çerçevelediği üstün yaratılışlar elinde yemiş verecektir.
*Bundan sonra, din, ahlâk, namus, şeref, can, mal, ilim, sanat,

fikir, bütün ruh ve madde kıymetleri fertlerin maşrapasıyla cemiyet
küpünü dolduran yekpare bir mevcuttur, ve bu mevcudun
hakkı, fertleri kendi iradeleri üstünde doğruya, güzele, sonsuza
erdirmek için,hakların en azizidir.
*Fert, ulvî ve insanî cephesiyle bizim cemiyetimizin hâkimi
ve feda edicisi, süflî ve hayvanî cephesiyle de mahkûmu ve feda
olunanıdır.
205
*Bizim cemiyetimizin ve cemiyetçiliğimizin kadrosunda,
başı boş tek kum tanesi, tek buğday tohumu, tek keçi yavrusu ve
tek insanoğlu aramayınız!’’
Her bina kum demir ve tuğladan oluşur. Ve fakat her
bina bu maddelerden ötede bir anlam taşır. İnsan su ve topraktan
oluşur. Toprakla suyun birleşiminden çamur meydana
gelir. Oysa söz konusu insan ise, başka unsurlarında
devreye girmesi gereklidir. Bunun gibi cemiyette tek tek
insanlardan oluşsa da,bir topluluk değildir. Cemiyet; medeniyet
ve kültürün can verdiği ve imanların ışığında dinin
biçimlendirdiği bir sosyal yapıdır. Aklın agoradaki düşüncesine
yerleşen nizam fikri,tarihi seyri içerisinde birikerek
devlete yol verir. Söz konusu bu oluşum insanlara bir
çerçeve çizer ki;kader yerine kaim olmak üzere bu ruhsal
çizgiler, cemiyeti var ederler. Sabır,cesaret,cömertlik,ima
n,ahlak gibi ekonomi,çalışkanlık, girişimcilik gibi bir çok
bileşen oluşumun frekansları niteliğindedir.
“NİZAMCILIK
*Nizam ve nizamcılık, başlı başına bir oluş değil, her oluşun

ayrılık kabul etmez iş ve hareket şartı… Ve bunun büyük şuuru…
*Görmek hâdisesinin meydana gelmesi için, nasıl görülecek
madde, görecek göz ve ışıktan ibaret, üç ayrı ve mutlak unsura
ihtiyaç varsa, biz de bütün hayatı, fikir, insan ve nizamdan ibaret
sayıyoruz. Demek ki nizam ve nizamcılık, bizce, kitap okunan
bir odada, kitap,okuyucu unsurlarının yanında, ışıktır.
*Nizamın bir gaye değil, vasıta, fakat bütün gayelere hâkim
kudrette bir vasıta olduğunu tespit eden aklımız, nizamcılık
dâvasını ruhumuza tercüme ettirince,, derin ve girift kâinat nizamı
altında, bu dâvayı ince tasavvufî anlayış çevreleyecektir. Öyle
ki, yer yüzünde, ne fikirsiz ve hareketsiz tek nizam, ne de nizamsız
tek fikir ve hareket kabul edebileceğiz.
206
*Nizam, topyekûn ruhun, topyekûn maddeye işlediği ölçü
şiiridir; ve öyle kudretli bir varlıktır ki, her türlü oluş cevherinin
bir adım önünde gider, gittiği her yerde oluş gerçekleşir, olduğu
zaman her şey var, olmadığı zamanda her şey yok olur. Adeta ruhun
mu onu, onun mu ruhu doğurduğu muammalaşır ve nihayet
nizam, en mücerret manasıyla, ruhun iskeleti halinde karşımıza
çıkar.
*Bizi tabiat düşündürsün: Üstüne taş atılmış durgun bir suyun
halkacıkları, bir ağacın yaprakları, dalları, gövdesi ve kökü,
havada bir kuş topluluğunun hatları arasındaki nizam,bunlardan
her birinin bizzat tecelli aynasıdır; ve bu nizamlar, büyük ve
merkezî kâinat nizamındaki vahdetin kol kol şubesi…
*Bizim anladığımız ileri ve üstün insan nizamına gelince, bu
her türlü ham ve kaba istif ve sürü tertibine zıt, her ferdin bizzat

kendi şahsında inandığı şeyle cemiyette inandığı şeyin mevkiini
alması ve koruması hâdisesidir. Tıpkı camide, imam arkasındaki
topluluğun, kalkar, eğilir,oturur ve yatarken şahıslar ve cemiyet
halinde temsil ettiği mükemmel iman ve şuur nizamı…
*Yurdumuzu saran bütün cemat, nebat, hayvan, insan ve
mefhum kadrosunun, tek ve ana bir plan etrafında, bir arının
petek mimarîsine kavuştuğunu görmek ve petekteki nizam çizgileriyle
sınırlı hücrelerin, en saf ve hakikî balla taşıdığına şahit
olmak… İşte gaye ve nizam bir arada…
*Bizim, maddî ve manevî bütün varlık unsurlarıyla bütün vatanı
içine alan nizamcılık dâvamız,o hesap manzumesinden bir
ifadedir ki, onda ferdî kayıtlar küçük hesap zümrelerinde, küçük
hesap zümreleri tâlî hesaplarda, tâlî hesaplar esasî umumî mizanda,
umumî mizan ise alacakla vereceği denkleştirmiş bir muvazene
fikrinde sımsıkı bir mutabakat levhasıdır; ve bu mutabakat
levhasında tek kuruşluk bir cem hatası, bütün muvazeneyi allak
bullak edici amil sayılmaya ve hemen yok edilmeye mahkûmdur.
*Nizam ve nizamcılık, kalın hatlarını teker teker çizdiğimiz,
bundan sonra da lif lif ayıracağımız ruhun aynasıdır; ona bak207
madan ne biz kendimizi görebiliriz, ne de o, bu ruha dönmeden
herhangi bir mevcudu kadrolaştırabilir. ’’
İnsan bilinmeyeni belki merak belki içgüdüsel olarak
öğrenmek isteyebilir. Gökyüzünü merak eden Hz. İbrahim
gibi. Kendisine bir yaratıcı bulmak saikiyle, önce yıldız,
sonra aya daha sonrada güneşe yönelir,fakat bunların
değişken olduğunu görünce mutlak’ı arama peşine düşer.
. . Kur’an’da anlatılan bu kıssadan, gökyüzüne dek bir

nizamın, insanı yaratıcısına da götürebileceğinin telmihi,
hüsnüniyetten söylenebilir. Yani insan nizam hayranıdır. Bu onun
yaratılıştan özüne konmuştur. Önemli olanın özdeki bu nizam
anlayışını dünyaya nakşetme çizgisidir. Eğitim ve öğretimle de
ilgisi bulunan nizamcılık fikri ve duyarlığı cemiyet çerçevesinde
değerlendirilmesi zorunluluktur.
“MÜDAHALECİLİK
*Müdahalecilik, cemiyetimizin her unsuruyla fâni olduğu
büyük topluluk mihrakında, cephe
cephe bütün ferdî murakabe hakkını, fertleri aşan bir irade
ve idare kutbuna bağlamak sistemidir.
*Müdahalecilik, cemiyetimizde, ferdin öz nefsi üzerindeki,
nebatî, hayvanî ve insanî murakabe hakkını (tırnağın uzama şeklinden,
su ve iman ihtiyacına kadar) kendisini kendisinden daha
iyi koruyacağına emin bulunduğu bir topluluk cihazına, kendi
iradesiyle teslim etmesi; ve o cihazın, bütün cemiyeti fert fert
teslim alması keyfiyetidir.
*Müdahalecilik, şu bildiğimiz bayat devletçiliği, derinliğine,
genişliğine ve yüksekliğine, çok
daha zengin mikyasta plânlaştıran bir görüş içinde, çocuğu
üstünde babadan, karısı üstünde kocadan, hastası üstünde doktordan,
talebesi üstünde hocadan, borçlusu üstünde alacaklıdan
208
ve nihayet fert üstünde, o ferde ait fotoğrafın sahibinden bir derece
üstün, ictimaî bir murakabe ehliyetine inanmak, bu ehliyetin
makamını ve iş cihazını kurmak ve bu cihazla fert arasında,
bir vücûdun uzuvlarıyla beyni arasındaki âhenk sırrına ermek

dâvasıdır.
*Bende iki (ben) var; biri (ben) dediğim zaman işaret ettiğim
irade ve hüviyet merkezi, öbürü de bu irade ve hüviyet merkezinin
emri altındaki vücût; işte bu ilk (ben), herkeste herkesi
idareye memur olarak, içtimaî irade ve hüviyet merkezinin tayin
ettiği bir mümessil olacaktır;
yâni ben, benim başıboş sahibim olmayacağım, hakikî sahibim
olan cemiyetin, kendi üzerime
diktiği vekil olacağım ve her vekil gibi asîlin hüküm ve idaresi
altında bulunacağım.
*Her ferdin, kendi ferdiyeti üzerinde, bölünmez bir bütün
fikrinin ayrı ayrı vekâletini temsil etmesindeki mânayı anlayan,
başta cemiyetçilik olarak, bütün ölçülerimizle iç içe müdahalecilik
ölçümüzün de ruhunu anlar.
*Akîdeler –ki öpüştüğü her dâvanın aksi dâvası tarafından
kurulmuş pusulara düşmek kaderine mahkûmdur- zıt cephelerini
emniyet altına almadıkça kuru ve haşin bir softalık zindanında
mahpus kalırlar; bu bakımdan, mutlak ve pazarlıksız müdahaleciliğimiz,
insanın bizzat sevdiği şeye ve inandığı gerçeğe esir olması
gibi, kendi eliyle kendisine tahakküm edilecek bir sistem
halinde billûrlaştırılmak ihtiyacındadır; öyle bir sistem ki, tırnağımız
nasıl gömülü olduğu eti acıtmazsa, o da bize, kendimize
rağmen dışarıdan gelen bir tırnak gibi batmaz.
*Bizim müdahaleciliğimiz, Demokrasyanın, fert hürriyetinden
doğarak, binbir tezat içinde bunalan ruhunu, en üstün
inkılâp plânında, hiç incitmeden, yeni zaman ve mekâna ulaştırmak
ve bütün menfi kutuplarından temizlemek hamlesidir.

*Bizim müdahaleciliğimiz, iman borcunu, sopa, kasatura ve
209
tokmakla ödenmeğe dâvet etmeyen Allahın şart koştuğu kalbî
itikat, yâni gerçek hürriyet şartındaki sırrın dünyaya tatbiki işidir.
*Bizim müdahaleciliğimiz, başbuğumuzdan dümen neferimize
kadar, cemiyet kadromuzun her uzvunu sımsıkı
bağlayıcı, şahsın salâhiyetini yükselttikçe dâvaya esaretini
derinleştirici,içinden hiçbir nefsanîlik kokusu sızdırmayıcı o
hâkim ölçü ruhudur ki, evindeki taharet bezine kadar müdahale
pençesine alacağı fert, eğer bu müdahalede dâva dışı en küçük
nefsanîlik ve şahsî ve keyf edası bulursa, şehrin en yüksek noktasına
çıkar, oradan, başka bir şahsın nefsanîliği uğrunda incitilen
muazzez ferdiyeti adına avaz avaz haykırır ve anayasanın yıkıcısını,
anayasanın intikam eline teslim etmek kefaletini bulur.
*Anlaşılıyor ki, bizim müdahaleciliğimizde iki mahkûm vardır;
biri hayvanî ve nebatî hürriyet;öbürü de ferdî ve nefsanî tasallutların
her türlü zalim istibdadı!. . Ve yine bizim müdahaleciliğimizde
iki hâkim vardır; biri hakikate esaretten başka bir şey
olmayan gerçek hürriyet; öbürü de her ferdi aşan ezelî ve ebedî
kanunlar karşısında tam ve mutlak teslimiyet…
*Bizim müdahaleciliğimiz, başımızı ve ruhumuzu dayadığımız
iman kökünün en mahrem lifidir. ”
Ahlak ve nizamcılığın gereği olduğu kadar ruhçuluk
ve tedbirciliğinde gereği olan müdahalecilik, rekabetin,
gıptanın itici gücünü kötüye kullandırmamak için,diğer
yandan, haksız rekabeti önlemek için, müdahalecilik gerekli
bir erdemdir. Özellikle de, başkalarını uyarmak görevi olan

memurlarla ve korumayı kendine meslek edinen siyasetçiler,
adaleti temin etmek uğruna, müdahaleci olmalıdır.
Nefsini korumak, cemiyetin bir erdemini korumak değilse,
çıkar için siyaset yapmanın ahlaksızlık olduğunu bütün
siyasetçiler takdir ederler. Müdahalecilik nemelazımcılığın uyuz
ve ucuzluğundan da ruhu korur. Müdahalecilik: Bilenlerin,
görenlerin, marifet ve mahareti olanların, bu hasletlerden
210
yoksun olanlara, doğruyu,hakkı ve adaleti temin ve tedarik
borcudur. Kurumsal olarak ta kanunlarla görev verilen devlet
kurumlarına öncelikli görevdir. Sivil toplum kuruluşları
da ona muvazi gelişmelidir. Özellikle de hayri anlamda çalışan
vakıflar kanalıyla müdahalecilik yaygınlaşmalıdır. Müdahalecilik
denilince işgal kuvvetlerine taş çıkartırcasına
kendi halkının mahremine girmek ve onu imha etmek anlamında
değildir. Diğer yandan mafyamsı dayanışmacılığın
devlet etmek olmadığını herkes görür ve bilir.
211
Avam derecesindeki salike, örtülü kalmak,
ceza; yüksek dereceli seçkinlere de rahmettir.
”
Esseyyid Abdülhakim Arvasi
Tasavvuf Bahçeleri/sh-51
BEŞİNCİ BÖLÜM
DEVLET
212
213

Ortak anlayışlar
Buraya dek devletin hücre hücre ve öznel olarak ele alınışını
gördük. Adeta devlet dışı her şeyi devletin çevresinde izledik.
Yaprak incelerken ormanı da unutmadık. Şimdi ormana geldi
sıra. Devlet nedir, ne değildir? Tarih içerisindeki seyri, yöneticiler
ve yöneten insanın psikolojik değerlendirilmesi bu bölümde
kademe, kademe ele alınacaktır. Yetkilerin, sorumlulukların
çerçevesi ve gözesi devletin içerisindedir. Buyruk buyurma ve
buyurganlık devletin temelini belirleyen sihirli kelimedir. Onun
için yetki ve sorumluluk devlet memurunun dar ve geniş anlamıyla
halka yönelişidir. Her yönetici bir yerden sonra halktır.
Kendisi de buyruk altındadır. Devletin bir siyasal olarak örgütlenişi
vardır. Nizamülmülk Siyasetname’sinde Selçuklu devletindeki
merkez ve taşra örgütleri bütün organlarının ayrıntılarına
kadar anlatıyor. Osmanlı Devleti’nin teşkilatını da anlatan birçok
eser vardır. Bunlar teknik ayrıntı olarak takdim edilir. Oysa bir
önceki bölümde anlattığımız kurumların birbirlerine geçişleri,
birbirlerini denetlemeleri, birbirlerini koruma ve kollamaları o
kadar büyük önem arz eder ki, kurumu kurmaktan çok yaşamını
temin eden kurumlar arası irtibat ve alakadır. Şimdi tekrar kurumlara
dönmek istemediğimiz için bu bahsi atlamak istiyoruz.
214
rejim
Kurumlar üzerine oturan devlet siyasal ideolojisini beceri
kabiliyeti diye takdim edebileceğimiz rejim aracılığıyla devletin
kurumlarını petek gibi kullanarak özünü oralara (halkı yararlandırmak
için) doldurur. Siyasal yapı ve kurumlar, rejim, sistem ne

varsa hepsi vatan veya ülke dediğimiz zemin üzerine oturur.
ülke
Tarih boyunca nice güzel proje uygulama alanı bulamadan
güzel olarak göçüp gitmiştir. Bir proje mutlaka ev olmak istiyorsa
toprağını bulmak zorundadır. Bir tohum ağaç olmak istiyorsa
ressam yerine toprağın koynuna girmeli, insanın ihtimamını, tabiatın
merhametini bulmalıdır. İnsan da devlet denilen bir ülküyü
mutlaka ülke denilen bir toprak üzerine inşa edecektir. Ülkünün
inşa alanı olan ülke, kutsallık izafe etmeden sadece ülkünün
kutsallığını taşıyabiliyorsa Necip Fazıl’ın vatan anlayışının karşısındasınız
demektir. Necip Fazıl havza, bölge ve ülkenin hiçbir
kutsallığına inanmaz, kutsallık yüklemez. Ülke elbette ki imkan
ve iklim yapısıyla insan ve rejim üzerine etki yapacaktır. İklimin
insan ve rejim üzerine etkisini ilk inceleyen Mukaddime’de İbn-i
Haldun olmuştur. Yaşanılan bölgenin insan üzerindeki olumlu,
olumsuz etkileri ancak diğer bölgelere oranla elde edilen bilgi
cinsindendir. Yoksa bir bölgenin yaşama biçimi vardır. Ve o
bölgede öyle yaşamış. Bunu olumlu ya da olumsuz diye değerlendiremeyiz.
Göreceli üstünlük mukayese neticesinde oluşan
bir farklılıktır. Bu da doğal bir sonuçtur. Elbette ki zenginlikler
insanları etkiler. Ama tarih bize gösteriyor ki en büyük servet,
en büyük silah insandır. İnsanın çalışması ve koyduğu iradedir.
Petrolü o bölgede yaşayanlar bulmadığı gibi istihraç edenler de
o bölge halkı ve devleti değildir. Da-hası üretim sonrası kullanan
da, tüketen de istihraç edildiği bölge insanı olmayabiliyor. Tarih
birçok konuda ülkenin zenginliğiyle insan zenginliğinin paralel
olmadığının fotoğrafını çekmiştir. Kolektif irade denilebilecek

215
aynı zihniyeti aynı amaca yönelmiş çalışkan ve zeki insanların çabalarıyla
oluşan ve adına uygarlık dediğimiz büyük yöneliş madde,
eşya ve olayları bir sel çabukluğuyla önüne katar, kendinden
olanları gücüne katar, kendinden olmayanları da bölgeden uzaklaştırır.
Necip Fazıl’ın hayalini yakan bu resimdir. Devletin şekli
de Necip Fazıl’da önemlidir. Biçim, form bir cehdin ifadesidir.
Kurumlar sağlam olmalı ki devlet kendini murakabe edebilsin.
Devleti mukaddes kabul eden Necip Fazıl, ülkeye hiç-bir kutsallık
vermez, aslında da yoktur.
bürokrat
Yönetenlerine bir ayraç yaparak girmeliyiz. Yönetici, bilgili,
görgülü, hoşgörülü, çabuk hesap görücü, hemen hesap verici,
atak, tecrübeli, sabırlı, azimli, dayanıklı, becerikli, seziş gücü
yüksek, hayal gücü üretkenliğini yenileştirici, buluşa yönlendirici,
kuşatıcı, kısaca toplumda görmek istediklerini nefsinde taşıyan
ve toplumu yücelere çıkartan, avamcı olmayan biri olarak
Necip Fazıl’da buluruz. Elbette ki bu meziyetler hepsi birlikte
bir insanda olmayabilir. Bu yüceliği kabul edip olmanın yollarını
aramak ta bir erdemdir. Onun için haram-helali bilen ayıran icra
eden toplumsal düzeyde yaşayan sağlıklı kimseler iyi yönetici
adayıdır.
Sisteme dair
Ülkenin yönetimini üstlenen devlet, padişah, kral, han, hakan
gibi unvanlarla mutlak yönetme hakkına sahip olduğunu
ilkokul düzeyinde okuduğumuz ve kötülediğimiz yönetimler
çoğunlukla toleransın kol kol ülkeyi kuşatarak neşelendirdiği

bir dengeyi korur ve savunur. Oysa nice cumhuriyetler sürekli
tantana ve gürültüleriyle hayatın en basit haklarına bile riayet
etmemektedir. Öyle ki eskiden “Demirperde” dediğimiz Slav
milliyetçiliğinin peçeli adı olan sosyalizm ve yönetim tarzı cum216
huriyetleri, Libya, Mısır, Suriye, İran, Pakistan, saymakla bitmez
nice cumhuriyet, Belçika, Hollanda, Danimarka, İsveç, İspanya,
İngiltere’nin krallıklarının yanında nasıl oranlanabilir. Necip Fazıl
bu nedenle, devletin sistemine ve bu sistem içindeki rejimlere
bir veya birkaç veya çoğulcu bir yönetime sahip olabilir gözüyle
bakar. Önemli olan halkı yükseltmektir. Necip Fazıl bu yükseltmenin
adını koymadan geçmez. Zira onun soyuttan somuta bir
dizgesi var ki her bir katmanı ayrı bir kitap konusudur.
“İlimde”, “fende”, “buluşta”, “teknikte”, “sanayide”, “sanatta”,
“ahlakta, “en ileri olmanın” ihtimamı, ihtisası, devletin rütbesiz
en küçük memurundan en büyüğüne herkesin taşımak zorunda
olduğu yitik malı gibi aradığı, bulduğu, buldukça ileri doğru
hamle üstüne hamle şevkiyle dolduğu bir yapı. Necip Fazıl’ın
halkı yükseltmek istediği yer ve halkın elinden tutanların ahlakî
yapısını böyle anlatır.
Monarşi iyi de olur kötü de. İnsanların bilinçli olarak kopya
çekmeden kurması ve uygarlığın taşınmasını üstlenmesine
de bağlı bir hadise o ülkede ve o ülkede dengelerin korunarak
yaşaması önemlidir. Kaldı ki bugün ilkçağ krallıkları da yok,
cumhuriyetleri de yok. Yakınçağ cumhuriyetleri eski tiranlıklar
taş çıkartacak düzeydedir. İnsan haklarına, canlı haklarına özen
gösteren, değer veren onları yücelten her yönetim başarılı olur.
Değilse adı ne olursa olsun zulüm ve baskı yanında dayatma da

varsa o devlet kısa sürede çözülür. Eşitlikçi, paylaşımcı, katılımcı
bir yönetim her yerde her zaman var olacaktır.
Elbette ki küçük kabile yönetiminin basit ve tekdüze bir yaşam
biçimine uygun olduğu ve fakat bugün bilmem kaç ışık yılı
uzakta bulunan yıldız bir dünyalıyı rahatsız ediyorsa ve fındık
kabuğunun sağlamlığını laboratuarda öğrenme keyfiyeti duyuluyorsa
bu duyarlığın yönetimi de farklı olacaktır. Seviye yükseldikçe
kalite artacak ve dünya nimetleri en küçük hücresine
kadar hakkını kazanacaktır. Kabalığın, bilgisizliğin içerisinde iyi
niyetin bile kendine yeter derecede ihtimam bulacağı düşünüle217
mez. İnsanın kalitesi nesnelerin gereken değerini bulmasını da
sağlıyor.
Monarşiler genelde sadece ellerindekini koruma gayretine
düşüp uygarlığa, insanlığa katkısız hale gelir de kendi içerisindeki
dengeleri korumaz, gözetmez, adaleti tevzi edemez ise
bunun yanında ülkesine göz diken komşularını caydıramaz, ikna
edemez ise bünyesinden çıkan askerlerin çizmesi altında kalır.
Mustafa Kemal en iyi örnektir. Necip Fazıl’ın tarih tezini buraya
aktarmalıyız. Kanuni ile bozuluş başladı. Ricat hep ricat, oluş
da yok oluşuma zemin teşkil edecek etikte estetikte kaybolmuş.
Sosyologlar bu yapıyı da derinliğine ve yüzeysel olarak incelemelidir.
GÖRENLER
Dünya vatandaşlığına doğru
Klasik ve modern olsun, eski ya da yeni, devrimci ya da tutucu
veya cumhuriyet ya da krallık daha da ileri giderek diktatör
yönetimi veya çok ılımlı çok hukuklu kantonal bir anlaşma devleti
olsun ve yine bir köy büyüklüğündeki ülkesi olan yönetimden

dünyanın yarısını işgal eden koskoca kıtasal bir yönetime kadar
günümüz devletlerinin bilinen yanlarıyla insan hakları, eşitlik,
yargı bağımsızlığı ve adaleti olan uluslar arası normlarla yaşadığının
farkına varan bir yapısı vardır yönetimlerin. Demokratik, özgür,
bağımsız, insan haklarına saygılı, hukuk üstünlüğüne inanan
bir yönetim en azından söylem bazında kabulü zorunlu sayılmış
ve meşru yönetim iddiası taşıyan yönetimlerce tartışmasız benimsenmesi
ortak bir dünya değeri doğurmuştur.
BM’in hak anlatışı
Bütün bunlara aykırı bir tutum ve davranış uluslar arası kuruluşlarca
ve/ya ABD’ce cezalandırılmaktadır. Onun için büyük
uluslar (gelişmiş sanayi devletleri) küçük düşmemek için
218
ABD’ye ters düşmemeye çalışıyorlar. Küçük ya da gelişmemiş
ülkelerin ikaz veya tedibi iki şekilde olmaktadır.
a)Yönetimi satın alınarak sessizce halletmek. Yönetimin etkin
gücü olan askeri yapıyı kendine bağlayabilmektedir.
b)Direkt veya dolaylı ekonomik ve askeri ambargolar uygulayarak.
Gerçi basın yayın kuruluşları, üniversite ve aydın kesimler
kanalıyla da dolaylı tehditler yapılabilmektedir. Hatta sendikalar
aracıyla, dış alım-satımı denetleyerek de ABD isteğini uygulatabilmektedir.
İncir çekirdekleri
Buraya dek devletin görevleri başlığı altında devlete ait olmayan
oluşları sıraladık. Görevlerine gelince,
a) Koruyucu Devlet
b) Eğlendirici Devlet
c) Onaran ve Onarılan Devlet

d) Savaşan Devlet
e) Reorganize Devlet
f) Akıllı Devlet
g) Haklı Devlet
KORUYUCU DEVLET
Suçlunun ensesinde polis, cenazede imam, eğitimde öğretmen,
bankacı, vali, kaymakam, belediye başkanı, ilacı, doktoru,
taşıyıcısı, telefoncusu, sucusu gelişmekte olan ülkelerin gerek
parayla gerekse parasız elde edemedikleri her şeyi, üreten devlet
aslında günümüzde yerini özel girişime bırakmaktadır. Bireysel
olarak yapılması mümkün olmayan büyük yatırımları ve stratejik
olarak kamunun elinde olması gereken eğitim, yol, baraj, silah
sanayi v. b. karlı olmayan alanlar gibi yatırımları yapmak devletin
görevi sayılmaktadır. Eğitim, emniyet, adalet, ulaştırma bu
219
cümlenin başlangıcı gibidir.
Her nasılsa işveren devlet bir yanda isyanları önlüyor, diğer
yanda gelir dağılımını düzene koyuyor. Sosyal Güvenlik kanalıyla
fakir fonlarıyla düşkünlere ulaşmakta sosyal devlet ilkesini
yerine getirmektedir.
1980 li yıllardan önceki ve sosyalist rejimin Sovyetlerde havlu
atmadığı dönemlerde devlet karma ekonomi altında bir program
uygulardı. Planlı ekonomi dönemleri geçirdik. Kamu ve özel
sektör her konuda yatırım yaparlardı. Bugünlerde 1980 sonrası
devlet hızla elindeki her şeyi özel sektöre devrediyor. Oysa bu
dünyanın her yerinde şimdilik bir emirle başlamış gibi modadır.
Oysa ekonominin hiç de öyle dış müdahalelerle oluşmayacağı

açıktır. Belki -daha önce çok örneğini gördüğümüz dönmeler
gibi- yakın bir gelecekte devlet bu kararından vazgeçerek kamulaştırmalar
başlayabilir. Şimdi hızla yağmalarcasına kaçılmakta,
devletin elindeki fabrikalar rehabilite edilmeyerek hantallaştırılmakta
ve işçileri sokağa dökülmektedir. Özel sektöre altyapısı
sağlam ve hukukun üstünlüğü olan bir yapı getirebilirseniz çalışır.
Para her zaman güvenlik ister. Güvenliğin olmadığı yerde
özel sektör çalışamaz. Türkiye’de elindeki kamu mallarını dondurmakla
kalsa ve rehabilite etse ilerdeki pişmanlıkları bu günden
tolere etmiş olabilirdi. Ne yazık ki devletin kaçtığı piyasadan
özel sektörün de kaçacağı düşünülemiyor. Güvensiz siyasal yapı
her şeye müdahil bir güvenlik sistemi, siyasal yapıyı istikrarsız
ve güvensiz kılmaktadır. Dahası gerçek gündemler kaçırılarak
yapay ve sanal bir dünya ile kitleler yılgınlaştırılmaktadır. Bu
durum vahim bir gelecek yok edişidir. Bir an önce statükoya ve
sınırlara geri dönülmelidir. Devlet salça mı üretecek deniyor ki;
madem salça üretmek yanlış ise neden seçim yapılmıştır. Tercih
salça üretimi ise devam edebilir. Yeter ki maliyetleri ekonominin
kuralları belirlesin. Ortadoğu’da liberal devlet ancak hayalde kurulabilir.
Ne askerimiz ne biz ne yönetici sınıfın aceleciliği, suçlu
arama fanatikliği ve devlet malı yeme arzusu ya da devleti insana
220
karşı koruma arzusu ortadan kalkmadan bu bölgede her gün bir
şekle girilebilir. Bizde işler “döne döne bir yola gireceğe benzer”.
Necip Fazıl’ında devletin iktisadî, adlî, askerî, maarif ve malî
konularda aktif ve yetkili olmasını isterdi. Necip Fazıl formel
anlamda devletçidir. Hatta “Biz, evet biz, gerekirse bir serçe kuşunun

kırık kanadını tedavi için caddeler boyu eczane kurarız”
ve “mazlum”un hakkını iade için “caddeler boyu” idam sehpası
kurmaktan kaçınmayız dercesine adaletin ve devletin ekonomik
faaliyetinin girebileceği sınırları gösterir gibidir.
DALGACI (EĞLENDİRİCİ) DEVLET
Osmanlı Devletindeki Sultanahmet meydanında oynanan
Matrakçı Nasuh’un oyununu seyreden halk, kıraathanesine gelen
karagöz-hacivat oyununun da aynı kaynaktan geldiğini o gün
saray ve birkaç sivil otorite bilebilirdi. Oysa bugün o gün oynanan
masum veya muhteşem küçük boyutlu oyun bugün dev
ve önlenemez bir sektör oldu. At yarışlarından milli piyangoya,
loto, totodan top oyunlarına –özellikle de futbol, biraz basketbol-
geniş kitlelerin vazgeçilmez kültürü oldu. Hangi tür iktidar
olursa olsun sürdürmek zorundadır.
Bir de Radyo-Tv var. Sansürüyle film ve tiyatro var. Bunun
yanında basın yayın organı örgütlenmiş ve demokrasinin göbeğine
oturtulmuştur. Bu yalnız Türkiye’nin değil, dünyanın
rejimidir. Oyun ve eğlence rejimi diyebiliriz. Aslında bir oyuneğlence
bakanlığı kurulsa birçok bakanlıktan daha aktif olabilir.
Roma İmparatorluğunda da gladyatörlerin oyunları, İspanyolların
Boğa güreşleri (El Kordobes)’le özetlenebilir. Bütün dünya
kıta kıta örgütlenip müsabakalar yapmakta ve birbirlerine olimpiyatlar
teklif ederek bayram havasında kitleleri coşturmaktadır.
Kimileri bu müsabakaları kültür alış verişi, kimi ekonomilerine
katkı, kimileri başarı sağlamak için gülen yüz temini ve tanışma,
kimileri gezip-görme olarak değerlendirir. Az, az belki de hepsidir.
Özü ise sıkışan ve özgün insanları oyuna ve (Marxist deyimle

221
uyuşukluğa) kendini meşgul etmeye yönelterek devleti sempatik
göstermek, aynı zamanda devlete karşı sinirleri yumuşatmaktır.
Neticede devletin aslî fonksiyonları içerisine girmiştir. Devlet
toplumun eğlenmesi için yasal yapısından fizik ihtiyaçlarına dek
düzenlemek, izlemek, yürütmek ve toplumda bir isteksizlik varsa
teşvik etmektir.
Toplum birey olarak sevinebilir, ama eğlence kolektiftir. Dolayısıyla
insanın özünde de bir arada olma hasleti vardır. Devlet
oyun sahasına inerek bunu düzenler. Değilse oyun kendine karşı
husumetlerin birikerek isyana ve ihtilale dönüşmesine yol açar.
Resmi, dini, milli, bölgesel ve hatta ferdi başarılara düzenlenen
gün ve hatta seramonyler tören adıyla topluma bir eğlence
olarak da sunulur. Bütün bu oyun ve eğlenceden bir sektör olarak
kurumlaşmıştır. Kural ve yasal mevzuatı vardır.
Eğlencedeki sıralamayı toplumun hiyerarşisi değil de tarihselliği
–Türkiye için- sıraya sokmaktadır. Örneğin Kurban ve
Ramazan bayramları toplumun çok önemsediği, devletin bütün
bireyleri katıldığı halde alt dudağı sarkmış bir halde izlediği, Türkiye
dışı bazı değerleri kendisine önder edinmiş elit bir “aydın”
kadronun aleyhinde konuştuğu, yazdığı, sözüm ona eksikleri
saydığı –bu eksikler doğrudur- üstelik fakat bu eksikleri gidermede
hiçbir siyasal kuruluşun adım atmaması hatta ayakkabısında
batan bir çivi için ayakkabı fabrikasını mahkemeye vermeyi
kendine hak gören elit, her nedense sadece iki bayramla eğlendiğini
zanneden halkın eksiklerini saymakla yetinir. O eksiklerin
giderilmesi için bir gayreti olmaz. Bu anlayışın doğru yorumu,

İslâmı hatırlatan her şeyin kaldırılması olduğu içindir. Yoksa eksiklere
çözüm getirilir. Bu tür yargı ve davranışlar azgelişmişlerin
aydın tiplerinde ortaya çıktığı için siyasal kalkışmalara, devletin
sıkışan vidalarına yurt dışından alacağına ithal gereği duymadan
içerden temin edilen yurtdışı arzuları gibi bakılmalı deriz. Bu
elitlerin faydası yakın zamana dek “devlet” elden gider korkusuyla
yeniçeri tarzı her sese kulak vermek yerine “söyletmen urun
222
ha” idi. Şimdi ise ya faili meçhule gitmek veya tutuklanmaktır
mevcut düzenin eleştirisi. Oysa “sesi olan söylesin”, “kulağı olan
dinlesin” eğer ki seste yanlışlık varsa yeni bir sesle anons edilsin.
Doğru bulununcaya dek bu sürsün. Doğru ele geçince de yerli
yerine oturtulsun. İlişki, çelişki de olsa ilişki birçok zoru ve zorluğu
aşmaya yeter. Zorbalıkla sadece zalim olunur. Devlet olmak
asla zorbalıkla mümkün değildir.
ONARAN VE ONARILAN DEVLET
Osmanlı Devleti için kullanılan bugün de mukaddesatçımilliyetçi
partilerce kullanılan “Devlet Ebed Müddet” dövizi ve
yine tarihin gazelleri arasında olan “Padişahım çok yaşa” cümlesi
bugün de bir şekliyle yaşayacaktır. Elbette ki siyasal kurumların
kurulurken aldığı karar ve yönetenlerle sıkı bir ilişki var. Yönetenler
yönetim biliminin kurallarını biliyor da kurumun yaşaması
için tedbirleri varsa ve kendinden sonrakine daha sıhhatli
olarak kurumu devrediyorsa ve o kurumu halka ve zamanına bir
şeyler üretiyorsa yaşamaması için hiçbir neden yoktur. Devlet
sonsuza dek yaşayacak bir istekle ortaya çıkar, onu yaşatacak
olan halkıdır, güzel, iyi, doğru kurallar bütünüdür. Bu kuralları

benimsemiş halktır. Bugün devletlerin istatistiklerle geçmişteki
hatalarını ve gelecekteki yön, miktar ve hızları nicelik ve nitelik
açısından ölçme imkanları var. Oysa duyuyoruz ki Abraham
Lincol’den Hitler’e, Stalin’den Abdülhamit Han’a kadar ve hatta
yaşayan siyasilerimizin bir çoklarını gazeteciler “cinci hoca”
kapılarında yakalamıyor mu? Hep geleceği bilme arzu, istek ve
korkusu insanları insanlık dışına çekip götürüyor. Bazı kayıpları
bile cinciler kanalıyla tespit etme olsa olsa polisin organize ve istihbaratının
zayıf olduğunu gösterir. Bunlar bilim dışına düşmüş
eğitimsiz kurumların nerelere düşebileceğini göstermektedir.
Oysa Tasavvufun altın öğütlerinden birisi;
“bilen söylemez
söyleyen bilmez” sırrıdır.
223
Devleti sonsuza dek yaşatmanın bütün doğruları halkı ve
hakkı bilmekten geçer. Doğru araca ve varılacak yöne doğru yönelince
sonsuzluk yakın gelecek olur. Onun için;
“Dem bu demdir dem bu dem”in anlamı da budur. Madem ki
hürriyet olacak, madem ki demokrasi yaşayacak, iktidarda ya da
muhalefetteki siyasi alan içindeki bütün insanları dinlemeli. Sorunları
görmezden gelerek, ileriye erteleyerek çözülmüş saymak
olmaz. Bugün devlet gün için değil, saat için değil, saniyeler için
vardır. Zaman devlet için kıymetlidir. Onu bir ömür gibi çok iyi
organize etmeli ve kullanmalıdır. Zaman iyi kullanılır ve insanlar
inanırsa devlete kendini tümüyle bırakır. Sonsuzu yaşamak
da bu olsa gerek. Oysa iki seçim arasına sıkıştırılmış “ciyaklayan”
meclis üyelerinin, değil yasa yapmaya, sinkaf ’lı konuşmalarındaki

örnek, normal insan olmalarına bile kâfi gelemez. Seçilenlerin
toplumun değerlerini bilen cesur, inançlı, çağını ve dünyayı tanıyan
bilenlerden olması zorunluluğu devletin ihtiyarlamasıyla
yakından ilgilidir. Rüşvet ve adam kayırmalarda devleti çabuk
çöküşe götüren en tehlikeli hastalıklardır. Son olarak bu konuda
şunu eklemek gerekiyor: “Yaşlılarına saygı gösteren geleceğini
garanti altına alıyor demektir. ” Buna benzer cümleleri dedeler
gününde pankartlardan okuyoruz. Bu dövizi “Tarihine saygılı
milletler de geleceğinin altın kurallarını oradan toplar” diye dönüştürebiliriz.
Evet, insan tarihin özetidir; öyleyse tarihi iyi bilmeliyiz.
İbni Haldun “Mukadime”sinde “Geçmiş geleceğe suyun
suya benzemesinden daha çok benzer” der. Sosyolojinin, sosyal
siyasetin babası bu büyük düşünür devletin yaşı konusunda daha
çok ışıklar tutar. Bir devlet (bir zihniyettir) “Yüz-yüz yirmi yıl
yaşar” der ki, zihniyeti kastederek söylenmiş bu söz yüzyıl sonra
devletin geldiği yer, başladığı yerden çok farklıdır. Yeniden düzenlenerek
yeniden doğmak, yeniden var olmak veya dirilmek
gerektiğine işaret eder. Bu konu ile ilgili ilginç araştırmalar da
vardır. Konumuzu aştığı için geçiyoruz. Malthus’un hayvanlar
dünyası için araştırmaları bile bu konuya ışık tutar niteliklidir.
Korku yok edici, dağıtıcıdır. Sevgi birleştirici, var edicidir. Tarihi,
224
hâlihazırı ve geleceği umutla sevdirmek, yaşaması için devletin
çareler ürettiğini sosyal siyaset bize gösteriyor; bu da devletin asli
fonksiyonlarından birisidir. Devamlılık, süreklilik ve istikametlilik
büyük bir ordudan, çok büyük silahlardan daha çok insanlara
güven ve yaşama sevinci verir. Geleceğine güvenle bakan insan

haksız biriktirmeleri bırakır medeniyete katkı peşinde koşar.
SAVAŞAN DEVLET
Hegel devleti, avının peşinde hızla inen kartal gibi tavsif eder.
Devletle savaşı birbirinin varlık nedeni sayar. Anlamını savaşla
bulacak devletin, siyasal ve ontolojik bilincine derunî bir tarzda
ulaştığı yerinde savaşla kaim olduğunu söyler. Türklerin Türkiye
Cumhuriyeti dönemi hariç tutulursa savaşsız yılları geçmemiş
gibidir. Cumhuriyet dönemini açan I. Dünya savaşının derin
yaralarını restore etme yeniden dünya ile entegrasyona girme
gibi bir rehabilitasyondan geçtiğimizi en güzel Necip Fazıl biliyordu.
İçerdeki huzursuzluk gibi görülen askeri ihtilaller hep bu
toparlanmanın bir işareti gibidir. Günümüzde savaşın taktik ve
teknikleri de değişti. Savaşın eskiye oranla sadece adı kaldı. Gözleme
istasyonları derin denizlerden uzayın derinliklerine dek bir
ağ germiş. Kitle imha silahlarının yok edici gücü çok yükseltilmiş,
mesafeler mermiler için langırt masası büyüklüğüne inmiş,
saniyeler konuşulu-yor… Saniyeler… Savaş ya da çılgınlık deniyor…
Atom… Hidrojen bombaları, füze rampaları… dünya
askerine doğru bir anlaşma zemini…
Diğer yanda dünyanın her yanı mevzii savaşların içerisinde.
Küçük muharebeler halinde sürüp gidiyor. Türkiye’deki PKK talanı
bu cümleden sayılabilir. Silah sanayinin az az çalışması bu
küçük savaşlara bağlı. Bu savaşlar silah sanayinin deney laboratuarları
olarak da devamı isteniyor.
Ne tarih, ne de gelecek savaşı ortadan kaldıracak bir kültür
bulamamış. Peygamber ya da seçkin kişiler kim olursa olsun savaşı
kaldıramamış, kaldırmamış, hatta olması için kurallar bile

225
koymuşlardır. Öyleyse savaş devlete zıt bir kavram olmasına
rağmen devleti var eden bir olgunun da adıdır. İçerde (ülkede)
yasalar uygulanarak biraradalık sağlanır. Kanunun gücü arkasındaki
devletin varlığından kaynaklanır. Dışarıya doğru ise savaştan
başka biraradalığı diğer devletlerle temin eden bir başka güç
yoktur. Bir mehter marşındaki dize çok anlamlıdır:
“ister isen sulhü salah
hazır ol cengü cidale”
Dünyadaki barışı iki şey temin eder; birisi savaş, ikincisi ise
savaş korkusu. Onun için savaş kaçınılmaz bir zorunluluktur. Tarihin
bizim çocuğumuz olduğunu ileri sürdüğü savaşı kabullenmekten
başka çaremiz de yok. Önemli olan onu her zaman her
yerde kullanmamak; gerekince, gerektiği kadar yapmak ulusun
borcudur. Bir diğer yanda eski askeri düzenin yerini şimdilerde
-yüksek teknoloji bilgisi gerektirdiği için olacak- profesyonel
askeri sistemlerin alması isteniyor. Çok eskilerin sistemine dönmüş
oluyoruz. 21. yy profesyonel savaşlarla yürüyeceğe benziyor.
Savaşı gerektiren uluslar arası çıkarlar da çok karmaşık hale
geldi. İç düşmanı kanunla sindiren tecrit eden devlet, düşmanı
aynı kurallarla uyaramıyor, tedip edemiyor. Savaş bunun için zorunluluktur.
Soğuk savaş, terör, tedhiş, sabotaj v. s. bir devletin
diğer devlette kendisine karşı oluşacak duruma cevap niteliğinde
olacağı gibi mevcut iç düzeni zayıflatarak savaşma azim ve iradesini
yok etmek ve kendi savaşının kazanılmasına zemin hazırlamak
için de olabilir. Veya uluslar arası bir olguyu kabul ettirmek
için olabilir. Sebebi şu ya da bu soğuk savaş askerleri ve gözükebilecek

silahları devreye sokmadan sıcak savaşın sağlayacağını
süreklilikle elde etmenin bir yoludur. Bu savaşın sürdürülmesi
için her devlet profesyonel ajanlar beslemektedir. Para karşılığı
çalışan uluslar arası örgütlerin olduğu – genelde eski askerlerin
kurduğu söyleniyor- sık sık gazetelere yansıyor. Hatta devletlerin
içerdeki sindirme politikasında milli mafyayı kullandığı –taşeron
olarak- uluslar arası sorunlarda da uluslar arası mafyayı kul226
landığı bile çok yazılıp çiziliyor basında. Savaş şöyle böyle hep
var ve olacak, silah sanayi de artık aklın havsalanın almayacağı
boyutlarda ol-muştur.
Devletlerin, BM çatısı altında anlaşarak ordu kurması,
Nato’nun, Eski Varşova paktının yerine kaim olan Rusya federasyonunun
büyük ordusunun olması,savaşı ortadan kaldırmak
için değil de savaşın amacının sağlanması için var olduğunu algılamak
gerekir. Buralar da kontrol noktalarıdır. Maksat tamamen
imha değil de teklif edilen olgunun kabul ettirilebilecek noktaya
getirilebilmesinin takibidir. Milli ordular bu nedenle savaş
konusunda bu uluslar arası güce destek veriyor ve onlardan da
kendisinin kabul ettiği doktrin çerçevesinde korumasını istiyor.
Uluslar arası güç bu imkanı veriyor. Ama uluslar arası gücün teklifinin
zıttında yer alışlarda da işgal dahil her türlü fiili duruma da
maruz kalabiliyor. Örneğin Irak böylesi bir savaş oyununun kurbanı
olmuştur. Türkiye Nato üyesidir, BM üyesidir, uluslar arası
güçte askeri vardır. Nato ile birlikte hareket ettiği için dünya ile
bir savaşı olamaz. Komşularının da sabotajlarla yetindiği sürekli
gazetelere yansıyor. Ordular günlük işleri polise devretmişlerdir.
Onların sorunları daha diplomatik ve daha girift hale gelmiş durumdadır.

Türkiye’de son zamanlarda çok tartışma konusu olan
askerlerin görevi çok yüzeysel ele alınıyor. Vatan savunması onların
görevi. Politikayla niçin uğraşıyorlar gibi çok sorular var.
Bu sorular gerçekten sorunun özü bilinmeden soruluyorsa;Bu
kadar cahilliği öğreten hangi üniversitenin hangi fakültesinde ve
üstelik doktora yapmak zorunluluğunu niçin duyduğu sorulur
insana.
Savunma ve koruma
Vatan savunmasını askerlerin apolet ve spoletleri yapmıyor.
Savunma bir sistemdir ve uluslar arasıdır. Diplomasiyi, teknolojiyi,
sürekliliği, diyalogu ve en önemlisi de güveni isteyen bir yapıdadır.
Osmanlı devletinin dünyadan kaldırılış sebebini anlamak
227
istemeyenler bugün de olabiliyor. Macera olsun diye savunma
sistemi oluşturulmaz. Komşunun koltuk takımına diğer komşusu
sahip olsa da olur, olmasa da. Oysa komşu ya da uzaktaki bir
devlette ne oluyorsa her devletin savunma sistemine dahildir.
Savunma belki karşı koyma faslında askeridir ve fakat genel anlamıyla
savunma ülkenin bütün imkan ve insanıyla birlikte yapılır.
Lakin politikacı üstüne düşen savunma sistemlerindeki görevlerini
savsaklarsa askerler elbette rahatsız olur. Zira bombaların
üzerinde oturan askerin kendisidir. Tepki duyması da doğaldır.
Elverir ki bu doğru anlaşılsın. Ve askerlerin kendini ifade zımnında
politika yapar gibi politikacıyı rencide etmesi doğru değildir.
Bu konu farklıdır. Yeterli ve gerekli mevzuatı isteyebilir. Konuşma
polemiğe değil kendi aslî merciine çekilmelidir. Askerin
showa ihtiyacı yoktur. Basın konusunu çok dikkatli kullanması

gerekir askerin; zira savunmada çatlaklar bu nedenle oluşur. Çok
kıymetli teknokrat, bürokrat ve askerler; basınla ilişkisinin negatif
ya da pozitifliği yüzünden makamlarını boşaltmak zorunda
kalmışlardır. Devletin geneli zarar gördüğü için buralara dikkat
edilmeli. Demokrasi kırk akıllının yumurtayı birlikte taşımasının
rejimidir. Ve bu rejim bir delinin kuyuya attığı taşı çıkarmak
zorunda olan kırk kişinin rejimi-dir, itina ister. Sayısallık belki
Atina dönemindeki küçük toplumu tatmin edebilirdi. Bugün kalite,
yoğunluk çoğunluğa ek olarak aranıyor. Bu konuda Necip
Fazıl “Bir mütefekkir” reyi ile “bir köylünün reyi”ni “hangi mantıkla”
“eşit” lersiniz diye soruyor.
REORGANİZE DEVLET
Onaran ve onarılan devlet bölümünde İbn-i Haldun’dan devlet
yaşı ile ilgili “Yüz-Yüz Yirmi yıl”lık bir devrelerden söz açtık.
Reorganize konusu ancak bugün devletin kendini değil de halkını
canlı tutmak için gayretlerini yoğunlaştırdığı bu fonksiyona
dikkat çekiyoruz. Nasıl bir mümin sürekli “sevabı” korumak için
“şeytan”ı lanetliyorsa ve “cennet”e gidebilmek için cehennemi
228
düşünüyorsa toplumun da devletini benimsemesi ve koruması
için bir düşmanı olması gerekir. Buna belirlenmiş, işaretlenmiş
düşman diyebiliyoruz. Toplumun hep o imajla savaşkanlığı canlı
tutulur ve devlete sahip çıkması istenir. Bu fonksiyonda devletin
asli fonksiyonlarındandır. Çağdaş demokrat v. s olunması bu
olguyu değiştirmiyor. İşaretlenmiş düşman bahsinde ABD paraleli
bir politika izleniyor. Sovyetler ve komünizm 1990 yılına
dek Türkiye için işaretlenmiş düşman idi. Şimdi arkasında (İran,

Irak, Suriye, Mısır, Suudi Arabistan, Libya, Birleşik Arap Emirlikleri,
Cezayir v. s. gibi) bazı devletler var gibi gösterilerek İslâm
işaretli düşman olarak seçilmek isteniyor.
Bu çok yanlış bir seçimdir. Her şeyden önce Türkiye bir
İslâm diyarıdır. İkinci olarak arkasında ideolojik olarak olduğunu
söyledikleri devletlerde o konuda ABD’ye sürekli şikayetler
götürüyorlar. Param parça bir İslâm bloğu var. Bunun toparlanmasını
istemeyen ABD tek ideoloji ve silah ihraç eder konumda
kalmak istiyor. Oysa Irak’ın başına gelen, Bosna, Arnavutluğun
başına geldi, dahası Afganistan’ın yaşadığını Çeçenistan yaşadı.
Türkiye’nin elbette ki Kafkas, Ortadoğu ve Balkanlardan oluşan
hinterlandına çok büyük ve tarafların çıkarlarını rencide etmeyen
politikalar üretmesi gerekiyor. İşaretlenmiş düşmanı solcularımızın
sırtına yükleyerek belki ABD nin düşmanlığına hedef
olmadık,lakin insanımızın yok edilmesi de en az ikame edilen
fikir kadar tehlikelidir. . Kendilerinin muhatap alınması kopya
da olsa, solcularımızı bile cezp etti,çoğunu kapitalist yaptı. Bazı
solcularımızın yaptığını Hitler bile hayal edemezdi. Olmazsa olmaz
düşman imajını savaşın devamı olarak mit yapmak doğru
olmasa da toplamsaldır. Hedeftir. Hedef tahtasını düzgün yere
koymalı toplumu rencide etmemeliyiz.
AKILLI DEVLET
Savaşları önlemek veya yeni yandaş güçler bulma konusunda
Hazar Türk İmparatoru kızını Bizans İmparatoruna verir. Böy229
lece sürekli Bizans’a baskın ve yağma düzenleyenler bertaraf
edilmiş ve Kafkaslardaki sınırı sağlama alınmış oluyordu. Bunun
gibi çok örnek vardır tarihte. Özellikle Avrupa’nın oluşumunda

önem arz eder. Rus İmparatoru, Romen Kralı, İngiliz Kraliçesi,
Hollanda, Belçika krallarının akraba oluşları neredeyse bir Avrupa
devletini doğuracaktı. Alman, Fransız ve İtalyanların karşı
çıkması İngiliz istilasını önledi. Tarihteki Türk devletlerinde de
bu akıllı hareketler aile yakınlaşmasıyla sağlanmış ülke olmalarını
zor kullanmadan sağlanmıştır. Osmanlı Devletinde Karaman
Beyliği, Germiyan Beyliği çeyizle gelen ülkelerdir. Bu akıllı fonksiyonları
da devletler kullanabilir. K. K. T. Cumhuriyeti de bu
yolla iltihaka hazır konu haline gelmiştir.
Gerçi ırkçı yaklaşımlardan kaçınmak gerek. Zira onun doktrinal
yapısı arızi olarak fayda sağlarsa da sürekliliğinde devletin
aslına zarar verir. Aynı türden aklileştirme olayı Avrupa’yı ürkütmektedir.
Bugün, dün işçi olarak giden vatandaşlarımız orada
Türk gücü haline dönüşmüştür. Masum istekler çerçevesinde
ne kadar kalacağı bilinmez. Zira “dolu tabanca bir kişiyi, boş tabanca
herkesi korkutur” diye bir atasözü vardır. Fransızlar bugün
Kuzey Afrikalıların, İngiltere de Hintlilerin izlerini taşımaya başladı.
Avrupalı saf olmayan ırkların bir de zevkü safaya dalmaları
çocuk yetiştirmekten geri durmaları ihtiyar nüfusu çoğaltmış ve
yakın gelecekte de göçmenlerin çoğunluğa geçmelerinden çekinir
hale gelmişler. Şimdiden çareler aramaktadırlar. Avrupa’daki
ülkeler imparatorlukların yerini aldı; çok toleranslılar. Oysa milli
devletlerin asabiyeti sağlam kendi benini haklı gören bir halkı
var. Gittiği yerin fatihi sayıyor kendini. Örneğin Almanya’da karnaval
gibi herkes kendi milli ve geleneksel formuna bürünebiliyor.
Dili, ananesi ve dininin gereklerini yerine getiriyor. Oysa
aynı kişi kendi yurdunda devletinin dayattığı giysiyi giymek zorundadır.

Ve davranışlarını ona göre uy-durmak zorundadır. Bu
çelişki kişide kendi ülkesine karşı bir ukalalığı, bulunduğu ülkeye
karşı da bir hercailiği, beraberinde getiriyor. İkisine karşı da
kendini bağımlı hissetmeyen büyük çoğunluk var. Hatta kendi
230
ülkelerinde uyum kurslarına bile katılmak zorunda kalıyorlar.
Osmanlı Devletinde de karnaval yapı vardı. Her çeşit giysi, her
tür deri ve dilden insan yaşıyordu. Tolerans ta ona göreydi. Oysa
milli devlette tek dil, tek tip giysi ve yüz şekli tarif edilebiliyor ve
insanlar ırkını kıvancı olarak ya da andı olarak kullanıyor. Milli
devletlerin bu ırkçı yapısının kendinden değil de, kendilerine yapılabilecek
aktarımlarından çekiniyorlar. Son söz olarak bu konuda
şöyle söyleyebiliriz: küllî aklı ve genel doğrular görmezden
gelinerek millî doğrular ihdas edilirse, devlet diğer devletlerle
savaş için burun buruna gelebilir.
Makul bir akıl devlete de milletine de gereken bir olgudur.
HAKLI DEVLET
Haklı devleti haksızlığın karşısındaki devlet olarak ele almadığımız
için devletin doğuş hakkını irdelemek için bu tabiri kullandık.
Bir arada yaşanacaksa ya da bir arada yaşamak zorunluysa
veya insan insanlığını, varlığı ve her şeyini cemiyetleşerek kazanıyorsa
devlet en basitinden en giriftine dek zorunluluk arz eder.
Haklılık bu olma zorunluluğu, bulunma zorunluluğu onu haklı
kılmaktadır. Buradan hareketle devlete birçok ilahi misyon yüklemektedir.
Biraz da kaynağını firavunların devlet olmasında aramak
gerekir diye düşünü-yorum. Tarih boyunca çok tipte devlet
olmuştur. Ya Tanrı adına yönetmiş yönetici ya da Tanrılığını ilan

etmiştir veya Yunan sitelerinde olduğu gibi tanrılar dağın birini
seçmişler, keyiflerine, tanrılık işlerine bakmışlar, insanlara da
kendilerini rahatsız etmemek ve kendi işlerine karışmamak şartıyla
serbest bırakmışlar. Bu kez de insanoğlu boş durmamış, onlara
karşı mücadeleye başlamış. Mücadelelerin tarihi, dini mahreçlidir
hep. Devlet bir zorunluluktur. Ama hak ihdası üstünde
çok düşünülmesi gereken bir konudur. Devlet eğer bir buluş ise,
haklı olamaz. Bulana karşı yükümlüdür. Kader ve din devlet için
değil insan içindir. Hele hele devleti yaratık (mahluk) gibi düşünmek
pek öyle hukuk anlayışına sığar gibi değildir. Zihniyetle231
rin hukukî kalıplar ve hakkın kullandırılmasında akıllı bir dolap
görevini yapacaktır. Devlete kader tayini çok boş bir dayanaktır.
Kader yaratıcının yarattığına verdiği içi dolu bir zamandır. Oysa
devlet başında (kuruluşunda) bir anlaşmadır. Sonra kurumlaşmış
ve hiyerarşiye dönüşmüş, insan ve/ya gruplarıdır. Ve zaman
içerisindeki iyi ve kötü birikimlerdir. Hafızası her zaman sıfırdır.
Eli ve fiili insandır. İnsan yiyerek beslenir, büyür.
Özele indirmeden siyaset sosyolojisi sınırları içerisinde kalarak
Türkiye ve Büyük Doğuya doğru bir kıvılcım çakmaya çalıştım.
Değişime, devrime, evrime ve ilerleyişe, gerileyişe, kısacası
olaylara siyasallaşma açısından bakıldığında temel marifetlerimizin
Selçuk’tan beri –gözlemlenebilir, nitelikli devrîliklerimiz
çoktur. Dün sadrazam asılırdı, bugün başbakan asılıyor gibi. Bu
devri hadiseleri ve devre yıllarını çalışmalar yaparak saptamakta
yarının siyasetçilerine ışık tutacaktır. İkinci Mahmut’un sarığı
çıkartıp Yunan fesi giydirmesi, şalvar yerine pantolon zorunluluğu
getirmesi ile Atatürk’ün kıyafet devrimi tesadüf olamaz.

Ve yine sultan Abdülmecit’in piyanoya hayranlığı ile Süleyman
Demirel’in çağdaş enstrüman diye piyanoyu göstermesinin de
bir benzerliği olması gerekir
Değişim ve eskimek
Bunların fenomenleri siyasal değil elbette. Kendini uygar
hissedemeyiş, uygar olmanın şans ve şartını uygar bildiği ve
inandığı uluslardan olmak isteğidir siyasal olan. O yere bazen
basit bir fenomenden yola çıkılabilir. Devlete ek kurum ithali
ve istemeyenlerin iptali de siyasal değil de hukukî gibi gözükür.
Oysa tarihsel perspektifi mercek gibi kullandığımızda bunlarında
siyasi olay olduğunu görürüz. Bu değişme isteği ve süresi
siyasal inancın bütün kitlelerce paylaşılmayıp bir avuç elitin
elinde kaldığı sürece yaz-boz tahtası gibi yenilik isteği sürecektir.
Yeniliğin kötü yanı mı var diye bir soru gelebilir akla. Yeni salt
yeni diye iyi olamaz. Kaldı ki sürekli değişim birikimleri önler.
232
Uzun vadede toplumu değiştireceğine çözebilir. Yeniliğin alındığı
ulusların işgaline uğrayabilir. Veya böyle bir tehlike karşısında
direniş olmayabilir. Kendine haslık yani birikim eskiyen emtianın
değişikliğine benzemez. Bazı değerler müzelik yanlarıyla
değerlidir. Sosyolojik zamanın içerisinde kalan ve devri olayları
görmelidir siyaset adamları. Olayın hangisi sosyolojik, hangisi
siyasal, hangisi hukuksal olaydır, onları anlayabilecek şeffaflıkta
görebilmeliyiz. Onun çapını, hızını, etkilerini ölçebilmeliyiz. Ki
siyaset bilinçli yapılabilsin
Siyasal bilinç arşivi
Siyasal bilinç dediğimizde, insandan ayrı, devlet yönetenlerin

yanlarında taşıdıkları bir bilgiden söz açmıyoruz. Siyasal
yapının sosyolojik alış verişi içerisinde bünyesinde bulunan insanda
doğurduğu ve zamanla değişip gelişebilen bir bilinçten
söz ediyoruz. İnsanlar bunu hep yapar mı, yapmak zorunda mı?
Evet, tarih içerisinde hep yapılmış ve bugün de zorunlu. Siyasal
bilinç, okumuşu, cahili, yaşamak adına bir devletin üyesi, kulu,
vatandaşı, ortağı, lideri olarak insanın taşıdığı ve yerine göre kullandığı
yönetime dair iradesidir. Bu bilinç içinde ne kadar iktidara
uzaklık ve yakınlıklar ne anlam ifade eder? İşte siyasal bir
konuya geldik. Katmanlaşma, hiyerarşi veya önem sırası konusu.
Malthustan bu yana biliyoruz ve çevremizdeki hayvanlardan
da gözleyebiliyoruz ki hayvanlarda hiyerarşi fizik güce dayanır.
İnsanlar fizik güce göre tasnif edilecek olursa toplum orman
yaşamına döner. Onun için insanlar arası hiyerarşi şimdilik devletin
açtığı okullardan verdiği diplomalar ve bu diplomalarında
bulunulan mesleklerdeki yerine göre (Türkiye’de) terettüp
etmektedir. Genel toplumsal olarak bakılınca hava bu. Özelde
ağalar, şeyhler ve yerel bazı liderler hiyerarşilerini kendi içlerinde
bir vaha olarak görüp değerlendirebilirler. Siyaset ilminin de
bu özelliği gözden kaçırmaması gerekir. Mesleklerin hiyerarşileri
vardır. Yöneten, yönetmeye aday olan ve yönetilenler hiyerar233
şisi de söylenebilir. Türkiye’de ordunun en üstte bir ayrıcalıklı
yeri olmuştur. Özel giysi, terbiye ve disiplinleri de hiyerarşideki
yerini korumalarına yardımcı olmuştur. Bir hiyerarşide genç ve
yaşlı, kadın ve erkek üzerinedir. Siyasal hiyerarşide erkekler ve
yaşlılar önemlidir, ön sıradadır. Türkiye’de çarpık kentleşme görülüyor
da çarpık ekonomik yapılaşma olmayacak mı? Olacak,

olmasına fakat kapitalizmin de devlet elinde sosyalizme dönmesine
sebep olur; Türkiye’de yaşanılan yapıda olduğu gibi. Kesin
çizgileriyle, tarihselliğiyle Türk insanında sınıf kavramı yoktur.
Bugünün gelir düzeyi yarınınkinden çok farklı olabilir. Çobanın
oğlu Cumhurbaşkanı olabilir, Bakanın oğlu bilmem ne olabilir.
Bu kesim şu çizginin içinde durur bu işleri yapar kuralı ile bir
sınıf oluşmamış. Bu oluşumsuzluk ciddi kapitalisti de çıkartmıyor.
Devletle iç içe bir kapitalist yapı var. Devlet onları taşeron
olarak mı kullanıyor, onlar devleti mi kullanıyor, karma karışık.
Neticede devlete güven sarsılıyor. Hele rütbelilerin kapitalistlerle
dirsek temasına gelmesi güven unsurunu zedeler niteliklidir.
Sınıfsal bilinç sosyolojik tanımıyla ordunun yönetim kadrosunda
tanımını bulmaktadır. Onların da veraseten çocuklarına vermemeleri
nedeniyle tanım yine de eksik kalıyor. Diyebiliriz ki
Türkiye’de gelir grupları bilimsel ve sayısal olarak salt istatistik
zevkle tasnif edilebilir.
Tasnifteki zorunluluk ve doğallık
Kadınların siyasal hiyerarşide ikincil olmaları “savaş” kavramıyla
ilgilidir. Bilgi bilinç, cesaretle ilgisi yoktur sanıyoruz. Değilse
Hitler’in 3 K dediği Kuche, Kinder, Kirsche (Mutfak-Çocuk-
Kilise) ve kadınları kıstırdığı Nazizma, insanlığın görmek
istemediği bir döneme aittir.
En tehlikeli hiyerarşi ise yönetim başlarının, kitleleri önünde
eğdirmek ve kolay yönetmenin yolu olarak Tanrı olması, Tanrı
vekili olması hiyerarşisi gelir. Kendisinin yaratılmış olduğundan
utanıp yaratıcılığa soyunan soysuz, elbette ki Nemrutvari küçü234
cük bir sivrisineğe bile gücünün yetmediğini elbette yalnızken

anlayacaktır. Konjonktürün ve halkın çok kullandığı deyimle
modanın sevdirdiği hiyerarşilere çok dikkat etmek gerekir. Ardında
savaş çığlıkları olan konjonktürler herkesi bir anda çılgınlaştırır
ve sonuçta insan kaybeder.
Aydınlanma çağının çok genelde yaptığı “iş bölümü” bugün
sosyolojik vetireye uygun olarak değişti. Özü aynen duruyor. İşbölümünü
devlet yerine okul tercihiyle kişi kendisi yapıyor. Siyasal
tercih işbölümünde değil de iş bulmada işe yarayabiliyor,
kesin yarıyor denemez. Ama iktidar değişikliklerinde binlerce
kişi yer değiştiriyor. Hiyerarşideki önemi de değişiyor. 1950 den
sonra iktidara yerleşen bir plütokrasiden söz açılabilir. 1980 ihtilalinden
sonra hükümetlerin başarısı biraz da plütokrasinin başarısı
olmuştur. Bu konu özel olarak incelenerek birbirine kambur
haline gelmiş yapı düzlüğe çıkarılabilir.
Günümüzde devletin dolaylı olarak ücretlere müdahalesi olmaktadır.
Bunun bir sistemde olmasını arzularız. Lakin değişen
iktidarlar seçim korkusuyla enflasyonu yemlemektedir.
SİYASAL EYLEMİN YÜKLENİCİLERİ
Günümüz kahraman yönetici tipiyle pek alakalı değildir.
Ortalama çaplı, imajı düzgün, özellikle basın yayınla polemik
yapmayan, kendini devlet yerine koymayan, profesyonel siyasi
önderleri kamuoyu daha çok tutuyor. Konjonktüre bağlı olmakla
birlikte sinir gerginliği yaratana olaylar karşısında “istifini
bozmayan”ı tercih etmektedir. Oysa siyasal tarih kendini üstün
sayan iki tip öndere tanıktır. Birincisi kral olarak tek adamlar,
ikincisi ise demokrasiyi kabul etmesine rağmen yönetimi mutlak
olan yöneticiler. Fatih, Yavuz, Abdülhamit birinci tipe örnek

olurken ikinci tipe Lenin, Mao ve Atatürk’ü gösterebiliriz. Birinci
tipteki üstün önderler hem başarıları, hem de mutlak olarak
devletin tek sahibi olmaları gereğidir. Hukuku elbette vardır. Ve
fakat hukuk padişahı makamından indirici mahiyette değildir.
235
Hatta Yavuz’dan sonra “Allah’ın gölgesi” sıfatı da tahta eklenince
sağlamlık makama iyice işlemiş oldu. İnsanı yüreğinden, beyninden
ve bileğinden yakalayıp sorgulayan vicdan ya/da hukuk büsbütün
yasaklar hanesine dahil edilip “Huruç”lar bile “söyletmen
urun”a kurban edilmiştir.
İkinci tip üstün önderler genelde bir kadroyla, yurtdışı bağlantılarıyla,
ideolojik devrimle ve en önemlisi de toplumun eskisine
tepki duyduğu yok oluşun saçaklarında dolaşırken tek umut
diye yapıştığı zaferlerin içinden sıyrılıp gelen liderler olmuşlardır.
Onun için topluma getirmek istediği yenilikleri kabul ettirmekte
zorlanmazlar. Tek hakimdirler, devletin iç ve dış tek tayin
edicisidir. Her istediği ve dediği kanun gibidir. Genelde de kendilerini
toplumlarına adarlar. Başarısızlıkları söz konusu olmaz.
Napolyon Bonapart’ta krallığa dönüşmüştür. Başarısını soyuna
sağlamak istediyse de konjonktür buna pek uygun olmaz. Bu önderlerin
tahminleri de kehanet olarak algılanır. Genelde mistik
bir tapınmayla çevrelenerek emirleri yerine getirilir. Üstün veya
büyük önderler toplumu şekillendiren majüskülle yazılan siyasi
beyinlerdir.
Bunun yanında kaşifler, filozoflar, edebiyatçılar var. Onlar
ise toplumun alt bilincine büyük boyutlarda siyasallık yüklerler.
Geriden siyasal değilmiş gibi gözüken, buluşlar ve sanat yapıtları,

düşünce kitapları bugün büyük kralların şöhretini bile gölgeler
ve onları alaşağı edebilir. Türkiye’de de basının gücü takdir
edilmektedir. Topluma şekil veren ikincil bir olgu da bu oluştur.
Bilinçaltı eğitiminin, dolumunun sonucu siyasal eylemler oluşacağı
gibi, uzamında bilinçli girişimler de olabilir.
Bütün bu hareketler insanları gruplar ve bölükler halinde
toparlanmaya iter ki bu partiye geçiştir. İslam dünyasında ki
bu siyasal kümeleşme zamanında kabul edilebilseydi hak, batıl
mezhep kavramı oluşmaz “Tevhit” sürerdi. Başarılı olanlar yok
edilmez, gücü ele geçirenler haklı sayılmazlardı.
236
TEK PARTİ
Padişahın tek kişilik irade-i seniyyesine muhalefet olarak gelişen
muhalefeti temsilen İttihat-Terakki partisi –teorik olmasa
da- fiilen bizdeki ilk tek parti, Osmanlı Devletinde iktidarı elde
etmiş, koskoca ülkeden ancak ve ancak Türkiye’yi kurtarabilmiştir.
İttihat ve Terakki, Sovyetlerdeki Lenin’in partisi ve Çin’deki
Mao’nun partisiyle karşılaştırabilecek tek kıstastır. Batının doğuyu
önce Rusya’dan başlayıp, sonra Osmanlı en son da Çin’i
istediği çizgiye çekmek için en seyreltikten başlayıp en yoğuna
geçebildiği soğuk-sıcak içerden dışarıdan her tür savaş ve satın
almayı deneyerek teslim aldığı dönemde de bu mekanlarda
benzer partileri kurmuştur. Kimisini işgal kimisini desteklediği
partilerin eline vererek 19. yy’ın ikinci yarısına Avrupa damgasını
vurmuştur. Amerika kıtasından kovulup Afrika kıtasında da
istediğini bulamayınca Asya’ya yöneldi ve 19. y. yılın ikinci yarısı
ve 20. y. yılın birinci yarısını işgal etti. Avrupa’nın bu tavrından

doğan tek partinin hangi şartlarından doğduğunu belirtmek
için anlattık. Batılı hakim olduğu zaman içerisinde tek partileri
kurmuş, kurdurtmuş ya kendine zarar veremeyecek boyutta ve
uzaklıkta tutmuş ya da yakın mesafe genel valiler atayarak yönetmiştir.
İttihat Terakki adı değişse de Cumhuriyet dönemindeki
tek partilerde devam etmiştir. Bugün çok partili olmamıza
rağmen en gizli bir İttihat-Terakki ruhu güç olarak devleti koruyup
kollamak isteği halinde devam etmektedir. Sosyal olaylar bir
anda oluşmadığı gibi tarih sahnesinden çekildi gibi gözükse de
onu besleyen şartlar devam ettiği sürece yaşar, adı değişerek yaşar,
fiziksel görüntü değişse de yaşamaya devam eder. “Devlet
benim” diyen bu parti diktatörlüğü bazı evrelerinde seçilecekleri
bile atayabilir. Komünist blok tek partiye dayanırken milli
çıkarları öne alıyordu. Kuru gevezelik saydığı çok partili Avrupa
sistemini burjuvalıkla itham ediyordu. Burjuva küfürle özdeş bir
kelime olarak sunuluyordu.
Oysa tek partinin içi dışı dalkavuk sürüleriyle dolu ülkenin
237
gerçek çehresi hep gizlenerek takdim edilmiştir. Yalanın üzerine
hiçbir sistem oturamaz. Hiçbir sistem önünde arkasında içinde
yanında boşluk taşıyamaz.
İttihat-Terakki Partisi
Osmanlının yapısı içerisinde Namık Kemallerle daha öne
çekilerek yeniçeriliğin kaldırılması kararıyla gündeme gelen,
hoşnutsuz halk yığınlarını –asker- aydınla buluşturan batı, tez
zamanda istediğine ulaştı. İttihat Terakkiyi buldu. Avrupa, İttihat-
Terakki kanalıyla Devleti Aliyyeyi yıkmaya yönelmeseydi

bugün gerçekten çağdaş bir boyuta ulaşmış olacaktı. İttihat Terakki
dersi CHP’ye iyi ders olduğu için muhalefetle devlet yıkmaya
değil de devlet kurmaya yöneltmiştir.
“Devlet benim” diyen tek parti iradesi elbette demokrasiyi
temsil edecek değildir. Ülkenin bütün ufkunu tutarak hep olağanüstülükler
icat ederek halkı baskı altında tutar. Onları pasif
makinalar durumuna düşürmemek ve en önemlisi de intiharını
önlemek için önlerine değişim programları adı altında bir dizi
devrimler sunarlar. Halk ve bürokrasi bunlarla uğraştırılır. Zamanla
ekonomiye hakim olunabilirse demokrasiye geçilir. Ekonomiye
hakim olunamıyor, dünya ile uzlaşma sağlamıyorsa iç
düşmanlar icat edilerek komplolar kurarak halka zulüm şiddetlendirilir.
Sözde polis suçlu arar. Oysa suç sayılan olgu devletin
tek parti elinde gelebileceği yere getirilmektedir. Eleştirdikleri
kralların hiçbirinin elde edemediği asalet unvanları verilse de –
bir kez gücü ele geçirdikten sonra- bunlarla doymayacaktır. Çünkü
ona takdim edilen ulusal unvanlar uluslar üstü veya uluslar
arası değildir. Şekavet ve zorba düzenine girilince de kolay kolay
çıkılamaz. Çünkü muhalefet yüksek boyutludur. İntikam hırsıyla
doludur. Serbestlikler kini körükler, kinlerin yönü sadece
zorbaya değil devlete yönelir. Bu duruma ordu ve bürokrasi izin
veremez. Çünkü her gün devlet yıkıp kurmak mümkün değildir.
Muhalefetin büyüklüğü devlete sahip olanları ürkütünce bu kez
238
iktidarı elinde bulunduranlar bu muhalefete kulak verirlerse iktidarda
kalabilirler, kulak tıkarlarsa iktidardan düşerler. Bu normal
boyutu kırmak ve muhalefetin yöneleceği yıkıcılığı bölmek ve

karşılarına devletin “vazgeçilemez” gücünü koyarak bölümlere
ayırabilirler. Kinsiz sade iktidarda görev yapmak için gelinecek
yapıya devletin karışmasının anlamı yoktur.
Zorbaların en büyük hayali demokrasinin getirilerek kendisinin
aklanmasıdır. Tıpkı hırsızın, caninin, eşkıyanın hayır yapmaya
mütemayil oluşu gibi. Kendini günahkar sayanların kulakları
hep “cennet”te olur. Bu da insanın tabiatıdır.
Venedik Cumhuriyeti, tarihin bize örnek olarak sunduğu,
zorbalığın, altı yüz yıl nasıl yaşadığının cumhuri örneğidir. Siyasal
düzende insanların refahı, mutluluğu söz konusu ise bunun
kesin teknik kalıpları icat edilmemiştir. Bizim yaptığımız mevcut
ve tarihi yapıdaki gölgeleri tanımlamaktır.
Necip Fazıl’da insanlığın barış ya da savaş içerisinde ama yiğitçe,
mertçe, insanca ve bütün hürriyetlerini bilerek inanarak
kullanınca yaratıcının mahv-u perişan, dünya içinde en kudretli
fatih edasında, buluşa, aşka ve sonsuzluğa yürüyebilen cesur,
çilekeş kötülüğün her şekil ve şubesine düşman, iyiliğin her düzenine
damgasını basabilen, güzelliğin her boyutunda ayna karşısındaymış
gibi kendini seyreden ve kendine uygun bir düzen
kuran ve İslâm’a teslim olarak onu teslim alan bu oluş istiyor.
Siyaset, ekonomi, hukuk, tıp, teknik bütün ilimler ve fakültelere
bu oluşu terennüm adına bir uçları yürüyüşe çıkanın yüreğinde
bir ucu maveranın ötesinde, ötenin ötesinde yollar yumağı.
Maksat, murat, gaye, amaç küçük ve olan bayağı ve murdara
teslim olmamak. Necip Fazıl Büyük Doğu’da siyaseti, olanı eleştirerek,
olması gerekeni fısıldayarak, seslenerek, yankılandırarak,
bağırarak anons etmektedir. Bir çift kulak anlamaya yetecektir.

Zorbalık konusunda zorbaların şeklen demokrat olmalarını
demokrasiye selam göndermek olarak algılanması gerektiğini
halk yönetimin ve seçimin vazgeçilmezliğini anladıklarını sağla239
mış oluyorlar.
Çift parti sistemi ise kendi ulusal bünyesinin siyasal sesine
kulak veren imparatorlukların demokratikleşmesi olarak görmek
en basitçe net olanı söylemektir. Bu nedenle tek parti örtülü de
olsa despotluğun kesin izlerini taşırken örtülü bir mutlakıyetçilik
olarak değerlendirmek gerektiğini daha önce zikretmiştik.
Çift parti içinde krallık da olsa demokrat ve tabana göre oluşmuş
bir seçim sistemi diye bakmalıdır. Sağlam ekonomik bünyelerde
oluşan bir sistemdir. Akdeniz kargaşası diyebileceğimiz her
kafadan bir ses programı ise,siyaset ilminden çok muhalefeti ve
kaosu beslemenin tahtı olan çok parti ile olabilir.
(Uyuşma ve aykırı düşme), (Siyasetten uzaklaşma depolitizasyon),
(Teknokrasi), (İçte siyasetten uzaklaşma), (Dışta
tersine siyasallaşma), (Siyasi yönetimlerde biçimsel ayrılıklar),
(Hürriyet), (Hürriyet jeopolitik), (Kuvvetler ayrımı anayasal
teminatlar)Konularını bir başka bileşenlerle ele almak gerekir.
Sosyal Psikoloji, Ekonomi Politik, Siyaset Sosyolojisi, İlgili hukuk
dalları çerçevesinde değerlendirilme zorunluluğundan ötürü,
bir başka eserin konusu olmalıdır.
Siyasal bilinç, arzu, istek, ekonomik düzeyin uyuşması hep
medeniyetin yükselme evresi ile aynı döneme rastlar. Siyasal
yapı ile ters düşen ekonomik düzen sert muhalefetlere sahne
olur. İktidarı elinde tutanlar uyumdan ve tabandan söz ederlerken
bile sıkıntıları gözden kaçmaz. Oysa muhalefet kazanacağı

zaferin son kılıçlarını bilemenin parlak tebessümlerini sunar,
uyuşması mümkün olmayan kitleleri kanadı altına toplar
Aykırı düşmeler ile iktidarda olanlardan istediklerini elde
edemeyen yandaşlar aynı cephede birileri dıştan diğerleri içerden
hücuma geçerler. Hatta aykırı düşerler. Meri düzenle uyuşmazları
da bünyesine katarak meşruiyetçileri çok saldırgan hale
getirebilirler. Hatta Türkiye’deki iktidar zeminlerini burada aramak
gerekir. 1980 Eylül ihtilalinde sosyal sıkıntılar ekonomik
sıkıntılar ve siyasi cinayetler artınca iktidardaki sevmedikleri
240
partiyi bile tutarak “Bu paşalar daha ne bekliyorlar” diye iki yıl
ihtilal çağrıları yaptı. Bunlar sağcı, solcu, mukaddesatçı, milliyetçi
kişilerdi ortak paydaları meşruiyetçilikti.
241
KAYNAKÇA
1- KISAKÜREK Necip Fazıl, İDEOLOCYA ÖRGÜSÜ Büyükdoğu yay.
İstanbul-1976
2-KISAKÜREK Necip Fazıl, TÜRKİYENİN MANZARASI-1973
3-KISAKÜREK Necip Fazıl, Yolumuz Halimiz Çaremiz-1979
4-KISAKÜREK Necip Fazıl, SAHTE KAHRAMANLAR ‘’ -1984
5-KISAKÜREK Necip Fazıl, Yeniçeri “ “ “ -1977
6-KISAKÜREK Necip Fazıl, Çepeçevre Sosyalizma Komünizma ve İnsanlık “-1985
7-KISAKÜREK Necip Fazıl, Moskof “ -1984
8-KISAKÜREK Necip Fazıl Türkiyenin Manzarası “ “ “ İstanbul-1979
9-ARVASİ Esseyyid Abdülhakim Tasavvuf Bahçeleri BüyükDoğu yay. İstanbul-1983
10- ÖZER Mustafa, Sanat ve Aksiyon İçinde Bir Portre Denemesi,
Birlik Vakfı yayınları-Kayseri -1997

11-SAFA Peyami, Sosyalizm, İstanbul-1961
12- GÖNLÜBOL Mehmet, Uluslararası Politika Ankara Üni. yay. , Ankara -1979
13- ŞENEL Alaeddin, Siyasal Düşünceler Tarihi. Ankara Üni. yay. , Ankara -1982
14-KONGAR Emre, Toplumsal Değişme ve Türkiye Gerçeği, Remzi kit. , İstanbul
-1981
15-SOROKİN P. A. , Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefeleri, Bilgi Yay. ,
Ankara-1972
16-Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, İslamda Devlet İdaresi, çev. Kemal Kuşçu,
Çantay yayınları, İstanbul -1963
17-SAYAR Ahmet Güner, Bir İktisatçının Entellektüel Portresi, Sabri F. Ülgener,
Eren Yayın, İstanbul -1998
18- ÜLGENER F. Sabri, İktisadi İnhitat Tarihimizin Ahlak ve Zihniyet Meseleleri,
İstanbul Üni. İktisat Fakultesi Yayını, İstanbul-1951
19-BAYUR Y. Hikmet, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, İstanbul Üni. Yay. , İstanbul-
1942
20-BERKES Niyazi, Türkiyede Çağdaşlaşma, Bilgi Yay. , Ankara- 1973
21-Prof. Dr. Gözübüyük A. Şeref, Yönetim Hukuku, Ankara-1983
22-AKSUN Ziya Nur, Osmanlı Tarihi, Ötüken Yay. , İstanbul-1994
23-İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara- 1988
24-ÖZÖN Mustafa Nihat, Osmanlıca –Türkçe lügat, İstanbul -1965
25-Dictionnaire Larousse Ansiklopedik sözlük, İstanbul-1993/1994